Þjóðviljinn - 13.02.1985, Blaðsíða 8

MENNING
8 SIÐA - ÞJÖÐVILJINN Miðvikudagur 13. febrúar 1984
Einhverju sinni á mannamóti
varð fsleifi leit að hatti sínum og
heyrðist hann þá tauta:
Einhversstaðar átti ég hatt
ef að vel er leitað,
en hvort það er lygi - ég segi það
satt
svei mér ef ég veit það.
Um áflog tveggja sköllóttra
manna orti Isleifur:
Ekki skil ég atburð þann,
en undur má það kalla,
hafi þeir lent í hár saman
sem hafa báðir skalla.
ísleifur notaði oft nafnið
Gunna í vísum sínum. Mun það
hafa verið smáskrítin kona sem
Guðrún hét og ísleifur kynntist í
æsku. Einu sinni orti hann:
Á dansi lifað Gunna gat,
það getur ekki fjöldinn.
Hún notaði vals í morgunmat
en marsúrka á kvöldin.
Eins og flestar vísur ísleifs bera
með sér, er það fyrst og fremst
glens og gaman sem er með í
huga. Hann segir líka í einni vísu
og á vel við að það verði sú síðasta
að sinni:
Ekki er ég skáld, þó yrki,
en einatt ég fœst við að ríma,
og fái ég fólk til að kíma,
ég fengið hef skáldlaun og styrki.
- S.dór
Altaristafla, frá 1921.
heppilegasta. Gegnum textann
fær lesandinn skýra mynd af
Muggi og vinnubrögðum hans.
Skaphöfn, tilfinningar og sjálf-
sprottin sköpunargáfa Iista-
mannsins pússlast saman eftir því
sem lengra er lesið og í bókarlok
þarf ekki að velta vöngum yfir því
hvers vegna Muggur var þjóð-
sagnapersóna í lifanda lífi, þótt
lífshlaup hans yrði stutt og ævi-
Stökur
Bókin um
Mugg
VerkBjörnsTh. afturfáanlegt
starf hans ekki mikið að vöxtum.
Það er einn af kostum bókar-
innar hve auðvelt er að geta sér til
um það sem ósagt er. Björn lætur
sér nægja að segja frá, en býður
lesandanum að botna. Fyrir vikið
fá menn tækifæri til að mynda sér
eigin skoðanir á Muggi og ævi-
starfi hans með hjálp þeirra upp-
lýsinga sem bókin veitir. Það er
m.ö.o. ekki verið að troða ákveð-
inni skoðun upp á lesandann um
stöðu Muggs eða gildi verka
hans.
Þrátt fyrir það geta menn gert
sér í hugarlund hvað í Iistamann-
inum bjó, hvar hæfileikar hans og
takmörk lágu. Muggur virðist
hafa verið gæddur gáfum skreyti-
listamanns fremur en hins frjálsa
skapandi málara. Hann leiddi að
mestu leyti hjá sér listrænar hrær-
ingar samtíðarinnar, en meðan
hann lifði, starfaði og flæktist um
Evrópu, voru flestar meginstefn-
ur nútímalista í mótun. Svo virð-
ist sem hann hafi haft lítinn áhuga
á hinu nýja formbrölti kringum
sig. Þrátt fyrir það gætti engra
fordóma hjá honum gagnvart
því. Hann fór sínar eigin leiðir
undir áhrifum klassískrar im-
pressionískrar listar, en brá engu
að síður fyrir sig óhlutlægri tján-
ingu þegar efniviðurinn krafðist
þess. T.a.m. er „Flyðran“ frá
1921-22, gerð úr efnisbútum,
fullkomlega í takti við listræna til-
raunastarfsemi samtíðarinnar og
minnir raunar á dadaískar til-
raunir Max Ernst, Hans Arp og
Kurt Schwitters frá öðrum og
þriðja áratugnum.
En Muggur virðist hafa gert sér
litla grein fyrir sérstæðum hæfi-
Den Store Kineser, frá 1916.
leikum sínum í meðferð óhefð-
bundins efnis. Hann dreymdi um
að verða mikill málari, en fann
sér enga haldbærari hvatningu en
kirkjulega list síð-miðalda og því
varð altaristafla hans, einnig frá
árinu 192: ekki annað en daufur
endurómur glæstrar flórentínskr-
ar fortíðar. Hversu fögur sem
hún er, þá þarf að fara nær fimm
aldir aftur í tíma, til kristilegs
húmanisma Fra Angelicos, svo
finna megi þjóðfélag sem slík list
hæfir.
Þetta fullkomna tímaleysi sem
einkehnir mest af verkum Muggs
(Þó ekki öll eins og sjá má á
snilldarteikningu hans „í skugga
stríðsins“, frá 1916), bendir til
þess að hann hafi fyrst og fremst
litið á myndlist sem handverk eða
skreytingu. Enda eru heilsteypt-
ustu verk hans unnin eftir forsk-
rift; s.s. ævintýrum eða þjóð-
sögum. Þess vegna er það sorg-
legt að Muggur skyldi fæðast í
landi þar sem enginn fótur var
lengur fyrir hefðbundnum list-
iðnum og öll tengsl við glæsta
handverksmenningu miðalda
voru brostin. Skreytingar hans
við sögu og ævintýri voru jafnvel
einangruð fyrirbæri í landi sem
eitt sitt átti sér handritalýsendur á
heimsmælikvarða.
