Dagblaðið Vísir - DV - 10.03.1997, Blaðsíða 22

30
V_]£}JjL) £J 3J-"
jJJJjJ_líJ2JjrJ
C-vítamín gott
fyrir hjartað
Finnskir vísindamenn hafa
nú komist að því að C-vítamín
er hugsanlega mikilvægt í bar-
áttunni gegn hjartaáfóllum.
Rannsóknamiðurstöður Finn-
anna benda til að þeir karlar,
sem ekki hafa nóg af vítamíni
þessu í
skrokkn-
DV-mynd:llnnur
um,
séu
þrisvar sinnum
líklegri en hinir til að fá
hjartakast.
Rannsóknin var gerö á veg-
um vísindamanna við háskól-
ann í Kuopio undir stjórn
Jukkas Salonens. Hún náði til
1600 karla á aldrinum 42 til 60
ára frá austurhluta Finnlands
þar sem menn fá ailajafna ekki
mikið C-vítamín og þar sem
dauðsfoll af völdum hjartasjúk-
dóma eru algeng. Enginn karl-
anna var með hjartasjúkdóm
við upphaf rannsóknarinnar.
Á árunum 1984 til 1992 fengu
13 prósent þeirra sem skorti C-
vítamín hjartaáfall en tæplega
fjögur prósent þeirra sem voru
með nóg C-vítamín.
Nýjar tegundir
ógna vistkerfi
Bandarískur líffræðingur
frá Flórída, Don Schmitz, hef-
ur varað við innrás nýrra og
framandi dýrategunda og segir
þær ógnun við vistkerfi Banda-
ríkjanna. Hann nefnir í því
sambandi brúnar trjáslöngur
sem hafa gert mikinn usla á
Hawaii og grænar körtur í San
Francisco-flóanum.
„Skaðinn nemur milljörðum
dollara og við töpum harátt-
unni gegn nýju tegundunum ef
við grípum ekki til aðgerða um
land allt,“ segir Schmitz i tíma-
ritinu Science.
Offita og há-
þrýstingur valda
blóðtöppum
Of feitar konur, þær sem eru
með of háan blóðþrýsting eða
konur sem reykja meira en
pakka af sígarettum á dag eiga
frekar á hættu að fá blóðtappa
í lungun en aðrar kynsystur
þeirra. Og skyldi engan undra.
Þetta kom í ljós í langtímar-
annsókn sem gerð var á rúm-
lega 112 þúsund hjúkrunarkon-
um vestur í Bandaríkjunum og
sagt er frá í nýju hefti tímarits
handaríska læknafélagsins.

