Dagur - 31.08.1999, Side 8

8 - l’IUDJUDAG Utt 31. ÁGÚST 199 9
ÞJÓÐMÁL
Er nema von að
Steingrunur joð finni
bananalvkt!
SIGURÐUR
G. GUÐJÖNS-
SON
HÆSTARÉTTAR-
LÖGMAÐUR
SKRIFAR
Öðru hvoru koma upp mál, sem fá
nánast óendanlega umíj'öllun fjöl-
miðla, án þess þó að verðskulda
slíkt. Nýjasta dærni þessa er svo-
kallað FBA-mál. Þar hagaði svo til,
að Eyjólfur Sveinsson, Jón Ásgeir
Jóhannesson, Jón Ólafsson og Þor-
steinn Már Baldvinsson keyptu lið-
lega fjórðungshlut í FBA af fyrir-
tæki í Lúxemborg í eigu íslensku
sparisjóðanna og Kaupþings hf. All-
ir hafa þeir hver á sínu sviði náð
góðum árangri í íslensku athafna-
lífi. Um þessa hlutafjáreign stofn-
uðu félagarnir fjórir hlutafélagið
Orca í Lúxemborg, sem þeir síðan
buðu fjölmörgum öðrum Islending-
um aðild að. Fór svo að lokum að
færri fengu hluti en vildu. Þessi
viðskipti eru fullkomlega lögleg og
einnig siðleg í því efnahags- og við-
skiptaumhverfi, sem ríkisstjórnir
Davíðs Oddssonar hafa skapað hér
á landi að evrópskri fyrirmynd og
kröfu.
A sama tíma og FBA-kaupin voru
gerð jók Burðarás hf. eignarhalds-
félag Eimskipafélags Islands hf.,
hluti sína í íslenskum sjávarútvegi
m.a. með kaupum á hlutum í Skag-
strendingi hf. Fjölmiðlar gáfu þess-
um viðskiptum Burðaráss hf. svo
að segja engan gaum. Kannski eng-
in ástæða til, Burðarás hf. var jú
bara að kaupa hlutafé í enn einu
sjávarútvegsíyrirtækinu og ná tang-
arhaldi á því eins og Síldarvinnsl-
unni hf. á Norðfirði og Útgerðarfé-
lagi Akureyringa hf. Hlutabréf í
þessum útgerðarfyrirtækjum eru,
eins og 49% hlutaljár í FBA, aðeins
verslunarvara, sem eigendum
þeirra er frjálst að höndla með, án
þess að ráðamenn þjóðarinnar fái
nokkuð að gert. Þeir settu leikregl-
ur um einkavæðingu FBA, fisk-
veiðistjórnun og eignarhald útgerð-
arfyrirtækja. Innan ramma þessara
leikreglna áttu viðskiptin með
hlutabréf í FBA og Skagstrendingi
hf. sér stað. Bankinn og útgerðar-
fyrirtækin hafa bæði náð að
blómstra og skapað undirstöðu
góðæris á Islandi.
Það sem skilur þessi tvö mál að
eru hin ofsafengnu viðbrögð, sem
Davíð Oddsson forsætisráðherra
sýndi þegar hann frétti af viðskipt-
unum með FBA-hlutina og aðild
Jóns Ólafssonar að þeim. Viðbrögð-
in eru þó skiljanleg, þar sem aðilar
úr fjármálaráði Sjálfstæðisflokksins
höfðu enn einu sinni mátt játa sig
sigraða af Jóni Ólafssyni í sam-
keppni um kaup á vöru á fijálsum
markaði.
Óskabam
Aukin áhrif Eimskipa í sjávarútvegi
vöktu engan ótta í brjósti Davíðs
Oddssonar, enda hefur hann lengi
verið óskabarn þess og félagið var
óskabarn þjóðarinnar fram til árs-
ins 1918, ef marka má rit Eyjólfs
Konráðs Jónssonar heitins, Alþýða
og athafnalíf bls. 22 og áfram.
Framhaldsins vegna er tilhlýðilegt
að vitna orðrétt í bls. 22-23 hér. En
þar segir:
„Þegar Eimskipafélag íslands var
stofnað árið 1915, fór alda þjóð-
rækni um landið. AUir, sem vett-
lingi gátu valdið, unnu að fram-
gangi þessa máls og lögðu fram fé,
hver eftir sinni getu, og voru stofn-
endur félagsins um 13.000 talsins.
