Morgunblaðið - 10.11.1996, Page 11

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 10. NÓVEMBER 1996 11
ast í kjölfar einhverrar sýkingar en hún sé
ekki eina frumorsök sjúkdómsins. „Þessi
kenning sem haldið er fram í The Times er
ekki ný og byggir á því að þunglyndi, sem
hefur í för með sér breytingar á boðefnum
í heila, hafi áhrif á
starfsemi ónæmis-
kerfisins. Þau áhrif
geti stuðlað að
hálfgerðu sýk-
ingarástandi í lík-
amanum. Þetta er
ekki sannað,“ segir
hann.
Sverrir segir að
í þeim miklu rann-
sóknum sem hafi
farið fram á sí-
þreytuheilkennum
hafi engin ein nið-
urstaða orðið til og
ekkert sannað.
Hann segir að uppi
séu tilgátur og
raunar hafi verið
sýnt fram á að maðurinn geti búið við veirur
í frumum sínum sem valdi ákveðnum ein-
kennum sem hvorki batna né versna. Þetta
sé ekki sambærilegt við hæggenga veirusjúk-
dóma sem leiða smám saman til dauða.
Hann segir að sá hópur sjúklinga með
Akureyrarveikina sem náði sér aldrei hafi
verið rannsakaður, meðal annars með sál-
fræðilegum prófum. Þeir hafi ekki verið öðru-
vísi en annað fólk að upplagi. „Sama á við
síþreytusjúklinga, en spurningin er hvað ná-
kvæmlega - eitt eða fleira - htjáir þá.“
Öðruvísi svefnmynstur
Helgi Kristbjarnarson, sérfræðingur í geð-
lækningum og taugalífeðlisfræði, telur hina
klassísku skilgreiningu á síþreytu geta mjög
vel átt rætur í vírussjúkdómi eða sjálfsofnæ-
missjúkdómi. „Þessi einkenni eru mjög sam-
bærileg við ýmsa
aðra sjúkdóma
sem við vitum að
eru af líkamlegum
toga eins og t.d.
drómasýki. Það
sem er mjög at-
hyglisvert við
sjúklinga með sí-
þreytueinkenni er
að þeir eru nær
allir með svefn-
truflanir, en þær
eru öðruvísi en
svefntruflanir í
þunglyndissjúk-
dómum. Síþreytu-
sjúklingar eru með
mikla alfavirkni í
ritinu, þ.e.
ákveðna tíðni á heilariti sem táknar hálfgert
vökuástand í svefni, þeir hreyfa sig mikið
og vakna oft upp á nóttunni. Af einu svefn-
riti er hægt að fara nærri um _að viðkomandi
sé haldinn síþreytusjúkdómi. Eg held að það
sé ákafiega mikil einföldun að segja að þetta
'sé aðallega af geðrænum orsökum. Það er
kunnáttuleysi að tala þannig.“
Helgi bendir á að sjúkdómurinn hafi geng-
ið undir mörgum nöfnum s.s. neurastenia,
hysteria o.fl. en nú gegni öðru máli eftir að
menn fóru að sjá sjúkdómseinkenni eins og
breytingar á svefnmynstri. „Áður en þessar
brejdingar fóru að koma fram sáu menn
bara sjúkling sem kvartaði um þreytu og þá
var auðvelt að segja að það væri vegna and-
legs álags, en þegar maður sér sérhæfðar
mælanlegar breytingar fer maður að hugsa
meira um líkamlegan sjúkdóm."
Helgi
Kristbjarnarson
Hvað er síþreyta?
SIÞRE YTUS JUKDOMUR er töluvert frá-
brugðinn venjulegri þreytu, sem kemur
til dæmis af mikilli vinnu og álagi. Menn
geta einnig verið sífellt þreyttir af ýmsum
orsökum, s.s. illkynja sjúkdómum, þung-
lyndi, sjúkdómum sem raska hormóna-
jafnvægi, gigtar- og MS-sjúkdómum, blóð-
leysi og af fjöldamörgum öðrum orsökum.
Sé hægt að lækna sjúkdóminn læknast
þreytan sjálfkrafa.
Sjúkdómsgreiningin síþreyta telst hins
vegar vera, ef sjúklingur er hijáður af
yfirþyrmandi þreytu í sex mánuði, sem
versnar við líkamlega eða andlega
áreynslu, og þar sem engin viðundandi
læknisfræðileg skýring finnst. Ástandið
getur breyst frá degi til dags.
