Vísir - 04.11.1959, Blaðsíða 3
VfSIB
Miðvikudaginn 4; nóvember 1959
9
Þorkell Signrðsson:
Landhelgismálið í Ijdsi sögunnar.
Landhelgin á fyrstu öldum
*
Islandsbyggðar.
i.
t
Inngangnr.
Það hefur margt verið ritað
um landhelgismálið og um þau
hernaðarátök, sem enska ríkis-
stjórnin hefur talið sér sæma
að stofna til við ísland, eftir
seinni útfærslu fiskveiðimark-
anna. Þau skrif hafa að mestu
leyti snúizt um málið í dag og
í gær, ef svo mætti segja.
■ Aftur á móti hefur lítið verið
skrifað um sögulega hlið máls-
ins, en_ hún er þó eitt af því mik
ilvægasta, sem miklu máli skipt
ir um málstað okkar eftir þeim
skilningi, sem þjóðarrétturinn
virðist leggja í réttmæti þess,
þegar eitthvert ríki færir út
landhelgi sína. En hjá þjóðar-
réttinum virðist mikið lagt upp
ur hinum sögulega rétti.
( Englendingar hafa oft minnzt
á sögulegan og hefðbundinn
rétt, sem þeir hafi öðlazt til
fiskimiða við ísland, á dögum
Elísabetar I. Þeir telja að þá
hafi þeir verið búnir að tryggia
sér réttindi til fiskimiða á ís-
landsmiðum, og haldið þeim
rétti síðan þá, og með því öðlast
hefðbundinn rétt. Ef íslenzka
þjóðin væi-i þjóð, sem ekki hefði
skráð sögu sína, gæti þetta ver-
ið hættulegt fyrir okkar mál-
stað, en nú vill svo vel til að
skráðar heimildir eru tii; allt
Fyrsía grein.
með gapandi höfðum og gínandi
trjónum, svo landvættir þær
er halda vörð um öryggi lands-
ins, fælist ei við.“ Þetta er
landi, ella var litið á þau sem
! óvinaskip. Til viðbótar og upp-
i fyllinga þessara ákvæða Úlf-
j ljótslaga, koma svo ákvæði lög-
bókanna frá 12 og 13. öld, það
er Grágás, Járnsíða og Jónsbók,
sem ræðir um rétt héraða og
■ einstaklinga og hag almennings
j fyrir utan beinar línur dregnar
utan við yztu annnes og eyjar
og sker. Það belti er hið um-
rædda sjónvíddarbelti Úlfljóts-
laga.
^ Það má teljast allmerkilegt,
að sjónvíddin frá hæstu sjón-
grunnsins og djúpsjávarvíkin, trauður fyrir rétti sínum. Þeir
verið firðir, sem gengu inn í höfðu fram að þessu tímabili
miklu stærra ísland, en nú er í manndóm til að verja hendur
dag.
m
Landgrunnið er því hluti
landsins, en aðeins hulinn sæ.
Alla þjóðveldisöldina og allt
til áramótanna 1408—1409 er
talið að íslendingar hafi búið í
algerum friði að hinum veiði-
sælu fiskimiðum sínum. íslend-
ingar höfðu á fyrstu árum þjóð-
veldisins og allt fram á 12 öld
verið að mestu einir um að
kanna hafsvæði norðurhjarans.
Allt frá Svalb. til hinna miklu
landa í Vesturálfu, þótt ei verði
það rakið hér. Þeir stunduðu
fiskveiðar af kappi. Þeir könn-
sinar, og refsa útsendurum
konungsvaldsins, ef ánauðin
keyrði úr hófi. Þar sem verzlun-
in var einokuð við Björgvin,
var allt verðlag mjög óhagstætt
Islendingum, en verst var þó
sleifarlag Björgvinjarkaup-
manna, að standa við skuldbind-
i ingar um siglingar til landsins.
I Af þeim sökum varð oft vöru
i þurrð og margskonar erfiðleik-
ar.
