Morgunblaðið - 06.11.1999, Blaðsíða 59

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 6. NÓVEMBER 1999 59' .
UMRÆÐAN
Ferðamennska
og náttúruvernd
FERÐAÞJÓN-
USTA eykst hröðum
skrefum á Islandi og
er fyrir löngu orðin
ein af helstu stoðum
efnahagslífsins.
Gjaldeyristekjur af
ferðaþjónustu námu
26,3 milljörðum króna
árið 1998. Það ár
komu hingað til lands
yfir 230.000 erlendir
ferðamenn, sem var
um 15,3% aukning frá
árinu á undan. Aukn-
ing á fjölda ferða-
manna á þessu ári
verður líklega enn
meiri og því er spáð
að 340.000 manns sæki okkur ís-
lendinga heim árið 2005.
Á sama tíma eykst umferð Is-
lendinga um landið sitt, ekki síst
um óbyggðir og hálendið. Innlend
ferðamennska er ekki aðeins mik-
ilvæg tekjulind fyrir margar
byggðir, heldur tengir hún þjóðina
traustari böndum við landið sem
hún byggir.
Búum okkur undir framtíðina
Þessi mikla aukning í ferða-
mennsku er að sjálfsögðu af hinu
góða. Hún vekur á hinn bóginn
nokkrar spurningar um hvernig
best sé að búa sig undir framtíð-
ina.
Hver er sú auðlind sem stendur
undir stórauknum tekjum af ferða-
þjónustu? Því er fljótsvarað. Lang-
flestir erlendir gestir sem hingað
koma nefna náttúru landsins sem
helstu ástæðu þess að þeir koma
hingað. Ef spurt er nánar nefna
menn atriði eins og óbyggðir og
víðerni, hreint loft og návígi við
sköpunarkrafta íss og elds. Oblítt
náttúrufar og öræfi landsins mega
því með réttu teljast ein helsta
auðlind íslendinga, í peningum
mælt. Ekki má gleyma því að gott
markaðsstarf og mannauðurinn í
ferðaþjónustunni er nauðsynleg
forsenda þess að koma þessari
auðlind í verð, en það breytir ekki
því að fáir myndu sækja okkur
heim ef hér væri ekki sérstæð
náttúra.
Þolmörk ferðamannastaða
Náttúrufegurðin er auðlind sem
ekki má vanmeta. Hætt er við að
gengið sé á þessa auðlind ef við
nýtum hana ekki rétt. Ferða-
mannastaðir hafa þolmörk, ekki
síður en fiskistofnar. Sé farið yfir
þessi mörk láta þeir á sjá, stundum
til frambúðar. Við þekkjum dæmi
um slíkt. Viðkvæm kóralrif eru
skemmd af óaðgætnum sportköf-
urum, sem leita annað þegar rifin
láta á sjá. Á sumum baðströndum
við Miðjarðarhafið hefur orðið
hrun vegna mengunar. „Ósnortin"
svæði missa fljótt að-
dráttaraflið þegar
fjöldi manns flykkist
þangað í leit að frið-
sæld og fámenni.
Hér á íslandi höf-
um við einnig dæmi
um að landið hafi látið
á sjá vegna ágangs
ferðamanna. Dæmi
um slíkt eru t.d. traðk
á hverahrúðri og sár í
mosa og jarðvegi
vegna umferðar farar-
tækja, hesta og jafn-
vel gangandi fólks.
Úrgangur getur orðið
til vandræða þar sem
ekki er aðstaða til að
taka við honum. Ekki liggja enn
sem komið er fyrir miklar rann-
Ferðaþjónusta
Efling náttúruverndar
er skynsamleg fjárfest-
ing, segir Siv Friðleifs-
dóttir, og nauðsynleg
forsenda aukinnar um-
ferðar um óbyggðir
landsins.
sóknir á þolmörkum ferðamanna-
staða á Islandi, en þó er vitað að á
sumum stöðum, s.s. í Landmanna-
laugum, reynir nú þegar á þau.
Eftirlit með umferð á hálendinu er
sáralítið, þótt þörfin sé vissulega
fyrir hendi.
Ágangur á viðkvæmum
stöðum
Hvernig á að bregðast við of
miklum ágangi á viðkvæmum stöð-
um? Augljósasta leiðin er að tak-
marka aðgang, en hún er varla sú
heppilegasta. Betri leið er að
reyna að auka þolmörk staðarins.