Einkenni eru fjölmörg
Einkenni sjúkdómsins eru yfirleitt
nokkur af eftirfarandi lýsingum en þurfa
ekki endilega að koma öll á sama tíma:
vöðvaverkir, aukin svefnþörf, svefntruf-
lanir, minnisleysi, einbeitingarskortur,
erfiðleikar með að innbyrða mikið magn
upplýsinga í einu, fælni, kvíði, þunglyndi,
ákveðnir punktar á likamanum eru aum-
ir, hitaslæðingur, höfuðverkur, við-
kvæmni fyrir hita og kulda, órólegur rist-
ill, ljósfælni, munn- og augnþurrkur.
Sömu einkenni hijá þá sem eru með vefja-
gigt og telja sífellt fleiri læknar að hér
sé um sama sjúkdóm að ræða.
Orsök síþreytu er ekki kunn þrátt fyrir
miklar rannsóknir, en margar tilgátur eru
uppi. Þar sem orsökin er ekki kunn er
erfitt að veita lækningu, en langflestir
síþreytusjúklingar læknast (af sjálfum
sér) á nokkrum árum. Sverrir Bergmann
taugasérfræðingur hefur gert úttekt á
Akureyrarveikinni sem talin er vera sí-
þreyta eða svipaður sjúkdómur. Hann
segir að 15% sjúklinga hafi læknast, 65%
séu nærri því eins og þeir voru en 15-20%
hafi aldrei læknast. Reikna má því með
svipuðum tölum hjá öðrum síþreytusjúkl-
ingum.
Hvað skal gera?
Meðferð við síþreytu miðar að því að
bæta ástand sjúklings. Læknar eru flestir
sammála um að fyrst og fremst þurfi að
bæta svefn og í því skyni eru stundum
gefin þunglyndislyf, þrátt fyrir að sjúkl-
ingur sé ekki greindur með þunglyndi.
Hæfileg líkamsþjálfun er talin nauðsynleg
en sjúklingur verður að finna út hvað
hæfir hveijum og einum. Miða skal þó
að því að auka þol hægt og sígandi. Fólki
er ráðlagt að þjálfa einbeitingu og minni
og þá fyrst og fremst með því að reyna
á þá þætti, t.d. með lestri, að setja 10-15
hluti undir dúk og reyna að muna sem
flesta þeirra og fleira í þeim dúr. Læknar
eru einnig sammála um að til bóta sé að
sjúklingur geri sér grein fyrir að þetta
sé ástand sem muni í langflestum tilvikum
lagast, þó að það taki nokkur ár. Menn
verði að haga lífi sínu í samræmi við það
á meðan.
Frekari upplýsingar
Gigtarfélag íslands býður til sölu bækl-
inga um vefjagigt, Geðverndarfélag Is-
lands hefur gefið út þemahefti um sí-
þreytu. Á alnetinu er að finna ógrynni
af slóðum sem gefa upplýsingar um sí-
þreytu. Dr. Paul Cheney var annar
tveggja lækna í Nevada sem gerði viðvart
um síþreytufaraldur þar á miðjum níunda
áratugnum. Slóð hans er:
http://www.fnmedcenter.com/ccis/, slóð
háskólans sem dr. Buchwald starfar við
er: http:_//weber.u.washing-
ton.edu dedra/aacfsl.html, slóð styrktar-
félags sjúklinga er
http://www.cfids.org/cfids/.
Helgi segir að ekki dugi að gefa svefnlyf
vegna þess að þau bæta ekki svefn heldur
auka þann tíma sem fólk er sofandi. „Það
sem við gerum er að rannsaka þetta fólk og
athuga hvort einhveijir augljósir svefnsjúk-
dóm'ir eins og vöðvakippir í svefni, öndunar-
truflanir eða truflanir í vöðvaslökun í draum-
svefni geti verið orsök. Þegar búið er að finna
einhveija slíka orsakaþætti er stundum hægt
að bæta líðan fólks með lyfjum. Ekki er til
nein allsheijarlækning við alvarlegri síþreytu
en það er hægt að komast áleiðis. Ekki er
heldur gefið að hægt sé að lækna svefntrufl-
anir síþreytusjúklinga, en alltaf er ástæða
til að kanna hvort viðkomandi sé með iæknan-
legan sjúkdóm vegna svefntruflana."
Nafnið hamlar rannsóknum
Dr. Árni Geirsson, sérfræðingur í lyf- og
gigtarlækningum, telur engar nýjar kenning-
ar koma fram í The Times. Hann bendir á
að íslendingar hafi ekki vanist því að tala
um ME eða heilabólgur en Bretar hafi haldið
í þetta heiti. Hann er þeirrar skoðunar að
þessi nafngift rugli fólk í rýminu. „Síþreyta
hefur verið kölluð ýmsum nöfnum sem hefur
komið í veg fyrir að menn hafi getað rannsak-
að sjúkdóminn af fullum krafti.“
Árni segir að mjög umdeilt sé hvort sjúk-
dómurinn sé rakinn til andlegs ástands eða
líkamlegra sjúkdóma. „Það eru ýmsar kenn-
ingar á lofti og engin einhlít skýring á þessu
ástandi. Menn vita ekki hvað veldur sjúk-
dómnum eða kemur honum af stað. í 50%
tilvika eru ýmis
væg andleg ein-
kenni eins og dep-
urð eða kvíði en
það þýðir alls ekki
að sjúkdómurinn
eigi uppruna sinn í
geðveilu eða _ein-
hveiju slíku. Ýmis
önnur einkenni eru
meira áberandi.“
Hann segir að
langflestir séu
farnir að hallast að
því að veijagigt og
síþreyta sé sami
sjúkdómurinn.
