Dagblaðið Vísir - DV - 25.09.1986, Blaðsíða 10

10
FIMMTUDAGUR 25. SEPTEMBER 1986.
Úflönd__________________________________________dv
Sérfræðingar um flugmál:
„Lýðræðislegar“ stjómunaraðferðir
fall People Express flugfélagsins
Starfsmenn People Express þurftu að treysta á gróðarekstur fyrirtækisins til þess að hækka laun sín.
Ólaíur Amarson, DV, New York
Frá fyrsta degi var People Express
flugfélagið ákaflega óvenjulegt flug-
félag. Allir nýir starfsmenn urðu að
kaupa hlut í félaginu. Hver einasti
starfsmaður fékk stjómunarstöðu og
allir þurftu að inna af hendi ýmis
störf. Jafnvel háttsettir stjómendur
urðu að þjóna sem flugþjónar og
árangurinn, að minnsta kosti i upp-
hafí, var sá að mikill áhugi ríkti
meðal starfsfólks flugfélagsins og
gróði var af starfseminni. Það var
meira að segja svo að People Ex-
press flugfélagið virtist frekar vera
goðsaga en félag.
Andlegur leiðtogi
Donald C. Burr, stjómarformaður
og einn af stofriendum félagsins, var
andlegur leiðtogi. Þúsundir ferða-
manna, sem fylltu vélar þess fyrir
ótrúlega lágt verð, vom hins vegar
fylgisveinar. En mina hafa fjár-
hagsvandræði People Express neytt
Burr til að samþykkja sölu á félag-
inu til gamals keppinautar, Texas
Air.
Er nú áríðandi spumingu ósvarað.
Var fall People Express vegna hinna
óvenjulegu stjórnunaraðferða eða
þrátt fyrir þær? Það er nokkuð ljóst
að Burr gerði ýmis mistök. Útþensla
félagsins varð of hröð og kaup þess
á flugfélaginu Frontier Airlines á
síðasta ári vom greinilega mistök.
Lýðræðislegar aðferðir
Margir starfsmanna People Ex-
press, fyrrverandi framkvæmda-
stjórar og aðrir sérfræðingar segja
að hinar óvenjulegu „lýðræðislegu"
stjómunaraðferðir, sem á sínum
tíma vöktu áhuga prófessora við
Harvardhóskóla og ýmissa stjómun-
arsérfræðinga í Bandaríkjunum og
vom grannurinn að uppgangi Pe-
ople Express í upphafi, hafi einnig
orðið félaginu að falli.
Starfsmenn segja að þetta kerfi
hafi einu sinni virkað og hugsanlegt
sé að það virki aftur en ekki óbreytt.
Þeir segja að félagið hafi nauðsyn-
lega þurft að breyta starfsháttum
sínum til að mæta þeim kröfúm sem
gerðar em til félags af þessari stærð.
Burr stjómarformaður hóf slíkar
breytingar alltof seint.
Algengt annars staðar
Raunar segja sérfræðingar að flug-
félög eins og Texas Air, Presidential
Airways og America West noti sams
konar aðferðir og People Express,
meðal annars þær að starfsmenn
njóta ágóða og eignast hlutafé í fyr-
irtækinu. Einnig sé það orðið
nokkuð algengt að starfsmenn flug-
félaga séu látnir takast á hendur
ýmis störf sem kannski þættu
óvenjuleg hjá Flugleiðum eins og til
dæmis að framkvæmdastjórar gerast
hlaðfreyjur eðajlugþjónar.
Það em allir sammála um að þetta
kerfi hafi þjónað People Express
ákjósanlega fyrstu árin sem það'
starfaði. En seinna, þegar People
Express óx og varð að stærsta flug-
félagi Bandaríkjanna, var ekki nóg
að starfsmenn væm tryggir fyrir-
tækinu og að rekstrarkostnaðurinn
væri sá lægsti.