Það er hægt t.d. með betri aðstöðu
til móttöku ferðamanna, merkingu
gönguleiða og aukinni landvörslu
og eftirliti.
Aukinn ferðamannastraumur
hlýtur að kalla á slíkar aðgerðir.
Annað er virðingarleysi gagnvart
náttúru landsins og mun að auki
leiða til lægri tekna af ferðaþjón-
ustu til lengri tíma litið. Efling
náttúruverndar er skynsamleg
fjárfesting og nauðsynleg forsenda
aukinnar umferðar um óbyggðir
landsins. Spurningin sem vaknar
óhjákvæmilega er: Hver á að
greiða fyrir aukna landvörslu og
bætta aðstöðu við náttúruperlur?
Skattgreiðendur hafa hingað til
staðið straum af stærstum hluta
kostnaðar við náttúruvernd, m.a.
með framlögum af fjárlögum til
Náttúruvemdar ríkisins. Það get-
ur varla talist óeðlilegt, því það er
þjóðarhagur að standa vörð um
náttúruminjar og sérstök svæði.
Hver greiðir vaxandi kostnað
af verndun?
Ég tel eðlilegt að ferðaþjónust-
an komi í auknum mæli að því
verkefni að tryggja að aukinn
straumur ferðamanna spilli ekki
náttúru landsins. Slíkt er í sam-
ræmi við þær meginreglur um-
hverfisréttar sem þjóðir heims
samþykktu í Ríó árið 1992, en þar
á meðal eru mengunarbótareglan
- sem kveður á um að þeir sem
spilla umhverfinu beri kostnað við
að bæta skaðann eða við fyrir-
byggjandi aðgerðir til að koma í
veg fyrir skaða - og nytjagreiðslu-
reglan, sem segir að þeir sem
nytja náttúruauðlindir til ávinn-
ings eða ánægju greiði kostnað
sem fellur til við verndun og við-
hald auðlindanna. Einnig má
ganga að því vísu að sú krafa verði
gerð á hendur stjórnvöldum að
þau innheimti af ferðamönnum
hluta af vaxandi kostnaði við
verndun og viðhald landsins.
Reyndar er þá kröfu að finna í
fjárlagafrumvarpi fyrir næsta ár,
þar sem gert er ráð fyrir að inn-
heimtur sé aðgangseyrir að
friðlýstum svæðum, alls 15 milljón-
ir króna og þeim fjármunum varið
til uppbyggingar þeirra svæða þar
sem aðgangseyririnn er innheimt-
ur. Málið er því þegar komið á
dagskrá.
Hagsmunir fara saman
Hætta er á að slíkar kröfur geti
leitt til árekstra á milli ferðaþjón-
ustu og yfirvalda umhverfismála.
Slíkt væri miður, þar sem hags-
munir beggja fara augljóslega
saman. Ferðaþjónusta er sú at-
vinnugrein sem er í hvað örustum
vexti á Islandi og á heimsvísu og
einn helsti vaxtarbroddurinn er
svokölluð græn ferðamennska,
sem byggir á vaxandi ásókn fólks í
iðnvæddum löndum eftir að kom-
ast í snertingu við óspillta náttúru.
Þar sem tekst að sameina náttúru-
vernd og gott aðgengi ferðamanna
munu skapast vinsælir áfangastað-
ir fyrir þennan markað.
Brýnt er að sameinast um það
verkefni að skipuleggja ferðaþjón-
ustu á Islandi í anda sjálfbærrar
þróunar, þar sem menn geta notið
náttúrunnar án þess að spilla
henni. Annars er hætt við að við
missum af tækifæri til þess að
byggja upp blómlegan atvinnuveg
í kringum náttúrufegurð íslands,
sem er hagur ferðaþjónustunnar,
umhverfisins og íslendinga allra.
Höfundur er umhverfisráðherra..
Siv
Friðleifsdóttir
Nú er mál
að linni
NÝLEGA var opn-
uð ný og glæsileg
verslun Nýkaupa í
Kringlunni. Allt var
þar vel skipulagt og
vöruval mikið og gott.