Þetta er ánægjulegasta dæmi hér á
landi fyrr og síðar um það, hvetju
orka má á sviði atvinnumála, ef
samstillt átak er gert. Eimskipafé-
lagið var félag íslenskrar alþýðu,
þjóðarinnar allrar, og það hefði
vissulega um aldur og ævi átt að
nefnast almenningshlutafélag. Þó
verður því ekki gefið það heiti hér,
þegar reynt er að skýra þetta hug-
tak.“
Aðeins þremur árum eftir stofn-
un Eimskipafélags Islands hf. árið
1918 ræðir dr. Valtýr Guðmunds-
son um hag félagsins í bréfi til
stjúpa síns. ... Þar segir hann m.a.:
„Svo þegar þetta var ögn lagað,
þá reynir stjórnin að ná í gróðann
Hannes Hólmsteinn Gissurarson.
„...tekur bara að sér fyrir fjármálaöfl
Sjálfstæðisflokksins að bera út
sögusagnir um þá sem öflunum
eru ekki þóknanleg.“
með því að kaupa sjálf hlutabréf fé-
lagsins, t.d. í Ameríku. Því ekkert
hlutabréf má selja nema með sam-
þykki stjórnarinnar. Þetta asnaá-
kvæði stendur í lögunum, og var
varið með því, að það ætti að vera
til að hindra, að útlendingar gætu
keypt upp hlutabréfin og náð tök-
um á félaginu. En þess þurfti alls
ekki með. Engin hætta á ferðum, ef
lögákveðið var, að öll stjórnin skyldi
vera íslenzk ... En afleiðingin af
asnaákvæðinu um sölu hlutabréf-
anna er sú, að þau geta aldrei stig-
ið eða fallið í kauphöllum eins og
önnur hlutabréf. Annars hefðu
hlutahbréf Eimskipafélagsins getað
margfaldazt í verði, 5-6-7 eða
máske 8 sinnum, svo hluthafarnir
hefðu grætt hlutfé sitt 5-8 sinn-
um... En þetta er allt fyrirbyggt
með asnaákvæðinu um samþykld
stjórnarinnar á kaupum og sölu á
hlutabréfunum. Mér hefur oft
dottið í hug, hvílík blessuð börn í
fjármálum þeir hafa verið, sem
sömdu þessi lög. En nú þegar
heyrzt hefur, að stjórnin sjálf er far-
in að spekúlera í bréfunum, og svo
um hnútana búið, að enginn annar
getur spekúlerað í þeim, nema með
samþykki stjórnarinnar, sem auð-
vitað ekki fæst (hún vill engan
keppinaut hafa í spekúlasjóninni),
þá finnst manni að það sé öðru nær
en að þeir hafi verið börn, sem lög-
in sömdu, - þeir hafa einmitt veriö
refir, meinslægir refir.“
Gömlu meinslægu refirnir í
stjórn Eimskipa vissu hvernig átti
að halda völdum innan fyrirtækis,
sem allur almenningur hafði Iagt fé
til, enda við stjórnvölinn þar áður
en kratar, sumir framsóknarmenn
og sjálfstæðismenn, einstaka
kvennalistakona og stöku alþýðu-
bandalagsmaður fóru að tala fyrir
viðskiptafrelsi hér á landi í anda
þess, sem þróast hafði í ríkjum
Vestur-Evrópu.
Fáar og óljósar reglur
Davíð Oddsson og ráðgjafar hans
um einkavæðingu ríkisfyrirtækja,
hafa kosið að hafa reglur einkavæð-
ingar fáar og óljósar. Lengi vel voru
þær eklci einu sinni birtar almenn-
ingi, eins og berlega kom í ljós þeg-
ar Síldarverksmiðjur ríkisins voru
boðnar til kaups og síðan látnar í
hendurnar á núverandi stjórnarfor-
manni Eimskipa, sem ekki hafði
einu sinni haft fyrir því að bjóða í
þær fyrir lok auglýsts tilboðsfrests.
Væntanlega var sú afhending gerð í
nafni dreifðrar eignaraðildar, svo
stjórnarformaðurinn yrði ekki fyrir
of miklum fjárútlátum til að tryggja
sér öll völd í félaginu. Davíð Odds-
son og ráðgjafar hans í einkavæð-
ingarmálum eru að þessu leyti
meiri refir en gamla Eimskipa-
stjórnin. Davíð setur engin asnaá-
kvæði í upphafi leiks.
Gömlu reglurnar um hlutabréfa-
viðskipti í Eimskipum voru settar
til að koma í veg fyrir að útlending-
ar næðu tökum á félaginu. Davíð
Oddsson vill heldur ekkert út-
lenskt. í ræðu á Hólahátíð 15.