Tvíeggjuð áhrif
Að því er kunnugir segja mistókst
People Express að þróa stjómunar-
kerfið og agakerfið sem nauðsynlegt
var til þess að hægt væri að reka
stórt flugfélag. Að auki hafði launa-
kerfið, sem notað var hjá flugfélag-
inu, um að eftir því sem hlutabréfin
hækkuðu þá fengju starfsmenn meiri
laun, tvíeggjuð áhrif þegar hlutabréf
í fyrirtækinu fóm að falla. Gróf það
mjög undan starfsanda hjá fyrirtæk-
inu. Þessi atriði urðu þess valdandi
að þjónusta fyrirtækisins versnaði,
mistök vom gerð í áætlanagerð og
sívaxandi taprekstur varð síðan Pe-
ople Express fjötur um fót.
Þegar flugfélagið hóf starfsemi
sína vorið 1981 með 250 starfsmönn-
um, sem flugu á þremur notuðum
Boeing 737 þotum til lítilla staða sem
vom vanræktir af stærri flugfélög-
um, vakti það mikla athygli og ekki
aðeins vegna ótrúlegra lágra far-
gjalda.
í sviðsljósinu
Flugfélagið, sem hefur aðalstöðvar
sínar á New York flugvellinum í
New Jersey, var í sviðsljósinu vegna
þess að það virtist vera einhver rót-
tækasta tilraun sem nokkum tíma
hafði verið gerð í stjómun. Áður
hafði ekki verið reynt að veita starfs-
mönnum hlut í ákvarðanatöku í
fyrirtækinu og leyfa þeim að njóta
árangurs og gróða .
Þess var krafist af öllum starfs-
mönnum að þeir keyptu að minnsta
kosti hundrað hluti í félaginu og
fengju þeir hlutabréfin með miklum
afelætti. Starfemönnum vom borguð
lítil latm miðað við önnur flugfélög
og þurftu þeir að treysta á gróða-
rekstur fyrirtækisins til að hækka
laun sín.
Lítil yfirbygging
En það sem kannski var óvenju-
legast við fyrirtækið var hin litla
yfirbygging. Jafrivel þótt fleiri hefði
síðan verið bætt við þá vom hátt-
settir stjómunarmenn í fyrirtækinu
aðeins sautján að Burr stjómarfor-
manni meðtöldum. Enginn, ekki
einu sinni Burr, hafði einkaritara.
Umsjón:
Ingibjörg Bára Sveinsdóttir
Allir starfemenn og þar á meðal
menn í háum stjómunarstöðum
þurftu að ganga inn í ýmiss konar
störf eða eins og það er kallað þurftu
að sanna hæfiii sína á fleiri en einu
sviði.
Flugmenn, eða flugframkvæmda-
stjórar eins og þeir hétu hjá fyrir-
tækinu, eða flugþjónar, sem líka
gengu undir nafiiinu þjónustustjór-
ar, gátu átt von á því að eyða svo
mikið sem helmingi starfetíma síns
við störf eins og reikningshald,
starfsmannahald og flugáætlanir.
Betri heimur markmiðið
Burr sagði gjama að hans mark-
mið væri að skapa betri heim og það
þyrfti að gefa starfemönnum tæki-
færi til að hagnast persónulega á
starfi sínu. Því væri ekki þannig
varið hjá öðrum flugfélögum. Sagði
Burr að hámarksgróði væri í síðasta
sæti meðal sex aðalmarkmiða fyrir-
tækisins. Fremsta sæti skipaði
þjónusta, vöxtur og einstaklingur-
inn.
Samt var það nú raunar svo að
People Express var aldrei þessi útóp-
ía fyrir atvinnulýðræði eins og
margir héldu. Ýmsir velta því nú
fyrir sér hvort þetta kerfi hafi ein-
ungis verið leið til að ná sem mestu
út úr starfemönnum fyrir sem minnst
laun. Ef svo er þá hefur það sannar-
lega tekist.