Fleiri en menn
héldu
Tíðni sjúkdómsins er ekki ljós, en að sögn
þeirra lækna sem Morgunblaðið ræddi við
virðist hún vera mun algengari en menn
gerðu sér grein fyrir. Norskar rannsóknir
hafa sýnt fram á að 10% kvenna á aldrinum
20-50 ára eru með vefjagigt, sem er náskylt
ef ekki sama og síþreyta. Samkvæmt því
gætu 500-600 íslenskar konur á þessum aldri
verið með sjúkdóminn. Erlendum rannsókn-
um ber ekki saman um tíðni. Sums staðar
er því haldið fram að 1-10% hvers þjóðfélags
sé haldið sjúkdómnum, en aðrar benda til
að algengi sé 2-4% meðal almennings og þá
einkum meðal kvenna. Ekki er vitað hvers
vegna sjúkdómurinn finnst síður meðal karla
og barna, en þess má geta að langflestir
gigtarsjúkdómar leggjast einnig í miklum
meirihluta á konur.
Hvað er framundan?
Eins og fram hefur komið af svörum ís-
lensku læknanna er til aragrúi af tilgátum
og kenningum en flest er ósannað. Stöðugar
rannsóknir hafa verið stundaðar á undanförn-
um áratug einkum eftir að menn viðurkenndu
um að hér væri um sjúkdóm að ræða. En
hvað er þá helst framundan? Sverrir Berg-
mann segir að prófessor Dedra Buchwald,
einn virtasti rannsakandi í Bandaríkjunum,
hafi beðið sig að gera úttekt á síþreytu hér
á landi. „Það hefur aldrei verið gert nema
þessi ákveðna úttekt sem ég gerði á Akur-
eyrarveikinni," segir hann. „Hún vill fá frek-
ari úttekt á Akureyrarveikinni og eins að
reyna að átta sig á nýgengi og algengi þessa
fyrirbrigðis."
Ernir Snorrason, Árni Geirsson og Kári
Stefánsson, sérfræðingur í taugalækningum
en hann starfar í Bandaríkjunum, hafa ný-
lega skrifað grein í bandaríska tímaritið Jour-
nal of Chronic Fatigue Syndrome. Þar er
sett fram sú tilgáta að boðefnaskortur verði
í kjölfar bólgusjúkdóma eða sýkinga þannig
að ákveðin boðefni brotni hraðar niður í heila
og í vöðva- og taugamótum á síþreytusjúkl-
ingum. Ernir segir æ fleiri lækna vera sam-
mála þessari eða svipaðri kenningu og nefn-
ir meðal annars að honum hafi borist niður-
stöður rannsóknar frá Skotlandi sem stað-
festi þetta. „Ég hef þá trú að eftir fimm ár
verði búið að fá botn í þennan sjúkdóm,"
segir hann.
Júlíus Valsson segir að lítið hafi komið
fram á undanförnum árum sem hægt sé að
vinna eftir utan tilgátu Ernis. Hann segir
kostinn við hana vera þá að hún sé einföld
og auðskýranleg, auk þess sem hægt er að
beita ákveðnu lyfi reynist hún rétt. Hann
segir að meðal annars sé verið að hefja rann-
sókn á ýmsum einkennum vefjagigtar svo
sem þreytu, svefntruflunum, verkjum og
blóðþrýstingi.
Ráðstefna um síþreytu
Þess má geta að um miðjan október héldu
bandarísku samtökin The American Assoc-
iation for Chronic Fatigue Syndrome (sam-
tök lækna og vísindamanna sem sinna nær
eingöngu rannsóknum á síþreytu og
ónæmissjúkdómum) ráðstefnu í San Franc-
isco þar sem sérfræðingar lögðu fram nýj-
ustu rannsóknir sínar. Engin byltingarkennd
hugmynd kom þar fram, en þó lagði læknir
starfandi í Bandaríkjunum, dr. Robert Suha-
dolnik, fram niðurstöður lítillar rannsóknar
um að nýtt ensím hefði fundist hjá síþreytu-
sjúklingum sem finnst ekki hjá öðrum. Verð-
ur rannsókninni haldið áfram. Einnig var
rætt um nýjar blóðþrýstingsrannsóknir, en
talið er að um 30% síþreytusjúklinga séu
með lágan blóðþrýsting. Á ráðstefnunni
komu fram kenningar um að síþreytu megi
tengja ýmiss konar efnaóþoli, svo sem út-
blæstri bíla, sígarettureyk og ýmsum efnum.