ágúst sagði hann:
„A allra síðustu árum aldarinnar
höfum við fært okkar Iitla þjóðfélag
í alveg nýtt horf. Rétt er að viður-
kenna að það gerðum við sumpart
því við áttum ekki annars kost.“
Davíð Oddsson óttast fleira en
útlendinga, eins og Hólaræðan ber
með sér. Hann óttast núna, að
stefna frjálshyggju í þjóðfélags- og
efnahagsmálum leiði til þess, að ís-
lenskt stjórnkerfi og efnahagslíf
verði leiksoppur glæpalýðs og eitur-
lyfjabaróna, eins og hann segir að
hafi gerst í Rússlandi, eftir að oki
kommúnismans var létt af þjóðinni
og einkavæðing ríkiseigna hófst. Er
hinn íslenski Boris þá í Sjálfstæðis-
flokknum eða er Sjálfstæðisflokk-
urinn systurflokkur Kommúnista-
fiokksins sovéska?
Davíð Oddsson hefur ekki viljað
ræða þessi orð sín og sagt þau skýra
sig sjálf, sem þau gera ekki. Merk-
ingu þeirra rná kannski ráða af orð-
um og gerðum forsætisráðherra
sjálfs, menntamálaráðherra og
helstu hjálparkokka þeirra fyrir og
eftir Hólahátíðina.
Fyrstu opinberu viðbrögð Davíðs
Oddssonar við FBA-málinu voru að
tilkynna í fjölmiðlum að setja þyrfti
lög til að tryggja svokallaða dreifða
eignaraðild að FBA vegna þess að
hann hefði sagt það í Morgunblað-
inu 8. ágúst 1998, auk þess sem
lýðræðið kallaði á slík lög. Ráðherr-
anum hafði hins vegar láðst að gera
þingmönnum Sjálfstæðisflokksins
og Hreini Loftssyni hæstaréttarlög-
manni og formanni framkvæmda-
nefndar um einkavæðingu grein
fyrir þessari skoðun sinni, hvað þá
Alþingi. Vilhjálmur Egilsson sagði í
tilefni þessara orða Davíðs, í Degi
5. ágúst að engin leið væri að
tryggja dreifða eignaraðild að fyrir-
tækjum, sem komin væru á mark-
að. Pétur Blöndal þingmaður var
sama sinnis og Vilhjálmur og sagði
í Degi 6. ágúst að ekki væri hægt að
hindra að eignir söfnuðust á fáar
hendur og sagði svo:
„Bankar eru í eðli sínu ekkert
öðruvísi en önnur fyrirtæki í land-
inu. Þeir voru sérstakir á árum
áður, þegar þeir voru undir valdi
ríkisins og að mörgu leyti misnot-
aðir sem slíkir til að veita ódýr lán.
Nú eru bankar bara þjónustufyrir-
tæki eins og hver önnur. Eðlismun-
ur er enginn á banka, matvöru-
verslun eða spítala. Einn verslar
með peninga, annar með mjólk og
sá þriðji með heilbrigði."
Allt er þetta satt og rétt hjá Pétri
Blöndal, ef allir bankar og fjármála-
stofnanir Iúta sömu leikreglum og
eru komnir undan valdi ríkisins. Þá
velur neytandinn hvar hann vill
eiga viðskipti óháð eignarhaldi.
Kjartan Gunnarsson.
Lagðist „gegn því að Landsbanki
íslands ætti viðskipti við félag,
sem Jón Úlafsson ætti
aðild að.‘‘
Misnotkun á aðstððu
Stjórnmálamenn og dyggir stuðn-
ingsmenn þeirra hafa líka oft mis-
notað aðstöðu sína innan banka-
kerfisins. Þau tíu ár sem ég hef átt
aðild að rekstri íslenska útvarpsfé-
lagsins hf. hafa öfl innan Sjálfstæð-
isflolcksins itrekað lagt stein í götu
félagsins innan bankakerfisins.
Vegna þess að þessi öfl töldu félag-
ið eklci í réttum höndum. Gleggstu
dæmin eru frá árinu 1994 og slculu
þau rakin hér.
Þegar Ingimundur Sigfússon,
sem nú er sendiherra íslands í
Þýskalandi, var stjórnarformaður
Islenslca útvarpsfélagsins hf. og í
fjármálaráði Sjálfstæðisflokksins
var ákveðið að kaupa nýja mynd-
Iykla fyrir félagið. Viðskiptabanki
þess var þá Islandsbanki hf. Um
stjórnvölinn þar hélt og heldur enn
Valur Valsson, mágur Ingimundar.