Þetta er meðal þess sem lesa
má úr texta og myndefni bókar-
innar um Mugg, þótt ekki sé það
sagt með berum orðum. En það
er margt fleira sem athyglisvert
má telja, enda verða efni bókar-
innar engin skil gerð í svo stuttri
grein. Hana verða menn að lesa,
enda er um fagra og vel gerða bók
að ræða.
ísleifur Gíslason frá Sauðár-
króki er kunnur hagyrðingur
og þó sérstaklega fyrir eina
vísu, sem næstum allir íslend-
ingar kunna eða kannast við:
j,Detta úr lofti dropar stórir".
IsleifurGíslason varfæddur
1873 í Ráðagerði í Leiru á
Reykjanesi. Hann tókgagn-
fræðapróf frá Flensborgar-
skóla 1896 og stundaði síðan
kennslu um skeið á vetrum en
réri til fiskjar frá Austfjörðum á
sumrin. Um tíma átti hann svo
heima á Stöðvarfirði, en flutt-
ist til Sauðárkróks árið 1903
og átti þar heima síðan. Hann
andaðist árið 1960. Lengst af
var hann kaupmaður á
Sauðárkróki og frægt er að
næstum allar auglýsingar
hans um vöru og vöruúrval
voru í bundnu máli. Og ekki
baravöruauglýsingar. Eitt
sinnfann Ísleifurtómanolíu-
brúsa, en hann seldi steinolíu
íverslunsinni.
Hann auglýsti fundinn þannig:
Olíudunkur einn er fundinn
úti lá hann.
Komið nú og hirðið hundinn
hver sem á hann.
Bílavísur orti ísleifur margar,
ein af þeim er þessi vísa:
Enginn veður yfir Níl
án þess vökni kálfi,
og ekki er hœgt að yrkja í bíl,
allt er á reiðiskjálfi.
Freistingu, kallar ísleifur
næstu vísu og Felix sá sem nefnd-
ur er í vísunni var forvígismaður
Stórstúku íslands:
Vont er að hafa vald á þér
whiskyflöskutappi.
Ef einhver ljóður er á, er það
e.t.v. smæð nokkurra myndanna,
einkum litmyndanna sem njóta
sín illa vegna þess að tækni
Muggs við gerð þeirra kemst ekki
nægilega vel til skila. T.d. bitnar
þessi frímerkjastærð á tveim
undurfögrum dúkristum frá
1916, „Den Store Kineser" og
„Einmæli". Þetta eru einhver
eftirtektarverðustu verk Muggs
og hefði að ósekju mátt prenta
aðra hvora myndina ferfalt
stærri. Þá hefðu fínleg vinnu-
brögðin og efnisvalið sést mun
betur.
En mál er að víkja að því sem
mestu skiptir og er þá átt við text-
ann. Bók Björns er vel skrifuð og
var það raunar einnig fyrir aldar-
fjórðungi. Verkið er fremur ævi-
saga með listfræðilegu ívafi en
smásmugulegt rannsóknarverk.
Það er sérlega læsilegt og lipur-
lega skrifað, enda býr Björn yfir
hæfileikum rithöfundar jafnt sem
fræðimanns og sýnir sig best í
hinni ríkulegu máltilfinningu og
myndauðugu frásögn. Ævi
Muggs verður ekki aðskilin með
góðu móti frá list hans og þess
vegna er lausn höfundarins sú
Þannig orti ísleifur um fram-
burð Fljótamanna:
Gengid skídum eg hef á
alla leid úr Fljótum.
Nordanhrídin grimm og grá
gnaudadi vída um mig þá.
Þennan fyrripart sendi ísleifur
Ólínu Jónsdóttur skáldkonu á
Sauðárkróki:
Aldrei sá ég œttarmót
með eyrarós og hrafni.
Og hún svaraði:
Allt mun þó af einni rót
í alheims gripasafni.
að nýju og hefur það tekist með
afbrigðum vel. Prentun þeirra er
skýr og litir óvenjusannir. Það
ætti því enginn að vera svikinn af
þessari nýju útgáfu, síst þeir sem
þó eiga Helgafellsútgáfuna frá
1960.
SIGURDÓR
SIGURDÓRSSON
Muggur
Björn Th. Björnsson
Listasafn ASÍ og Lögberg,
Reykjavík, 1984.
Seint á síðasta ári kom út bók
BjörnsTh. Björnssonarum Guð-
mund Thorsteinsson, „Mugg“.
Texti bókarinnar, en hún er um
140 síður, er nær óbreyttur frá
frumútgáfu, en bókin um Mugg
kom fyrst út hjá Helgafelli,
haustið 1960. Hin nýja útgáfa
ASI og Lögbergs er tímabær því
bókin var fyrir löngu uppseld.
Auk þess hafa myndirnar sem
prýða þessa útgáfu verið teknar
Fast að sækir fýsnaher.
Felix stattu nœrri mér.
Halldór Halldórsson skósmið-
ur þ Sauðárkróki átti það til að
loka verkstæðinu og fara á fyllirí
oftast í nokkra daga. Um hann
orti ísleifur:
Fœr sér bjór og faðmar víf
frægðarsljór en spakur.
Nú er þjór og nautnalíf.
Nú er Dóri rakur.
Kona sem kölluð var Stína
steig á vigt ísleifs og spurði síðan
hvað hún væri þung. ísieifur svar-
aði:
Attatíu kíló kona
á kjötvog mína.
Hefurðu áður orðið svona
ólétt Stína?
HALLDÓR
B. RUNÓLFSSOf