Þjóðviljinn - 31.08.1985, Blaðsíða 15

Kvennarannsóknir
- rœtt við Dagnýju Kristjánsdóttur sem
flutti fyrirlestur um Konur og listsköpun
á ráðstefnunni um kvennarannsóknir
Nú stendur yfir í Odda, hug-
vísindahúsi Háskóla íslands
almenn ráöstefna um kvenn-
arannsóknir. Á ráðstefnunni
hafa og munu konur úr lög-
ræði, líffræði, sagnfræði,
félags- og sálfræði, guðfræði,
bókmenntun, íslensku og fleiri
greinum segja frá rannsókn-
um sínum og niðurstöðum.
Meðal þeirra sem fluttu erindi í
gær um konur og bókmenntir
var Dagný Kristjánsdóttir,
lektor í íslensku í Osló og kom
hún gagngert hingað til að
flytjafyrirlestursem hún kall-
aöi Konur og listsköpun.
Blaðamaður náði tali af Dag-
nýju og bað hana að segja
lítilsháttarfrá innihaldi fyrrir-
lestrarsíns.
Konur skrifa miklu minna en
karlmenn eða milli 5 og 25 pró-
sent af því sem skrifað er, mis-
munandi eftir bókmenntagrein-
um. Þá vaknar spurningin - hvers
vegna?
Bent hefur verið á slæma að-
stöðu kvenna, efnahags- og fé-
lagslega og sagt hefur verið að
það þurfí tíma, næði og peninga
til að skrifa. En þetta eru ekki
nægar skýringar á því hvers vegna
konur skrifa svo lítið. Karlarnir
eru líka blankir, aðstöðulausir og
bera ábyrgð á fjölskyldum - en
samt skrifa þeir. Þá getur maður
leitað menningar- og sálfræði-
legra skýringa. Og um það fjall-
aði fyrirlesturinn sem ég var með.
Ég reifaði nokkrar kenningar
úr sálgreiningunni um konur og
sköpunarþörf þeirra. Ég talaði
aðeins um kenningar Freuds
gamla um konur og listsköpun,
um kenningar franska sál-
greinandans Janine Chassguel-
Smirgel og ameríska
mannfélagsfræðingsins Nancy
Codorow. Það má taka þessar
kenningar saman í því að konur
hafa alla jafna veika sjálfsvitund,
draga ekki nógu skýr rnörk milli
sín og annarra, eru ekki nógu
sjálfstæðar. Ástæður þessa liggja
náttúrlega í því að konur eru
mótaðar sálfræði- og félagslega
til að taka stöðugt þarfir annarra,
barna og sambýlismanna, fram
yfir sína eigin hagsmuni. Um leið
eru allir sammáia um það að lista-
menn verða að hafa sterka sjálfs-
vitund og sjálfsafmörkun.
Annar þáttur í sálarlífi kvenna
er ákveðinn ótti við sköpunina.
Ótti gagnvart sköpuninni er vel
þekkt fyrirbæri meðal lista-
manna, karla og kvenna, og er
kannski í eðli sínu skiljanlegur
ótti við hið óþekkta. Gabriel
Garcia Marques kallar þetta ótt-
ann við hina hvítu síðu, óskrifaða
blaðið. En hjá konum getur þessi
ótti orðið afar djúpstæður og
lamandi. Ótti þeirra felst þá ekki
Dagný Kristjánsdóttir: Ég held að allir séu orðnir leiðir á píslarvættistóninum... Ljósm. Sig.
minnst í tilhugsuninni um eigin
virkni, virkni sem ögrar föðurn-
um og getur svipt þær ást hans,
segir sálgreiningin.
Og síðast en ekki síst hefur ver-
ið talað um áhrif móðurhlut-
verksins í skapandi starfi kvenna,
flækjur og kiofning sem kemur
upp vegna andstæðra krafna hlu-
tverkanna. Þetta síðasta var ekki
vandamál í augum Freuds, sem
sagði að kona sem væri ánægð í
móðurhlutverki sínu hefði hrein-
lega enga þörf fyrir að skapa list.
Barnið kæmi í stað sköpunar-
þrárinnar. Ekki hefur sú kenning
hans fengið fylgi hjá íistakonum
sem eru mæður.
Eftir að hafa rakið þessar
kenningar lítillega greini ég smá-
söguna Draumurinn eftir Ástu
Sigurðardóttur. Það má segja að
allt sem áður var sagt endurspegl-
ist í þeirri sögu. Hún er afar
óhugnanleg og sterk. Ég túlka
hana sem sögu um djúpstæða,
listræna kreppu og notaði hugtök
úr sálgreiningunni til að greina
söguna. Þetta er saga um draum í
draumi um draum. Draumurinn
er um barn eða listaverk sem á að
brúa bilið milli innri og yrti veru-
leika sögumanns, koma á sáttum
á milli hennar og „fólksins". En
hún drepur barnið sitt, eyði-
leggur listaverkið að kröfu
„fólksins", og í lok sögunnar er
hún buguð, niðurlægð og mál-
laus. f sögunni má sjá ótrúlega
flókið samspil sjálfshaturs og
sjálfshafningar, en fyrst og síðast
skort á sjálfsvitund. Allt sem
sögumaður hugsar og gerir er
gert í von um að vekja samúð eða
fá viðurkenningu „fólksins“ - að
vera því þóknanleg. En virkni
hennar stendur í vegi þessa og
aldrei stendur sögumaður fjær
markmiði sínu en þegar hún hef-
ur eyðilagt listaverkið sitt.
Og þá má spyrja hvort það sé
niðurstaða að konur séu, flestar
að minnsta kosti, svo sálfræðilega
krumpaðar að þær geti bara ekki
skrifað. Það verði bara að taka
því eins og hverju öðru hundsbiti
að svo sé og þakka fyrir það litla
sem skrifað er.
Þannig má ekki skilja það sem
hér hefur verið sagt. Sálgreining-
in boðar ekki - hún greinir. Og ég
held að allir séu orðnir leiðir á
píslarvættistóninum um að það sé
ekki nóg gert fyrir konur (það má
og á náttúrlega að gera heilmikið
fyrir okkur - það er ekki það). En
vandamálið er fyrst og fremst
okkar, þörfin á að skilgreina á
þeim. Óg þetta á við um alla
virkni kvenna, ekki bara í bók-
menntasköpun heldur líka í pó-
litík og alls staðar þar sem konur
láta í sér heyra.
Við höfum allar séð hvað kon-
ur pínast þegar þær þurfa að tala
opinberlega og hve mikið þær
þurfa að taka á til þess að tjá sig,
segja „hér er ég og ég hef þetta
fram að færa“. Franskir femínist-
ar sem voru ofsalega hressar og
ófeimnar við að ögra fólki sögðu:
Karlar hafa stolið frá okkur bók-
menntunum, tjáningunni, skil-
greiningunum, orðunum, og nú
er kominn tími til að við tökum
þetta allt aftur.
-aró