Islandsbanki hf. veitti félaginu lof-
orð fyrir tæplega 300 milljóna
króna Iáni vegna myndlykla-
kaupanna. Átti að greiða það til
framleiðanda þeirra minnst þijátíu
dögum fyrir afhendingu, sem áætl-
uð var í lok ágúst 1994. í maí 1994
keypti ég á hlutabréfamarkaði með
aðstoð Handsals hf. og Fjárfesting-
arfélagsins Skandía hf. öll föl
hlutabréf í Islenska útvarpsfélaginu
hf. fyrir Siguijón Sighvatsson, Jón
Ólafsson, Gunnar Þór Ólafsson,
Ilarald Haraldsson, Jóhann J.
Ólafsson, Guðjón Oddsson og sjálf-
an mig. Við það breyttust valda-
hlutföll í félaginu. Beðið var um
hluthafafund til að kjósa nýja stjórn
í júlí 1994 og missti Ingimundur þá
stjórnarsæti sitt. Af einhverjum
ástæðum, sem aldrei hafa verið
gefnar upp afturkallaði Islands-
banki hf. lánsloforð sitt þegar eftir
stjórnarskiptin og í raun vísaði fé-
laginu úr viðskiptum.
Þá var leitað eftir viðskiptum við
Landsbanka Islands. I stóli for-
manns bankaráðs Landsbanka ís-
lands sat þá Kjartan Gunnarsson,
framkvæmdastjóri Sjálfstæðis-
flokksins og formaður útvarpsrétt-
arnefndar, sem fer með mál frjálsu
útvarpsstöðvanna. 29. júlí 1994
barst Islenska útvarpsfélaginu hf.
bréf frá Landsbankanum, þar sem
bankinn hafnaði að eiga viðskipti
við félagið. Engar skýringar feng-
ust, þó var okkur sagt sem stóðum í
forsvari fyrir viðræðum við bank-
ann að Kjartan Gunnarsson legðist
gegn því að Landsbanki Islands
ætti viðskipti við félag, sem Jón
Ólafsson ætti aðild að. Engar form-
legar viðræður fóru fram við hinn
ríkisbankann, Búnaðarbanka Is-
lands, þar sem okkur var sagt í
óformlegum viðræðum, að bankinn
gæti ekki tekið Islenska útvarpsfé-
lagið hf. í viðskipti, þar sem sumir
þeirra, sem orðið höfðu undir í Is-
lenska útvarpsfélaginu hf. á hlut-
hafafundinum í júlí væru viðskipta-
vinir bankans og það gæti styggt þá,
ef Islenska útvarpsfélaginu hf. yrði
veitt fyrirgreiðsla eða það tekið í
viðskipti við Búnaðarbanka íslands.
Sem betur fer voru á þessum tíma
líka til í landinu sparisjóðir, þar
sem litið var á viðskipti við Islenska
útvarpsfélagið hf. sem góðan kost
og ábatasaman fyrir sparisjóðina.
Þar var ákvörðun um viðskipti við
Islenska útvarpsfélagið hf. tekin á
grundvelli viðskiptalegra hagsmuna
sparisjóðanna, en ekki á þeim for-
sendum hvað væri Sjálfstæðis-
flokknum fyrir bestu og forkólfum
íjármálaráðs flokksins þénanlegt.
Doktor Hannes
Davíð Oddsson virtist einn þeirrar
skoðunar að setja þyrfti asnalög til
að tryggja dreifða (rétta) eignarað-
ild að FBA. Jón Steinar Gunnlaugs-
son hæstaréttarlögmaður tjáði sig í
það minnsta elclci opinberlega um
hugmyndir Davíðs, enda segir Jón
Steinar í bók sinni Deilt ú dómar-
ana bls. 13 til 14, þegar hann rifjar
upp hvað kennt hafi verið í laga-
deildinni þegar hann var þar. En
Davíð Oddsson var þar um líkt
leyti:
„Okkur var sagt, að svokallað
réttarríki væri m.a. fólgið í því, að
hafa grunnreglur af þessu tagi.
Reglur, sem elcki væru smíðaðar í
tilefni af ákveðnum álita- og deilu-
málum, sem upp kæmu, heldur al-
mennar reglur sem giltu jafnt fyrir
alla. Þetta ætti reyndar líka við um
lagareglur almennt, þó þýðinga-
mest væri, þegar mannréttindaregl-
ur stjórnarskrárinnar ættu í hlut."
Eg er alveg sammála þessari
skoðun Jóns Steinars Gunnlaugs-
sonar hæstaréttarlögmanns, eins
og sjá má í grein minni um FBA-
málið í Degi 12. ágúst.
Doktor Hannes Hólmsteinn
Gissurarson skynjaði vanda leið-