Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1974, Page 125

LESANDABRÉF
131
Saraa sagan virðist hér hafa gerzt nokkru utar í héraðinu. Álfgeir
hét maður og nam land „um Álfgeirsvöllu“ segir í Landnámu. Það
byggðarheiti er í fyrnsku fallið. 1 óprentaðri ömefnalýsingu Álf-
geirsvalla telur Margeir Jónsson að það vísi til sveitarinnar sem
nú heitir Efribyggð. Svo er að skilja á óljósri frásögn Landnámu, að
Álfgeir hafi numið stærra svæði en Efribyggð, eða land allt að Sæ-
mundará og niður þaðan fyrir sunnan Langholt og þá líklega að
Jökulsá (Héraðsvötnum) sem að fornu, a. m. k. á Sturlungaöld, í'ann
út Vallhólm vestanverðan, en suðurmörk á landnámi hans eru sögð
við Mælifellsá, og gætu þau hafa fylgt henni allt ofan til Svartár,
Álfgeir hafi því einnig numið Neðribyggð. Ólafur Lárusson (Land-
nám í Skagafirði) álítur byggðarheitið Álfgeirsvelli sprottið af mis-
gáningi skrásetjara, það hafi aldrei þekkzt, því ekki hagi svo til í
landnámi Álfgeirs að þar verði talað um velli að almennri málvenju;
muni skrásetjari hér hafa misskilið heimild sína og dregið of víð-
tæka ályktun af bæjarnafninu Álfgeirsvellir, en Landnáma segir að
Álfgeir hafi búið á Álfgeirsvöllum. Sé bæjamafnið talið eðlilegt,
hlýtur það að skírskota til staðhátta nærlendis (svo lágkúrulegt er
nafnið tæpast að það vísi til skáka í túni!), en þar eru ekki vellir í
nútíðarskilningi. Af þessari ástæðu er vant að sjá, hvers vegna bæj-
arheitið ætti að vera réttnefni fremur en byggðarheitið. Nærtækt
er að ætla að byggðarheitið forna lifi í nafni staðarins þar sem
Álfgeir húsaði bæ sinn, hann hafi verið samnefndur landnámi hans
ellegar að heiti þess, og er það miklu sennilegra, hafi færzt yfir á
hann af sömu orsök og gilda mætti um þá Goðdali sem nú eru. Álf-
geirsvellir voru höfuðból um aldir og er talið að þar væri kirkja í
kaþólskum sið, þeir urðu því miðstaður í landnáminu.
Eitt byggðarheiti í Skagafirði hefur visnað til hálfs en ekki fulls
líkt og Goðdalir og Álfgeirsvellir, það er SæmundarhlíS. Langt fram
eftir öldurn náði hún til sjávar við Sauðárkrók og voru norðurmörk
hennar Gönguskarðsá; talað var um Sauðá í Sæmundarhlíð, og eyði-
býli þar út og upp heitir enn Hlíðarendi. Nú á tímum vísar örnefnið
ekki lengra en út á móts við Reynistað, Sæmundarhlíð hefur stytzt því
sem næst um helming.
Nafnhnikun gagnstæð þessari, þ. e. að merkingarsvið örnefnis
víkki, er einnig kunn í Skagafirði. Tindastóll hét að fornu og lengi
síðan Eilífsfjall, eftir Eilífi emi landnámsmanni segir sagan. Norð-
an í fjallinu gnæfa rismiklir bergtindar, og hefur þar án efa heitið
Tindastóll frá upphafi. Mikilleitir fjallsendar og gnúpar eru sums