Þá skeður það, að Englend-
ingar fara að leita til landsins
j fyrst til verzlunar, aðallega
i skreiðarkaupa, sem íslendingar
j gátu vel þegið vegna vöntunar
, ... , . , á kaupsiglingu og vegna þess að
uðu veiðisvæðm og gafu þeim Englendingar greiddu helmingi
nofn, sem ymist voru dregm af hærra verð fyrir skreiðina> en
arfjöllum nær alllangt ut fyrir , botnlagi eða nafngremd við þa Björgvinjarkaupmenn vildu
landgrunnið, þar sem það nær landshluta, sem þau láu að, eða
lengst út frá þurrlendinu. Svo út af. Rúmsins vegna verður ei
góður grundvöllur er fyrir því nánar greint frá því hér. En
framtíðar markmiði, að allt það segir aðeins það, á raun-
landgrunnið sé íslenzkt lögum- hæfan máta, að íslendingar
ráðasvæði, eins og hin vitui’legu fundu sjálfir og rannsökuðu
landgrunnslög frá 1948, stefna. veiðisvæði sín. En þegar Eng
gefa fyrir hana.
í sambandi við verzlunina
höfðu Englendingar annað
markmið, sem síðar sannaðist
að var aðaltilgangurinn. Það
var að senda fiskiskip til fisk-
veiða við landið. En það vildu
að
að, en eins og alþjóð er kunn- lendingar eru að segja að þeir^ fslendingar ekkj fa]last
ugt þá var það undir forustu hafi fundið og kannað veiðij, þéir hefðu heimUd w. Vr2tfs-
þáverandi sjávarútvegsmálarað SVæðin við Island, segir það að-1 menn konungs stóðu einbeitlega
herra, Jóhanns Þ. Jósefs-' eins að Islendingar hafa ekki ( á móti Verzlunarviðskiptum
| sonar, að þau voru sett, og hafa viljað hjálpa þeim til að fmna Englendinga við landsmenn og
i ' .V- __’ V . ' „-„..v.vmik r. U ^/wiíCiíC r, VA Kv/M r
þau síðan verið sá grunnur, sem þau, og þeir því orðið að þreifa
1 síðari reglugerðir um útfærslu sig áfram. Hins vegar eru því
i fiskveiðimarkanna hafa verið miður alltof mörg dæmi þess,
byggðar á. I að íslenzkir sjómenn voru um
Islendingar vildu meina þeim
fiskveiðarnar, þeir höfðu notið
þeirra einir í 530 ár, og töldu að
i svo ætti að vera um alla fram-
tíð.
Þorkell Sigurðsson.
fra fyrstu tilveru hennar, sem hinum kjarnyrtu fornbókmennt! ur hluti frá öllum öðrum lönd- ið að þrengja hag þjóðarinn-
þjoðarheildar, og frá 15. og 16.1 1 - -
öldinni eru til skjöl hér og í ná-
lægum löndum, sem skýra þau
átök, sem hér áttu sér stað áður
fyrr. Einn er. sá maður. er öðrum
núlifandi mönnum fremur hef-
Ui' tileinkað sér rannsóknir
þessa máls, á umgreindu tíma-
bili. Það er Björn Þorsteinsson
sagnfræðingur. Hann hefur góð-
fúslega látið mér í té allmikið
verk er hann hefur tekið saman
um þessi mál. Eg tel að þar séu
fyrir hendi það greinargóðar
upplýsingar, að þær taki af. all-
an vafa um óskoraðan rétt okk-
ar íslendinga til okkar fiski-
miða, og að allar fullvrðingar
um hið gagnstæða séu úti í blá-
inn. Eg læt því verk hans koma
að mestu leyti óbreytt. að öðru
leyti en því að ég felli úr á
stöku stað atriði, er ekki koma
því máli við, er ég ber fvrir
brjósti, en bæti við. smáliðum
til samræmis efni. Fyrst mun
ég fara lauslega yfir tímabilið
frá upphafi íslandsbyggðar
fram vfir 14. öldina. þar til
Englendingar byrja að sigla til
íslands.
II.
Landhélgin á Þjóðveldis- j
öld og frain til 1409. j
Sast hefur verið. að enpin á-j
kvæði séu til frá Þjóðveldistím-
anum um landhelgisvídd hér'
við land. Ekki get ég fallist á að (
, það sé rétt, því að. í upohafÍ!
