Árbók Hins íslenzka fornleifafélags

Årgang

Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1974, Side 90

Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1974, Side 90
96 ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS snerta framkvæmd þess, ásamt úrvinnslu þess, hafa þannig verið gerð góð skil. Því miður verður ekki það sama sagt um jarðabókar- verkið. Það sem varðveitt er af handriti jarðabókarinnar er að vísu allt útgefið í góðri útgáfu (Jarðabók Árna Magnússonar og Páls Vídalíns. Kph. 1913—1943, alls 11 bindi) en það vantar alla nánari greinargerð fyrir verkinu, m. a. „allan undirbúning til hins mikla verks“ sem Finnur Jónsson gerir ráð fyrir að komi í formála að út- gáfu jarðabókarinnar og þess vegna sleppir að geta nánar um í Ævi- sögu Árna Magnússonar (sjá hana bls. 60—61). Á árunum 1696—1702 voru hér mikil harðæri og hef ég áætlað að fólkinu hafi fækkað um að minnsta kosti 3500 manns (Saga II, 1958, bls. 300). Svo þegar konungaskipti urðu og til stóð að hylling Friðriks IV færi fram á Alþingi 1700 þótti tilvalið tækifæri til að koma á framfæri við hinn nýja þjóðhöfðingja bænarskjali um um- bætur á verslunarháttum o. fl. og var Lauritz Gottrup falið það. Sá erindrekstur skal ekki rakinn frekar hér en hann varð til þess að Árna Magnússyni og Páli Vídalín var falin víðtæk rannsókn á lands- högum og er erindisbréf þeirra dagsett 22. maí 1702 (Lovsaml. for Island I, bls. 586—587). Um manntalið segir 8. gr. erindisbréfsins: „Skal de ved Sysselmændene, hver i sit Syssel, item Præsterne, hver i sit Sogn, lade forfatte et rigtigt Mandtal over alle Familier i Landet og derudi specificere Husbond og Hustru, Börn og Tyende, item et Mandtal over indensogns Betlere, saavel som over de andre omstrippende Betlere, saavidtt mueligt, eftersom der ere Klagemaal indkommene, at Landet til dets store Besvær dermed skal være op- fyldt, ved dets Anledning de ogsaa med Flid skal efterforske, om ikke deris Ladhed mere end Mangel af Arbeid dertil Aarsag er, og paa hvad Maade de bedst kunde sættis udi Arbeid, hvorved de kunde fortjene deris Föde, foruden at besværge Almuen med deris Betleri.“ Til er uppkast að erindisbréfi fyrir kommissiónina, en svo var nefndin, sem Árni og Páll skipuðu, kölluð, sem varðveitt er í ríkis- skjalasafni dana með skjölum þeirrar nefndar er skipuð var 22. okt. 1701 út af erindrekstri Gottrups. I þessu uppkasti er 10. gr. um mann- tal og hlj óðar svo: „Og som os i aar er forrekommen adskillige onckelige klagemaaler ofver landets slete tilstand, saa skall commissionen vere betenckt paa at samle et rigtig mandtall ofver alle familieme der i landet fra beste til ringeste mand, hvorudi de skulle specificere og forklare hosbondens og hustruens nafn, deres boms og frenders nafn som hos dem (sál.), item alle tieneste karle tienste drenge, tieneste
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116
Side 117
Side 118
Side 119
Side 120
Side 121
Side 122
Side 123
Side 124
Side 125
Side 126
Side 127
Side 128
Side 129
Side 130
Side 131
Side 132
Side 133
Side 134
Side 135
Side 136
Side 137
Side 138
Side 139
Side 140
Side 141
Side 142
Side 143
Side 144
Side 145
Side 146
Side 147
Side 148
Side 149
Side 150
Side 151
Side 152
Side 153
Side 154
Side 155
Side 156
Side 157
Side 158
Side 159
Side 160
Side 161
Side 162
Side 163
Side 164
Side 165
Side 166
Side 167
Side 168
Side 169
Side 170

x

Árbók Hins íslenzka fornleifafélags

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Árbók Hins íslenzka fornleifafélags
https://timarit.is/publication/97

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.