Einn alvarlegur ljóður
var þó á opnun versl-
unarinnar, sú ákvörð-
un forsvarsmanna
hennar að setja upp
líkingu vínbúðar, sem
reyndar er afgirt með
vírneti og lokuð al-
menningi. Uppsetn-
ingunni var ætlað að
vera innlegg í þeirri
kröfu matvörukaup-
manna að mega selja
áfengt öl og létt vín með matvörum.
Til að vekja athygli á hugmynd-
Áfengissala
Ég trúi að fleirum en
mér finnist ástæða, seg-
ir Aðalsteinn Gunnars-
son, til að sniðganga
verslanir með áfengis-
auglýsingar.
inni voru tveir af vinsælustu leikur-
um þjóðarinnar fengnir til að leika
hlutverk tveggja ógæfumanna sem
illa höfðu orðið úti vegna áfengis-
neyslu. Ofneysla áfengis er ekkert
grín.
Það skýtur skökku við að verslun
sem telur sig fjölskylduvæna í
verðlagi og vönduðu vöruvali skuli
á tímum hörmunga í áfengis- og
öðrum vímuvanda gera kröfu um
frekara aðgengi að áfengum
drykkjum.
Morgunblaðið birti nýlega yfirlit
um fjölda vínveitingastaða í
Reykjavík og taldi þá um 170 og
fleiri væntanlega. Sömu daga voru
fréttatímar og umræðuþættir í
sjónvarpi uppfullir af þeim gríðar-
lega vanda sem fíkniefni valda. Er
ekki öllum ljóst að nánast enginn
verður fíkniefnavanda að bráð
nema að undangenginni notkun áf-
engra drykkja. Áfeng-
isneyslu sem gjarnan
byrjar með öldrykkju.
Sem betur fer hafa
flestir foreldrar
áhyggjur af ástandinu
og til marks um það
eru mótmæli þeirra
við uppsetningu vín- 'í*
veitingastaða í íbúða-
hverfum.
En betur má ef
duga skal. Mesta og
besta fyrirmynd bama
og ungmenna eru for-
eldrarnir. Er of miklu
fómað að láta áfengis-
neyslu eiga sig meðan
á uppeldinu stendur?
Þörf bama okkar fyrir vímuefna-
laust umhverfi er miklu meiri en
þörf okkar fyrir áfengi. Tökum af-
stöðu á móti ríkjandi vandræða-
ástandi. Frjálsræðið er yfirleitt ág-
ætt en enginn er frjáls sem áfengi
og önnur vímuefni ná tökum á og
því má telja betur heima setið en af -g
stað farið.
Umræðan stendur alltof mikið
um hvernig bjarga megi þeim sem
illa eru komnir í stað þess að fyrir-
byggja og forða vandræðum.
Nú er tímabært að taka höndum
saman um heilbrigðan lífsstíl sem
sameinar fjölskylduna í skemmti-
legri samveru án vímuefna.
Mér eldra fólk telur litlar líkur á
að það sé í anda frumkvöðuls Hag-
kaups að verslunin berjist með
þessum hætti fyrir frekari dreif-^
ingu áfengra drykkja og mikill mis-^
skilningur ungra stjórnenda fyrir-
tækisins að það veiti þeim
brautargengi.
Eins og Bónus-verslunin er til
fyrirmyndar með þá fjölskyldu-
vænu stefnu að selja ekki tóbak eru
forráðamenn verslana með nauð-
synjavörur hvattar til að hugleiða
hvað fjölskyldum á öllum aldri er
nauðsynlegast. Það er allavega
ekki frekari dreifing áfengra
drykkja.
Ég trúi að fleirum en mér finnist
ástæða til að sniðganga verslanir
með áfengisauglýsingar.
Höfundur er trésmiður og templari.
Aðalsteinn
Gunnarsson
PLl-SOL
Plíseraöar gardínur
. . . í yfir 20 litum
O
O
cn
lo
co
oo
LO
Mlt ^gluggann
Alnabær
Slðumúl# 32 - RcyHJBVík • flarnaryötu 17 - Kcflavfk
www.alnabaeT.ls
sending
15% afsláttur
laugard. og sunnud.
cHþ.
'nr trélistar
Mikið úrval
RAMMA
INNROMMUN
báðir dagar meðtaldir
R IS> nnuomhpr
mnrommun
Opið í dag
frá kl. 10.00-17.00
Sunnudag kl. 13.00—17.00