Úlfljótslaga frá 929—930 stend-
ur: ..Ei skulu menn sigla höf-i
. uðskipum er þeir sigla til land«-j
ins, en ef þeir gera, skulu þeir(
. af taka höfuð áður en þeir koma
í landsýn, og sigla ei að landi
I um okkar, en meiningin er aug-
ljós. Hér eru settar fram fyrstu
reglur um hvað hinn helgi rétt-
ur landsins, því til öryggis,
nái langt frá landi. Höfuðskipin
voru stríðsskip þeirra tíma, þau
urðu því að vera búin að taka
Eg sagði að góður grundvöll- borð í enskum skipum, til leið'
ur hafi verið fyrir þeim lögurp. beiningar, á fengsæl mið. Þetta I
Á ég þar við að þau samrýmast var á fyrstu áratugum 20. ald-1
elztu lögum okkar göfugu for- arinnar.
feðra, frá stofnun hins islenzka Eftir að íslendingar illu heilli
ríkis, um lögsögu landsins, því játuðust undir ok Noregskon-
til verndar fyrir utanaðkomandi unga og síðar Danakonunga,r
hættum, og einnig að land- eftir stofnun Kalmarsambands-
grunnið er algjörlega aðgreind- ins, var fljótt á margan veg far- ó'frigar'ás*t"d á milh Englands.
konung'a annars vegar og Nor-
egs- og Danakonunga hins veg-
ar, út af íslandi í sambandi við
Út frá þessu skapaðist Iiin
mesta óöld og ribbaldaháttur
hér við land. Englendingar fóru
sínu fram, þeir voru vel vopn-
aðir og neyttu þess óspart þeg
ar færi gafst. Vegna þessara á-
taka er í raun og veru stöðugt
um, sem er nákvæm mynd af ar. Verzlunin var gerð að ein-
þurrlendinu sjálfu, þannig að ^ okunarverzlun þannig, að að-
djúpálsvik ganga inn í grunn-. eins Björgvinjarkaupmenn áttu
ið út af öllum flóum landsins ■ að hafa alla verzlunina, að sjálf
og fjörðum, enda jarðfræðilega sögðu svo konungur ætti greiðan
sannað, að landgrunnið, hafi j aðgang að allri skattheimtu og
endur fyrir löngu verið hluti ^ tollheimtu af henni. Hins vegar
niður öll ófriðarmerki, áður en þurrlendisins, og sjórinn aðeins var íslenzkur almenningur enn-
þau komu í sjónarfjai’lægð fráflotið að hallandi hlíðum lands- | þá alldugmikill og barðist ó-
Hér sést, hvernig ísland er á grunnsævishryggnum milli Grænlands og Færeyja. Landgrunns-
brúnin á 200 m. mörkunum sýnir greinilega eftirlíkingu þurrlendisins, eins og skuggamynd þess
úti í sjónum. Það er því óhrekjandi sönnun þess, að landgrunnið er framhald landsins sjálfs,
aðeins hulið sæ.
fiskveiðaréttinn og skreiðar-
verzlunina.
Englendingar virðast hafa
stefnt að því að svæla fsland
undir sig, sú stefna var borin
uppi af hinum harðsvíruðu at-
hafnamönnum í verzlunarstétt
og atvinnustétt elstu útgerðar-
bæjanna. Aftur á móti virðast
konungar Englands hafa verið
frekar hemill á þær, athafnir
þeirra. En þar komu til önnur
sjónarmið, það er samskipti við
aðrar meginlandsþjóðir Evrópu.
Það sem sennilega hefur bjarg-
að því að það tókst ekki, að
Danakonungar réðu yfir hinni
mikilvægu siglingaleið, inn í
Eystrasalt, það er dönsku sund-
unum, og gátu hvenær sem var
lokað henni, og hertekið þau
skip Englendinga, er þar voru
stödd. Enda gripu þeir oft til
þess ráðs, eins og síðar verður
greint. Hér verður nú rakin
saga þessara átaka og stuðst við
ritgerð Björns Þorsteinssonar
sagnfræðings, eins og áður er
sagt.
III.
Englendingar byrja verzlun
og fiskveiðar við ísland.
Talið er að vorið 1408 eða
1409 hafi enskir fiskimenn fyrst
litið ísland rísa úr hafi. Á næstu
árum löðuðu hin auðugu fiski-
mið við strendur landsins „unto-
the costes colde.“ Þessar sigl-
ingar voru brot á verzlunarrétt-
indum Björgvinjarkaupmanna,
sem höfðu einkarétt til verzl-
Framh. á bls. 9,-