Dagblaðið Vísir - DV - 17.04.1990, Blaðsíða 14

14
ÞRIÐJUDAGUR 17. APRÍL 1990.
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELÍAS SNÆLAND JONSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11,105 RVlK, SÍMI (91 >27022 - FAX: (91 )27079
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJÁLSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF., ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 1000 kr.
Verð í lausasölu virka daga 95 kr. - Helgarblað 115 kr.
Uppgjör Ungverja
Athyglisvert er, hvernig þjóðir Austur-Evrópu snúa
gjörsamlega baki við öllu, sem kennir sig við sósíal-
isma. Þær velja flokka til hægri, þegar kostur gefst.
Þjóðirnar velja markaðsbúskap. Þær vilja gjörsamlega
rísa gegn öllu því, sem minnir á síðustu áratugi. Nú
skyldu menn halda, að þessar þjóðir hafi átt örðugt með
að fylgjast með framvindu lýðræðisríkja. Vissulega má
gera ráð fyrir, að þjóðir Austur-Evrópu viti ekki glöggt,
hvað frjálshyggja er. En mönnum hefur furðanlega
tekizt að fylgjast með. í Austur-Evrópu, jafnvel í Sovét-
ríkjunum, hafa menn fengið fréttir, þótt af skornum
skammti hafi verið. Ungverjar voru í síðustu viku að
gera upp sín mál. Fjörutíu og fimm ára valdaferli komm-
únista er lokið. Ekki stoðaði gamla kommúnistaflokkn-
um að afneita fortíðinni og kalla sig bara sósíalista-
flokk. Kommúnistar fengu slíka útreið, að varla má
gera ráð fyrir, að þeir hafi fengið kjörfylgi nema öfárra,
sem ekki hafa beinlínis verið í klíkum kommúnismans
síðustu áratugi. Kommúnismanum í Ungverjalandi er
lokið. Þar hafði þó verið um hríð reynt tiltölulega milt
form kommúnisma. Ríkisstjórn Ungverjalands hafði
talsvert opnað landið fyrir ferðamönnum. En með ferða-
fólkinu bárust líka straumar, sem sýndu Ungverjum,
hvers þeir fóru á mis undir kommúnismanum. Vísir að
frelsi í markaðsmálum gaf Ungverjum til kynna, að
þeir gætu gert betur í þeim efnum. Því gerist það nú í
kosningum þar, að valin er fylking langt til hægri. Sá
flokkur, sem næst þeirri fylkingu komst, mundi einnig
teljast hægri flokkur, til dæmis á Norðurlöndum. Þetta
eru stórsöguleg tíðindi. Þau gerast einnig í framhaldi
af öðru slíku.
Ungverjar reyndu nokkurs konar byltingu gegn oki
Kremlverja 1956. Sú uppreisn var barin niður með inn-
rás. Nagy, sem hafði orðið forsætisráðherra, var komm-
únisti, en hann vildi lýðræði. Hann var myrtur af Sovét-
mönnum, eftir að honum höfðu verið heitin grið. Mönn-
um mun þykja langt síðan 1956. En slíkir atburðir gleym-
ast ekki í þessum löndum. Foreldrar skýra börnum sín-
um frá. Því hafa Ungveijar nú verið að hefna sín á Sovét-
valdinu. Og fólk skyldi ekki fara í grafgötur um, að
andófið var svo hart, að fólk var ekki ánægt og verður
ekki ánægt, fyrr enn öll merki gömlu valdaklíkunnar
hafa verið afnumin. Þetta er að byrja að gerast í Ung-
veijalandi. Samtímis höfnuðu Austur-Þjóðverjar í kosn-
ingum öllu því, sem kenndi sig við sósíalisma. Jafnaðar-
menn, sem eru mjög sterkir í Vestur-Þýzkalandi, höfðu
gert sér vonir um sigur í Austur-Þýzkalandi. Skoðana-
kannanir studdu það. En annað varð uppi á teningnum,
þegar til kom. Austur-Þjóðverjar sneru sér langt til
hægri. Það kann að hafa komið á óvart, en er þó ekki
einkennilegt, þegar skoðað er, hverra harma fólk hafði
að hefna.
