Vísir - 04.11.1959, Blaðsíða 9

rlBis
iliðvikudaginn 4. nóvember 1959
Landhelgismálið í ljósi
sögunnar.
Framh. af 3. síðu.
unar við skattlönd norska rík-
ísins. íslendingar voru og litt
hrifnir af erlendum sjómönnum
á fiskimiðunum við landið. Ár-
ið 1413 bannaði Eiríkur Dana-
konungur íslendingum að
verzla við erlenda kaupmenn,
sem þeir höfðu ekki haft skipti
við áður. Slík bönn voru bara
út í bláinn, því Danir voru þá
ekkert flotaveldi, og umboðs-
stjórnin á íslandi því umkomu-

• •
aldrei verið mjög góður mark-
aður í Björgvin, því Norðmenn
höfðu gnægð fiskjar sjálfir í
heimalandi sínu. Við kaupsigl-
ingu Englendinga til landsins
opnaðist íslendingum nýr og
betri markaður fyrir fisk sinn
því Englendingar buðu helm-
ingi betra verð, en Norðmenn
höfðu gert. Englendingar drápu
því kaupsiglingu Norðmanna
til íslands niður á fáum árum.
Hið aldagamla efnahagssam-
lands. til ársins 1425, eða á 16
til 17 ára tímabili. Skýrsla sú,
er alllöng og eru þar talin upp
margs konar ofbeldisverk
þeirra. Svo nokkur séu nefnd
má nefna: „Þeir eyddu Ólafs-
fjörð og Hrísey, brenndu kirkj-
urnar í Hrisey og á Húsavík og
rændu kirkjuna í Grímsey. Þeir
rændu fé og fólki og hnepptu í
ánauð, sams konar strandhögg
gerðu Englendingar víðar í ríki
Eiríks konungs, einkum í Fær-
eyjum og í Norður-Noregi. Hér
á landi rændu þeir Dani og aðra
umboðsmenn konungs hvenær
sem þeir gátu. Þeir drápu suma,
j eða særðu og fluttu nokkra
i Dani í haldi til Englands. Kon-
~''8V ; :.D ~
ílllf:
lítil til stórræða. Konungur
varð því að neyta annara bragða
til að stöðva þann leka sem kom
in var í tollheimtuna hans á ís-
landi.
IV.
Deilurnar hef jast um
fiskveiðiréttinn við Islánd.
Þegar Hinrik V. Englandskon
ungur kom heim að unnum
frægum sigri, við Agincourt,
biðu hans í London sendimenn
norsku krúnunnar, sem kærðu
nýuppteknar löglausar fisk- J
veiðar og verzlun Englendinga;
við ísland, og aðrar fiskveiði- j
eyjar Noregskonungs. Þar með
hófust deilurnar um fiskveiði-
réttinn við ísland og þeim er
ekki lokið enn í dag.
Hinrik V. varð vinsamlega
við kærum frænda síns og
bannaði Englendingum að sigla
til íslands nema samkvæmt
fornri venju. Þetta bann var á
eftir tilkynnt í enskum hafnar-
borgum. Því var samstundis
mótmælt kröftuglega af Neðri
málstofu enska þingsins.
Enska stjórnin virðist ekki
hafa gert neitt til að framfylgja
banninu, á næstu árum. enda ■
virðist ensk sigling til íslands
hafa aukizt stöðugt. fslenzkir
annálar herma að árið 1419 hafi
25 ensk skip farizt við ísland á
skírdag í ofviðri, en fátt er rit-
að um enskan skipafjölda á ís-
landsmiðum á 15. og 16. öld, en
talið að þau hafi oft verið um
100.
Eins og endranær var fiskur
aðalframleiðsluvara íslendinga j
um þessar mundir, en fyr- j
ir íslenzka skreið hafði I
Skip frá byrjun 15. aldar.
band þessara landa var úr sög-
unni fyrir fullt og allt.
Eins og áður er sagt fögnuðu
því íslendingar kaupsiglingu
Englendinga, en börðust gegn
fiskyeiðum þeirra á ýmsan hátt.
Á alþingi reyndu íslenzk stjórn
arvöld, að skipuleggja athafnir
Englendinga með lögum og sam-
ræma þær hagsmunum landsins
og leyfisveitingum, en konungs
valdið og Björgvinjar kaup-
menn, með það á bak við sig,
gripu fram fyrir hendur þeirra.
Af því hlaust hin mesta skálm-
öld hér, eins og fyrr er sagt og
hélst svo út allar 15. öldina, og
fram á þá 16.
