Dagblaðið Vísir - DV - 08.09.1988, Blaðsíða 19

FIMMTUDAGUR 8. SEPTEMBER 1988.
Meiming
19
DV
Enn eitt karlavígið fellur:
Kona stýrir leiðangri
um hjambreiður
suðurskautsins
/
- ferðasaga hennar komin ut á íslensku
Það hlýtur að vera arfur frá upp-
eldi fyrri kynslóða hvað sumar kon-
ur hika við marga einfalda hluti og
óttast að taka sjálfstæðar ákvarðan-
ir, t.d. í fjármálum, jafnvel að fara á
mannamót nema undir vernd og
stjórn. Að hitta konu sem ekki lætur
sér í augum vaxa að ferðast um auðn-
ir og áttleysur Suðurheimskautsins,
var því meiri háttar viðburður.
Monica Kristensen var aðeins 31
árs þegar hún fór að undirbúa leið-
angur á Suðurpólinn í fótspor Roalds
Amundsen, sem þangað fór 1911. Bók
Monicu um ferðalag sitt langleiðina
á Suðurpólinn: Um hjarnbreiöur á
hjara heims, kom út hjá bókaklúbbn-
um Veröld í gær í þýðingu Gissurar
Ó. Erlingssonar. í tilefni þess kom
hún í snögga heimsókn til íslands.
DV átti við hana stutt viðtal.
Monica er há, ljósleit, róleg, líkari
fræðikonu en ferðakonu. Hún er
dóttir stöðvarstjóra í norskum
smábæ og sænskrar konu hans.
Fimm ára var hún komin á skíði,
eins og flestir Norðmenn, átta ára
sagðist hún ætla á Suðurpólinn, en
sextán ára var heimspeki orðin að-
aláhugamálið. Eftir stúdentspróf las
hún raunvísindi (efnafræði, stærð-
lendis á þeim tíma sem ritverkið tek-
ur til og margt fleira mætti nefna.
Kort fylgja, bæði mikil og greinargóð
og eru sérlega nytsamleg þegar menn
vilja kynna sér í einstökum atriðum
gang mála, sem greint er frá.
Einna mestur fengur er þó að inn-
ganginum. Þar er furðu mikinn fróð-
leik að finna, sem ég veit ekki til að
annars staöar sé tiltækur í heild, og
hefur þó margt verið ritað um Sturl-
ungusafnið. Til upplýsingar má
benda á nokkur kaflaheiti inngangs-
ins: Sagnaritun á miðöldum, Bygging
Sturlunga sögu og stíll, Samfélags-
fræði) og 26 ára gömul fór hún til
rannsókna norður á Svalbarða.
„Um leið og ég kom þangað vissi
ég að heimskautasvæðin voru stað-
urinn fyrir mig,“ segir Monica.
„Snæbreiðumar voru eins og spegill
þar sem ég sá mína eigin sál.“
Eftir tvö ár á hrjóstmm Svalbaröa,
þar sem hún var eina konan með sjö
körlum, sneri hún aftur í siömenn-
inguna, að þessu sinni til náms í
jöklafræði - og heimspeki - í Cam-
bridge. í tengslum við námiö tók hún
þátt í mörgum leiðöngrum til heim-
skautasvæðanna. Hinn 17. des. 1986
rættist langþráður draumur, fyrst
kvenna stjórnaði hún sjálf slíkum
leiðangri.
Með þrjá karlmenn
og hundasleða
Með þrjá karlmenn sér til trausts
og halds og nökkra hundasleða ferð-
aðist hún um ísbreiðurnar i 73 daga.
Þau urðu að gefast upp og voru sótt
af þyrlu, þegar innan við fimm
hundruð kílómetrar voru ófarnir á
endapunktinn. Rannsóknir þeirra
beindust m.a. annars að því að .auð-
velda túlkanir á gervihnattamynd-
mynd Sturlungasögu, Trúarlíf,
Mannlýsingar, Um handrit Sturl-
ungasögu og útgáfur, svo að dæmi
séu nefnd. Allur er inngangurinn
mjög læsilegur, laus við fræðilegan
rembistíl og studdur athyglisverðum
dæmum, svo að eitthvað sé nefnt.