Samntímis reyna Eystrasaltsríkin að bijótast undan
oki Kremlverja. Kommúnistar tapa og kosningum í Sló-
veníu, einu fylkja Júgóslavíu. Víða 1 Sovétríkjunum
sjálfum, þar sem fjöldanum hefur verið haldið í einangr-
un, hefur fólki samt tekizt að fylgjast nokkuð með, nóg
til þess, að fjölmargir vilja nú strax hrista af sér ok
kommúnismans. Valdhafar í Kreml eru uggandi. Gor-
batsjov kann að rísa gegn lýðræðisöflunum. En spurn-
ing verður, hversu lengi honum og hans mönnum tekst
það. Við getum virt Gorbatsjov mikils, en við íslending-
ar þurfum vafalaust að endurskoða stöðuna.
Haukur Helgason
Markaðsheildir og
skautamyndun
Á íslandi hafa aö undanförnu fariö
fram miklar umræður um „innri
markað“ Evrópubandalagsins, sem
á aö vera fullmótaður 1. janúar
1993, og aðlögun EFTA-ríkjanna að
honum.
„Innri markaöurinn" er skýr-
greindur sem svæði án landamæra
þar sem ríkir frjálst flæði vöru,
þjónustu, vinnuafls og fjármagns.
Mörg lönd utan Evrópubanda-
lagsins óttast það sem þau kalla
„Evrópuvirkið“ eða „Fortress
Europe". Óttinn beinist að því að
Evrópubandalagið muni umlykja
sig tollmúrum.
Meðal þeirra sem velta fyrir sér
hversu bregðast skuli við eru
Bandaríkjamenn.
Skautamyndun -
svæðaskipting
Mitt í þeim gríðarlegu breyting-
um, sem eru að verða í heiminum,
virðast heimsviöskiptin meir og
meir vera að svæðaskiptast á viss-
an hátt. Að vísu er Uruguayviðræð-
unum, sem ráðgert er að ljúka í
desember á þessu ári, beint gegn
þessari þróun og áherslan þar á
fjölþjóða-, alþjóðaviðskipti.
Eigi að síður verður eigi horft
fram hjá myndun innri markaðar
Evrópubandalagsins 1993. Og hin-
um megin Atlantshafsins hafa
Bandaríkin og Kanada gert með sér
fríverslunarsamning sem þegar er
farinn að skila árangri. Bandaríkin
undirbúa nú fríverslunarsamning
við Mexíkó og rætt er um slíkan
samning við fleiri ríki.
Þannig gæti myndast Norður-
Ameríkubandalag sem mótvægi
við Evrópubandalagið.
Menn velta því nokkuð fyrir sér
hvort hin hratt vaxandi hagkerfi
Suðaustur-Asíu stefni á svipaða frí-
verslunarsvæðamyndun.
Þá gætu menn séð fyrir sér blokk-
ir eða skaut í heimsversluninni.
Svæði, sem girtu sig með múrum,
og verslun færi í vaxandi mæli
fram innan bandalaganna.
Mikið er í húfi að stemma stigu
við slíkri þróun í tíma. Ekki síst
þess vegna eru miklar vonir
bundnar við Uruguay-samningana.
Til þess kann einnig að koma að
Norður-Ameríkusvæðið (Banda-
ríkin, Kanada og Mexíkó) leiti
samninga við Evrópubandalagið á
svipaðan hátt og EFTA gerir nú.
Um 50% heimsviðskiptanna fer
fram milli Bandaríkjanna og Evr-
ópu.
íslendingar hafa horft svo stíft til
Evrópubandalagsins að þeir hafa
lagt til hhðar alla umræðu um frí-
verslunarsamning við Bandaríkin,
í bili.
Auðvelt er að leiða líkur að því
að slíkir samningar geti verið mjög
hagstæðir fyrir ísland ef hann
næðist með skaplegum kjörum.