Nýr hirðstjóri var skipaður
og sendur til íslands og þýzkur
verzlunarerindreki með honum,
en Lýbíumenn voru þá orðnir
alls ráðandi um verzlunina í
Björgvin. Þeir félagar, það er
hirðstjórinn Hannes Pálsson og
verzlunarerindrekinn Stephan
Schellendorf, riptuðu tilskipun-
um fslendinga og sviptu menn
embættum, og reyndu að skera
upp herör gegn Englendingum.
Árið 1425 ítrekaði Danakon-
ungur bannið við siglingum út-
lendinga til norskra skattlanda.
Englendingar létu síður en svo
skipast við slík boð, þeir tóku
landstjóra konungs, Hannes
Pálsson, höndum, ásamt helztu
aðstoðarmönnum hans og fluttu
þá sem fanga til Englands. Út
frá því ofbeldisverki samdi
Hannes Pálsson skýrslu um yf-
irgang og ofbeldi Englendinga,
sem þeir höfðu framið á íslandi,
frá þeim tíma að þeir byrjuðu
að venja komur sínar til ís-
ungsgarðinn á Bessastöðum
eyddu þeir hvað eftir annað.“
Margt fleira er talið í þessari
skýrslu,. sem Hannes Pálsson
samdi vegna ofbeldisverka Eng-
lendinga.
Æðstu menn Englands voru
þá tveir bræður: Henry Beau-
fort, biskup af Winchester og
Sir Thomas Beaufort, hertogi
af Exeter, flotaforingi og ríkis-
kanslari. Þessir menn fóru með
völdin þá, vegna þess að kon-
ungurinn, Hinrik VI var á barns
aldri. Þeir fengu skýrslu Hann-
esar Pálssonar og kæru hans til
meðferðar 1425. Einnig var
skýrslan og mál Hannesar lagt
fyrir nórska ríkisvaldið.
Þann 3. september kemur
norska ríkisráðið saman til
! fundar, og tekur kærur Hannes-
ar til meðferðar, frá þeim fundi
er eftirfarandi sagt: „Tekinhafa
verið vottorð frá mörgum trú-
verðugum mönnum, sem sóru
! eið samkvæmt norskum lögum,
I um sakir og greinar ofbeldis-
verka Englendinga, frá Hulí,
Jórvík og Lynn og öðrum stöð-
um á Englandi, en þeir frömdu
, þau á íslandi, og eyjimi þar í
I kring. En þessar sakir og of-
! beldisverk væru eins og vér höf
: um sannfrétt, kunngjörð skrif-
1 lega göfugu ráði Englands kon-
; ungs, og sérstaklega herra Her-
j toganum af Exeter, aðmíráii
i Englands, af virðulegum manni
Hannesi Pálssyni, umboðs-
manni herra konungs vors, í
I Noregi og í Danmörku o. s. frv.
| Vér höfum fundið ljóslega, með
nákvæmri rannsókn og lög-
! legum vottorðum margra trú-
verðugra manna, eins og
fyrr greinir, að þessar grein-
ar séu allar sannanlega
réttar, að því viðbættu að þess-
ir sömu Englendingar hafa einn-
ig framið mörg önnur illvirki,
en vér teljum þau ekki fram að
sinni, sökum þess að það yrði
svo langt mál, og leiðinlegt á að
hlýða fyrir áheyrendur.“ Þann-
ig hljóðar skýrsla Björgvinjar-
ráðsins, af fundi, þar sem kæra
og skýrsla Hannesar Pálssonar
var tekin fyrir. Ákærur hans
eru staðfestar í öllum greinum,
og enska ríkisstjórnin fellst
einnig á þá niðurstöðu, því hún
bannar í orði kveðnu allar sigl-
ingar til íslands, og er tilskip-
un frá hertoganum af Exeter
lesin upp í borgarráðinu í Lynn
15. apríl 1426. En þar með var
ekki sagt að siglingar Englend-
inga til fslands hafi verið stöðv-
aðar, því þær héldu áfram eftir
1 sem áður, með margskonar á-
rekstrum.
Út af þessum ofbeldisverkum
jukust deilur milli ensku og
dönsku rikisstjórnanna, en
þeim lauk með því að enska
þingið setti lög 29. sept. 1429,
þess efnis að Englendingar, sem
girntust að kaupa skreið, skuli
einungis sigla til „Stapúlunnar“
í Björgvin, innan norska ríkis-
ins, en þar hafi hinn ágæti Ei
ríkur konungur veitt Englend
ingum sömu réttindi til verzl
unar og Hansamönnum. Þess
lög voru ítrekuð með samningi
! á milli stjórnanna 1432 og
enskri tilskipun 1444. En öll
voru þessi lög eða fyrirmæli að
engu höfð af enskum sæförum,
eins og bezt kemur fram í er-
' indi um ísland í The Libelle of
Englyshe Polycye, sem talið er
frá árinu 1436, en þar segir á
miðaldaensku:
„Of Yseland to wrythe is lytill nede,
save for stokfisch, yit for sothein dede.