Sögustaðir með
gaddavírsgirðingum
í útgáfunni 1946 var mikið af mynd-
um frá sögustöðum Sturlungu og er
vissulega fengur að þeim en hæpið
þykir mér þó, að það sé til mikils
fróðleiks um liöinn tíma þegar á
En hvers vegna alla leið á Suður-
póhnn? Monica segir að ferðin hafi
ekki aðeins verið vísindaleg land-
könnun heldur einnig skoðunarferð
um eigin hugardjúp: „Ég vissi aö
svona ferð mundi breyta mér, ég
mundi uppgötva nýjar hliðar á sjálfri
mér. Á heimskautasvæðunum ríkir
eilífur vetur. Þau eru hræðileg og
ógnvekjandi. Þú stendur í sömu
sporum og frummaðurinn fyrir ár-
þú'sundum síðan, þegar þú kemur
þangað úr „siðmenningunni“, hefur
engan síma, né sjónvarp, né neitt
annað af því sem hversdagslega hhf-
ir þér við að horfast í augu við sjálf-
an þig.
Þrátt fyrir allt tal um áhrif uppeld-
is og umhverfis er ég sannfærð um
aö undirmeðvitundin, stærsti hlut-
inn af sálarlífi okkar, hefur lítið
breyst frá örófi alda.“
Karlmannslundin:
einföld, rökvís og ...
Hvergi kynnist fólk betur en í
ferðavolki. Þá koma kostir og gallar
skapgerðarinnar skýrt í ljós. Eftir
ferðir sínar með karlmönnum á jök-
ulbreiðunum, þar sem konur eru
sjaldnast á ferli, hlýtur Monica að
myndum blasa við steinsteypuhús,
símastaurar, aö ógleymdum blessuð-
um gaddavirsgirðingunum, en form-
lega má rekja upphaf þeirra hér á
landi til „gaddavírslaganna“ svo-
nefndu frá 1903. En þaö er sjálfsagt
erfitt aö komast hjá slíku. Ekki trúi
ég þó öðru en fara megi einhverja
millileið, enda hefur verið að því
fundið, að myndir séu ekki í ritinu.
Ekki ætla ég hins vegar, sem ekki
ræð viö myndavél af einfóldustu
gerð, og teljast mundi, „idiotsikker",
að gerast ráðgjafi í þessum efnum.
Auk hins eiginlega Sturlungasafns
er í hinni nýju útgáfu aukið við
nokkrum ritum og fróðleiksmolum.
Margt af því þykir mér í senn
skemmtileg og fróðleg viðbót eins og
t.d. Leiðarvísir Nikulásar ábóta á
Munkaþverá, ætlaður þeim, sem
hyggja á pílagrímsferðir th Rómar
og Jerúsalem, og Veraldarsaga, sem
ofi er eignuð Gissuri Hallssyni. Hins
vegar fæ ég ekki séð, að íslendinga-
bók eigi sérstaklega heima þarna eða
Saga Árna biskups Þorlákssonar,
sem gerist að langmestu leyti eftir
að hinni eiginlegu Sturlungaöld er
lokið. En þetta skaöar svo semekki.
Frágangur er allur hinn prýðileg-
asti. Eg fann eina prentvillu í bók-
inni og þóttist góður, en árvökul
augu hlutaöeiganda höfðu á undan
fundið hana, og er hún leiðrétt í bó-
karlok.
Þar er lífið sjálft ólgandi
Það hggur í augum uppi, að svo
miklu ritverki, sem hér er til um-
ræðu, verða ekki gerð nein skil í
stuttri blaðagrein. Um efni Sturl-
ungu kemst dr. Einar Ól. Sveinsson
svo að orði á einum staö: „Sagan
þótt harmsaga sé, er að ytra auðug
og glæsileg, fiölbreytt og stórfengleg.
Það er eins og forlögunum hafi
þóknazt að ausa yfir mannfólkið gjöf-
um sínum, illum og góðum, án hófs
og aðgæzlu, andstæðurnar eru settar
í sambýli, kostum blandað saman við
annmarka. Hér fara saman gervileiki
vera fróðari en við sem heima sátum
um torráðnar gátur er tengjast lund-
arfari þessara leyndardómsfullu fyr-
irbrigða. Hún ætti að hafa vit á karl-
mönnum. Hvað finnst henni eigin-
lega?
Monica hugsar sig um, en segir svo
(og það kom okkur auðvitað ekki á
óvart), að karlar séu ekki jafnflóknir
í sálinni og konur. Þeir séu oft ein-
lægari, hreinskiptari, réttlátari, og
þó sé stærsti kosturinn að þeir hugsa
skýrar, hafa betra heildaryfirht, geta
skilgreint óg flokkað margþætt mál.