Sviptir strípum
Flugmenn People Express virtust
einnig vera mjög ánægðir með lýð-
ræðið meðan þeir vora fremstir
meðal jafriingja. Fyrir nokkrum
árum tókst þeim að mótmæla á ár-
angursríkan hátt þegar félagið í
nafni jafnréttis tók af einkennis-
búningum flugmanna vængina og
strípumar sem hafa árum saman
aðskilið flugmenn frá öðm starfe-
fólki í áhöfhum flugvéla. Þrátt fyrir
að flugmenn hefðu i upphafi sætt sig
við mun lægri laun heldur en örrnur
flugfélög borga þá var það svo að
eftir þvi sem leið á þurfti félagið að
hækka laun flugmanna vemlega.
Stéttarfélagi flugmanna hér vestra
tókst ekki að mynda neinn samtaka-
mátt flugmanna hjá People Express
en það er samt ljóst að verkalýðs-
félögin náðu að skjóta einhverjum
rótum innan félagsins.
Einræðistilhneigingar
Það var nú raunar líka svo að
þeir vom ekki margir starfemennim-
ir sem höfðu mikið að segja varðandi
áætlanagerð eða stefhu félagsins.
Fyrrverandi framkvæmdastjórar og
aðrir, sem þekkja vel til í félaginu,
segja að Burr hafi tekið sér æ meira
vald á kostnað annarra í stjómunar-
stöðum. Af þeim sjö framkvæmda-
stjórum, sem í upphafi störfuðu hjá
fyrirtækinu, hættu fjórir eða vom
reknir.
Einn af þeim var Harold J. Pareti,
fyrrverandi forstjóri People Express,
ákaflega hæfur maður i áætlana-
gerð. Hann var óánægður með
einræðistilhneigingar Burr og hætti
hjá fyrirtækinu í janúar 1985 til að
stofria Presidential Airways. Annar
sem hætti, Gerald L. Gitler, einn af
stofhendum félagsins og fyrsti for-
stjóri þess, sagði að eitt af því sem
hefði valdið falli People Express
væri það að Burr hefði ekki ráðið
hæft fólk í stjómunarstöður. „Hann
skilur ekki smátriði, hann gerir sér
ekki grein fyrir hvaða leiðir félagsins
skila gróða og hvaða ekki,“ sagði
Gitler sem eftir að hann hætti störf-
um hjá People Express varð vara-
stjómarformaður Pan Am og síðan
forstjóri Texas Air þar til í maí síð-
astliðnum. „En hann lét engan inn
í fyrirtækið sem gæti orðið honum
skæður “
Þrjóska
Ein af helstu ástæðunum fyrir
hnignun People Express sem sjálf-
stæðs flugfélags segja margir að hafi
verið þrjóska þess við að láta starfe-
menn flakka milli starfa allt fram
undir það síðasta. Þetta þýddi að
flugfélagið hafði ekki tíma til að
gera áætlanir varðandi fjármál,
markaðsmál og annað sem nauðsyn-
legt er til að keppa við önnur stór
flugfélög sem sífellt urðu skæðari
keppinautar. Það var ekki fyrr en
síðustu mánuðina sem félagið breytti
þessu flakki starfemanna.
Þetta virðist ekki munu hafa verið
nóg. Framkvæmdastjórum á öllum
sviðum var fjölgað en þrátt fyrir það
kvarta starfemenn þess undan því
að stjómun hjá fyrirtækinu sé mjög
ómarkviss og þetta hafi í rauninni
skapað fleiri vandamál en það leysti.
Það orð var farið að fara af fyrirtæk-
inu að það væri sífellt að seinka eða
aflýsa flugferðum, farangur týndist
og það væri yfirbókað á vélar.
Að sögn Gitler, fyrrum forstjóra
flugfélagsins, vom það stærstu mis-
tök félagsins að lokum að kerfið, sem
starfað var eftir, var í rauninnni
markmið en ekki leið til að fram-
kvæma áætlanir og græða peninga.
Fylla vélina með bensini - gefa fólkinu að éta - fljúga bölvaðri vélinni - ég
er nú bara með tvær hendur.