Sumar vörur, sem ódýrari eru í
Bandaríkjunum en í Evrópu, eru
eigi að síður keyptar frá Evrópu
vegna þess að tollar gera þær dýr-
ari í innkaupi frá Bandaríkjunum.
Þannig veröur tollapólitík til þess
að innkaup geta orðið þjóðhagslega
óhagstæð.
Virkið Evrópa
Talsmenn Evrópubandalagsins
neita staðfastlega að bandalagið
muni reisa um sig tollmúra.
Viðskiptareglugerðir bandalags-
ins heimila aðgerðir sem aðrir, t.d.
Japanir, líta á sem verndaraðgerð-
ir, þ.e. aðgerðir gegn undirboðum
og styrkjum.
Reglugerð 288 heimilar löndum
utan bandalagsins að flytja þangað
inn vörur án takmarkana. En fylgi-
Usti er með yfir vörur sem efu
undanþegnar og aöildarlöndum er
heimilt einhliöa að takmarka inn-
flutning þeirra. Þessi reglugerð
KjaHarinn
Guðmundur G.
Þórarinsson
alþingismaður
heimilar einnig aðildarríki, jafnvel
þó ekki sé um óréttmæta sam-
keppni að ræða, að takmarka inn-
flutning ef iðngreinar heimalands-
ins eru taldar í hættu. Jafnframt
er Evrópubandalaginu heimilt að
leggja sérstakt gjald ef þaö telur að
um undirboð eða styrki sé að ræða.
SUk ákvæði, sem hér hafa verið
rakin, vekja ótta landa sem utanvið
standa.
Bandaríkin hafa sett lög og reglu-
gerðir hjá sér er miða að svipuðum
aögerðum.
Athyglisvert er að Evrópubanda-
lagið er með í smíðum reglur um
verksamninga og innkaup ríkis-
stjórna.
Þar er gert ráð fyrir að fyrirtæki
utan bandalagsins komi ekki til
greina nema minnst 50% búnaðar,
sem boðinn er, komi frá aðildar-
löndum Evrópubandalagsins.
Gert er og ráð fyrir ákvæðum
innan bandalagsins um sjónvörp-
un yfir landamæri í þá átt að send-
endur veiti stöðvum innan banda-
lagsins meirihlutann af útsending-
artímanum.
Ef Norður-Ameríkubandalagið
bregst við á sama hátt, og margt
bendir til þess, sjá menn í hvert
efni stefnir. s
Raddir hafa heyrst um myndun
efnahagssvæðis Kyrrahafsins.
Skautamyndun - svæðamyndun
virðist vera það sem stefnir í í
heimsviðskiptunum.
Opið kerfi
Þegar menn virða fyrir sér
heimsmynd sem þessa, svæða-
bundin heimsviðskipti sem fram-
tíðarmynd, verður flestum ljóst að
leggja verður síaukna áherslu á
opið viðskiptakerfl, alþjóðlegt.
Enn á ný ber að leggja áherslu á
U ruguay viðræðumar.
Lönd heimsins eru orðin svo háð
hvert öðru í viðskiptalegu tifliti að
varúðar verður að gæta.
Gífurlegur viðskiptahalli Banda-
ríkjanna, sem og gríðarlegur fjár-
lagahalli þar í landi, hefur áhrif um
allan heim.
Mitt í þessari hringiðu standa
þróunarlöndin með níðþungan
skuldabagga sinn og Austur-Evr-
ópa berst um á hæl og hnakka að
umbreyta þjóðskipulagi sínu í lýð-
ræðisátt og aðlögun að markaðs-
búskap.
Ójafnvægi í utanríkisviðskiptum
landanna, mismunandi verðbólga
og gengissveiflur sýna hversu við-
•kvæm staðan er.
Guðmundur G. Þórarinsson
íslendingar hafa lagt til hliðar umræðu um fríverslunarsamning við
Bandaríkin.
„Þegar menn viröa fyrir sér heims-
mynd sem þessa, svæðabundin heims-
viðskipti, sem framtíðarmynd verður
flestum ljóst að leggja verður síaukna
áherslu á opið viðskiptakerfi, alþjóð-
legt.“