„Þeir eiginleikar, sem ég met mest í
fari karlmanna,“ segir hún, „eru:
rólyndi, kímnigáfa og hæfileiki til
vináttu. Ömurlegastir veröa karl-
menn sem slitna úr tengslum við
eðhlegt líf, til dæmis við að komast
í toppstöður, missa alla dómgreind
og bera sjálfa sig sífellt saman við
hina sem eru á toppnum og eyða síð-
an allri sinni orku í hanaslag við
keppinautana. Það eru menn af slíku
tagi sem eru að teyma mannkynið
út í botnlausar ófærur,“ segir
Monica. Hún gifti sig reyndar fyrir
hálfu ári síðan, sjómanni sem hún
var trúlofuð áöur en hún hélt á Suð-
urskautið. -ihh
og ógæfa. Aht í kringum hryðjuverk
hhfðarlausrar valdabaráttu, lifa
manndyggðir fomar og nýjar.“
Af þeim sögum, sem Sturlungusaf-
nið byggir á, ber hæst íslendingasögu
Sturlu Þórðarsonar. Þar er ekki að-
eins að verki maöur, sem staðið hef-
ur í hringiðu eða í nálægð stórvið-
burða 13. aldar, heldur hefur hann
tekiö virkan þátt í því, sem þar er
greint frá, þar sem oft hafa átzt viö
í baráttu upp á líf og dauða nánir
frændur hans og vinir beggja vegna
víglínunnar, ef svo má segja. Og þar
er lýst með nákvæmni mikils sagna-
ritara og listfengi rithöfundar hrika-
legum atburöum jafnhliða merkileg-
um frásögnum af atvikum, sem eng-
an veginn teljast til stórmerkja. Og
þær eru fleiri sögurnar, sem minna
mætti á, t.d. finnst mér.Þorgils saga
skarða miklu merkilegri eftir síðasta
lestur en áður var.
Það er ekki tækifæri nú til að vekja
athygli manna á hnyttilegum frásög-
um, snjallyrðum eða ööru slíku, en
svo hefur samizt við ráðamenn DV
að í næstu helgarblöðum fái ég tæki-
færi til að gera lítillega skil nokkrum
stuttum frásögum, sem mér þykja
annaðhvort skemmtilegar eöa svo
athyghsverðar, að ástæða sé til að
benda á þær.
Bókaforlagið Svart á hvítu hefur
með þessari útgáfu aukiö enn við
hróður sinn og eiga allir þeir fjöl-
mörgu, sem hér eiga hluta að verki
miklar þakkir skildar. Hér er enginn
nefndur og heldur ekki neinn
gleymdur.
Nú hggur Sturlunga saga fyrir
ásamt fylgiritum í aðgengilegra
formi fyrir almenning en nokkru
sinni fyrr.
Ég vil ljúka þessu spjalli með orð-
um mikils Sturlungumanns, dr.
Magnúsar Jónssonar, prófessors og
alþingismanns:
„Um enga bók íslenzka á það frekar
við en Sturlungu, að þar er lífið sjálft
ólgandi með allri sinni auðlegð og
fjölbreytni."
Laugalæk 2,
simi 686511, 656400
HAKK Á
ÚTSÚLU ^
Nautahakk á 399 kr. kg
ef keypt eru 5 kíló eða
meira
Kindahakk á 199 kr. kg
ef keypt eru 5 kíló eða
meira
TIL HAGSÝNNA
Naut í heilu og hálfu
395,- kr. kg - frágengið
Svín í hálfu og heilu
383,- kr. kg - frágengið
simi 686511, 656400
Úrval
NÝTT
HEFTI
Meðal efnis:
Skop................ 2
Ertu tilbúin aó eignast
barn?............... 3
Aðferðir til betri
samskipta.............8
Lokum morðingjana
inni.................14
Vildirðu að besti vinur
þinn væri eins og þú? .'.23
Ólympíuleikarnir:
Þrautaleið á
tindinn..............28
Hugsun í orðum.......34
Ég læknaði sjálfan mig
af stami.............36
Veróa menn háðir
megrun?.............41
Hermannaveiki........44
Eru böm svelt vegna
fávísi foreldra?.....48
Morð í 37 þúsund feta
hæð..................52
Vísindi fyrir almeruiing:
Er maðurinn kominn af
vatnaöpum?...........58
Mata Hari og dóttir
hennar...............63
„Farið að eymast á hnján-
um
og olnbogunum“.......77
Kveðjustund á hausti... .82
Flóð í Guadalupánni ....87
Þjálfun stúlkna í vúsjú.. .93
um.
Björn Jónasson, framkvæmdastjóri Svarts á hvítu, með Sturlunguútgáfuna.
DV-mynd KAE