Out of Bristow and costis many one,
men have practised by nedle an by stone.
Thiderwardes wythine a lytel whylle
Wythine xij yere, as men were wonte of olde.
Of Scarborough unto the costes colde;
And now so fele shippes thys yere ther were,
That moch losses for unfraught they bare.“
Þessu erindi hefur íslenzkur hagyrðingur snúið á íslenzku
með hinni snilldarlegu hrynjandi íslenzkrar tungu — þannig:
„Um ísland er þarflaus orðagnótt,
utan hvað skreiðin er þangað sótt.
Til heilla um braut og heim um ál,
er heitið á stein og segulnál.
Frá Býrstofu er skroppið á skammri stund
og Skarðaborg um hin köldu sund, 'j
og fleyi stýrt undan hrönnum hratt.
Og hafa skulu menn fyrir satt,
að svo mörg skip hafi siglt í ár,
að sumra varð hluturinn minni en smár.“
Þetta kvæði segir berum orð-
um, að enski sæfarar hafa ekki
tekið fyrirmæli ríkisstjórnar
sinnar alvarlega, því þeir sigla
til íslands eftir sem áður, enda
var ennþá engum flota beitt til
að hindra þá, og ekki heldur
tiltækilegur. En danska ríkis-j
stjórnin átti þá einn leik á
borði, og greip nú til hans.
V.
Danakonungur grípur til
gagnráðstafana 1447.
Þessi leikur var tiltækilegur
vegna þess að Danir réðu yfir
siglingaleiðinni inn á Eystrasalt
Árið 1447 lét Danakonungur |
hertaka nokkur ensk skip, á
Eyrarsundi, og neyddi ensku
ríkisstjórnina á þann veg til
samninga. Vopnahlé vai' samið
1449 og skyldi haldast í tvö ár,;
en á því tímabili var ákveðið, að
enskir kaupmenn mættu hvorki
sigla til íslands. Hálogalands, né
Finnmerkur, án sérstaks leyfis
Noregskonungs. En þar með
gafst dansk-norska ríkisstjórnin
upp við þá fyrirætlun að úti-
loka algjörlega verzlun Englend
inga við ísland. Eftirtektarvert
er, að hvergi er rninnst á fisk-
veiðar í samningi þessum. Hins
vegar segir í lagabálki, sem kon-
ungur sendir íslendingum árið
eftir, að allir engelskir og írsk-
ir menn sem til íslands sigli séu
útlægir og friðlausir, og skip
þeirra og góss upptækt, nema
þeir hafi í höndum siglingaleyfi
frá konungi.
Um þessar mundir reyndi
danska ríkisstjórnin, að efla
umboðsstjórn sína og skatt-
heimtu á íslandi en án sýnilegs
árangurs. Þótt ríkisstjórnirnar
ensku og dansku semdu, þá
skorti bæði löndin ennþá flota
til að halda hinum framsæknu
og óbilgjörnu ensku sæförum í
skefjum. Fiskiskipin og kaup-
skipin voru vel vopnuð og bú-
in harðskeyttu og samvizku-
lausu liði, sem fór sínu fram.
,,Hansasambandið“ var eina
veldið í Norður-Evrópu, sem gat
skákað Englendingum við
strendur íslands. En íslands-
verzlunin freistaði ekki ennþá
færustu borga þess. Norska
skreiðarverzlunin var í höndum
Lybiku, og virtist hafa fullnægt
skreiðarþörfunni á meginland-
inu. Ef það reyndist ógjörlegt að
einoka íslandsverzlunina í
Björgvin, töldu Lýbikumenn
hag sínum bezt borgið með því,
að hún hafnaði í Englandi, en
þar ráku Lýbikumenn enga
teljandi fiskverzlun.
Eftir 1449 gátu enskir sæ-
farar keypt sér leyfi til íslands-
ferða hjá Danakonungi, en
fæstir þeirra hirtu um það. ís-
landssiglingarnar urðu því á-
fram stöðugt deiluefni á milli
ríkisstjórnanna, og ennþá var
sezt að samningaborðinu 1465.
í þeim samningum, sem nú voru
gerðir, segir að Englendingar
megi sigla til íslands með leyfi
Dana konungs, en hvorki til
Hálogalands né Finnmerkur,
nema í hafsnauð. Þessi greinar-
munur á norsku skattlöndunum
er sennilega gerður að ósk
Hansamanna.
Englandskonungur staðfesti
Framh. á 11. síðu. ,