Þá má geta þess að í breska fréttaþættinum
Hér og nú kom fram fyrir nokkrum dögum
að prófessor Behan við Glasgowháskóla
hefur sýnt fram á að tengsl séu á milli skor-
dýraeiturs og síþreytu. Munu niðurstöður
þeirrar rannsóknar verða birtar í læknatíma-
riti í desember.
Mínnið bregst í miðri setningri
EDDA Magnúsdóttir er 52 ára.
Hún var greind með vefjagigt
fyrir tveimur árum og var sagt
að eina ráðið væri að fara vel
með sig. „Ég veit það núna að
geri ég meira í dag en í gær
kemur það niður á morgundegin-
um. Hjá mér hefur til dæmis
ekki gengið upp að fara í létta
leikfimi eða sund eins og ráðlagt
er því að ég hef enga orku fram
yfir vinnuna. Hún er mér það
mikils virði að ég vil ekki draga
úr henni,“ segir Edda.
Hún hefur fengið mikinn
stuðning hjá Ijölskyldu sinni og
vinnuveitendum gegnum árin
ólíkt mörgum öðrum. Hún kveðst
ekki hafa séð um húsverkin svo
árum skipti og allra síst nú síð-
ustu 2-3 árin. Minnisleysi hefur
hijáð hana lengi. „Maður er
kannski í samræðum við fólk, er
að segja frá einhvetju, en allt í
einu er eins og lokað sé fyrir og
maður man ekkert um hvað var
verið að ræða,“ segir hún og tek-
ur fram að þetta sé langóþægi-
legasti fylgikvilli sjúkdómsins.
Hún bætir þó við að henni finn-
ist einnig leiðinlegt að geta ekki
gert allt það sem hana langar til
svo sem að pijóna og gera aðra
handavinnu. Oftast getur hún
lesið en þó kemur fyrir að hún
er svo þreytt að hún skilur ekki
hvað hún er að lesa, jafnvel fara
stafirnir að dansa.
Edda hefur lent einu sinni í
geðlægð vegna sjúkdómsins. „Ég
vann of mikið sem kom niður á
hvíldartímanum, ég hlustaði ekki
á líkamann en hélt rnínu striki
þar til allt í einu að mér fannst
veröldin vera að hrynja. Nú veit
ég hins vegar hvar mörkin eru
og reyni að fara eftir því,“ segir
hún.
Hún telur sig geta rakið sjúk-
dóminn til barnæsku, en allt fram
undir fullorðinsár átti hún við sí-
endurteknar nýrnasýkingar eða
hálsbólgu að stríða. Þegar hún fór
að kvarta um verki í hrygg, baki
og hálsi var skýringin vaxtarverk-
ir. Löngu síðar voru henni gefin
gigtarlyf en þau gerðu illt verra.
Hún varð slappari, þreyttari og
sljórri og fannst þau hafa mjög
neikvæð áhrif á sveppasýkingu,
sem hún var farin að finna fyrir.
Hún segist hafa versnað mikið
eftir að hafa fengið flensu í fyrsta
sinn 1975 en það hafi þó ekkert
verið samanborið við líðanina eft-
ir hálshnykk 1994 þegar hún
lenti í árekstri. Hún segist ekki
sátt við að örorkumat sé ekki
nema 5% eftir hálshnykkinn. „Ég
get unnið frá klukkan 8-15 með
því að eiga ekkert eðlilegt líf
þess utan. Um leið og ég kem
heim úr vinnu verð ég að leggja
mig næstu 2-3 tíma og helst að
geta sofnað," segir hún.
Edda segir að það sem hafi
hjálpað sér hvað mest í sambandi
við sjúkdóminn sé stuðningur frá
samtökum sjúklinga með vefjag-
igt og síþreytu. í félaginu eru
um 300 manns skráðir og hittist
hópurinn fyrsta laugardag í
hveijum mánuði kl. 12 í húsi
Gigtarfélagsins. Einnig er starf-
andi gönguhópur og félagið er
með símatíma einu sinni í viku.
„Það fara mörg símtöl bara í að
segja fólki að einkennin sem það
kvartar yfir þekkjum við sjálf af
eigin reynslu. Við ráðleggjuin
fólki einnig að fara til gigtar-
læknis og fá greiningu hvort um
vefjagigt eða síþreytu sé að ræða,
því það er mjög mikið atriði að
fá staðfestingu."