yj£3JjJjJj
SZljíÍ

MÁNUDAGUR 10. MARS 1997
Fullkomlega varðveitt fjögur
hundruð þúsund ára gömul tréspjót
sem fundust í brúnkolanámu við
Schöningen í Þýskalandi þykja
færa næsta góðar sönnur á að for-
feður okkar nútímamannanna hafi
verið þróaöri veiðimenn en
nokkum óraði fyrir.
Spjót þessi, sem eru elstu veiði-
vopn úr tré sem nokkra sinni hafa
fundist, og fleiri nýlegar uppgötvan-
ir fomleifafræðinga þykja benda til
að þessir útdauðu forfeður okkar
hafi ekki verið frumstaæðir og
rymjandi hellisbúar, heldur hafi
þeir búið í þróuðum menningar-
samfélögum. Því gæti farið svo að
vísindamenn þyrftu að endurskoða
fyrri hugmyndir sínar um forvera
okkar.
„Spjótin, sem fundust innan um
steinverkfæri og leifar tíu hrossa
sem hafði verið slátrað, eru sterk-
ar vísbendingar um að kerfis-
bundnar veiðar, með tilheyrandi
skipulagningu og notkun viðeig-
andi tækni, hafi verið hluti hegðun-
armynsturs forvera nútímamanns-
ins,“ segir einn vísindamannanna,
Hartmut Thieme frá Hanover, í
grein í vísindaritinu Nature.
Hann segir að spjótin hafi verið
notuð af homo erectus, eða hinum
upprétta manni, sem lifði frá því
fyrir um 1,6 milljónum ára og þar
Forsöguleg spiót grafin upp ósködduð
Fundur 3 kastspjóta úr tré í námu í Þýskalandi bendir til meiri fágun-
ar frummanna en áður var talið og gæti skýrt hvemig fyrstu menn-
imir, líklega homo erectus, lögðu Evrópu undir sig.
400.000 ára gömul spjótin, sem fundust í Schöningen ásamt stein-
verkfærum og leifum slátraöra hrossa, sýna fram á skilvirka veiöi-
tækni sem er e.t.v. lykillinn að því að komast af í köldu loftslagi.
Clacton
(lagspjót)
400.000 FN
Boxgrove
500.000 FN *
l.
Áhugaverðir stað-
ir, aldurgreindir
fyrir nútiðina (FN)
V
n___
>
®
Atapuerca
(iýrstu ákveðnu vís-
, bendingarnar um mennL
S 780.000 FN
® -t k ábúöir á vatn^b'akka)
St. Acheul 3-400.000 FN
(verkfærasmiði)
400.000 FN
A a '
Forsögulegir timar i Evrópu
850.000 árFN <
Fyrstu dýr af mánpaætt koma til
Evrópu frá Afnku.'Höggvin steináhöld
«00.000 árFN
Steinsmíði í St. Acheul hefst, þar á
meðal smíði handaxa
500.000 árFN
Boxgrove nashyrningur með sár sen
er eins og eftir kastspjót
400.000 árFN
Fáguð steinverkfæri koma fram.
Schöningervspjótin smiðuð
Smíði Schöningen-spjótanna
30 ára gamalt
grenitré valið
REUTERS
Heimildir: Alfræðibók Cambridge, Times fornleifafræðiatlas
Homo erectus
Fyrir 850.000 -
300.000 árum
Homi sapiens
hinn fomi
Fyrir 400.000 -
100.000 árum
Nútíma homo
sapiens
Fyrir 35.000 ár-
um - vorra daga
Fjögur hundruð þúsund ára gömul spjót fundin í Þýskalandi:
Forverar nútímamanna
hagari en áður var talið
til fyrir 400 þúsund árum.
Elsta spjótið sem hafði fundist til
þessa var 125 þúsund ára gamalt og
margir mannfræðingar voru þess
fullvissir að forfeður okkar hefðu
aðallega safnað fæðu sér til matar
en borðaö kjöt stöku sinnum þegar
þeir rákust á hræ stórra dýra eða
gátu fangað einhver smákvikindi.
Spjótin benda hins vegar til að þeir
hafi veitt stór dýr sér til matar.
Robin Dennell, fomleifafræðing-
ur við háskólann í Sheffield á Bret-
landi, segist vera alveg orðlaus yfir
spjótsfundinum. „Það væri stór-
kostlegt að finna trémuni eins og
þessa þótt þeir væru ekki nema þrjú
þúsund ára gamlir. Það er hins veg-
ar varla hægt að ímynda sér muni
sem eru hundrað sinnum eldri,“
segir hann í grein sem fylgir
skýrslu Thiemes og samverka-
manna hans.
Dennell segir jafnframt að spjótin
sýni einnig fram á spjótasmiðimir
hafi búið yfir leikni og þolinmæði í
viðarskurði sem hingað til hafi ver-
ið talið að nútímamaðurinn einn
hefði á valdi sínu.
Nokkar nýlegar uppgötvanir hafa
knúið vísindamenn til að endur-
meta hugmyndir sínar um forfeður
nútímamannsins.
í maí síðastliðnum skýrði Jean-
Jacques Hublin við mannfræðisafn-
ið í París frá því að hann hefði fund-
ið beinhringi og annað skraut, sem
alla jafna er talið að krómagnon-
menn hafi búið til, í uppgreftri á
leifum eftir neanderdalsmenn nærri
Arcy- sur-Cure í miðhluta Frakk-
lands. Hublin kom fram með þá til-
gátu að neanderdalsmenn og
krómagnonmenn hefðu stundað við-
skipti sín í milli. Krómagnonmenn
eru beinir forfeður nútímamanna
og komu til Evrópu fyrir 30.000 til
35.000 árum. Mannfræðingar eru
ekki á einu máli um hvort þeir eru
afkomendur neanderdalsmanna eða
komu í staðinn fyrir þá. Nú bendir
hins vegar margt til þess að þeir
hafi lifað hlið við hlið í þúsundir
ára.
Fyrir skömmu fundust svo i
Eþíópíu 2,5 milljón ára gömul stein-
verkfæri en þau eru 200 þúsund
árum eldri en elstu steinverkfæri
sem áður þekktust. Ekki er vitað
hverjir gerðu verkfæri þessi.
Sterk bein auka
líkurá
brjóstakrabba
Fullorðrtir konur með sterkustu beinin eru
líklegri til aö fá brjóstakrabba en þær konur
sem eru með hvað stökkust bein. Kvenhorm-
ónið estrógen kann að eiga einhverja sök þar
á, segir í niðurstöðum rannsókna sem birtar
voru fyrir skömmu í New England Joumal of
Medicine.
Niðurstöðurnar byggjast á svokallaðri
Frcuningham-rannsókn sem kennd er viö bæ
nokkum í Massachusetts. íhúar þar hafa und-
irgengist ítarlegar læknisskoðanir allt frá ár-
inu 1948.
Beinþéttingarrannsóknin var gerð af Yuqing
Zhang við læknadeild Bostonháskóla og náði
hún til 1373 kvenna. Einnig var kannaö hvort
þær heföu fengið brjóstakrabba. Eftir tíða-
hvörf komu fram æxli í brjóstum 91 konu.
Þegar líkumar á þvi að fá krabbameiniö
vom bomar saman viö þéttleika beina í fingr-
um kvennanna kom í ljós að tíðni
brjóstakrabba var 3,5 sinnum hærri hjá þeim
25 prósentum kvennanna sem vora með þétt-
ust beinin en hjá hinum sem voru með
minnsta beinþéttingu.
Leiddar era líkur að samhengi
brjóstakrabba og estrógens þar sem vitað er að
kvenhormónið styrkir og þéttir beinin. Vís-
indamennimir mæla þó ekki með því að kon-
ur hætti að taka estrógen. Fullorðnar konur
þurfa estrógen til að koma i veg fyrir að bein
þeirra verði stökk en það getur í sjálfu sér ver-
ið lífshættulegt. Þá veitir estrógen einnig
vemd gegn hjartasjúkdómum sem granda átta
sinnum íleiri konum en brjóstakrabbi gerir.
Vísindamenn standa hugsan-
lega á tímamótum í meðferð á
hinum alræmda Parkinsonsjúk-
dómi. Þeim hefur nefnilega tek-
ist með ágætum árangri að
græða frumur úr svínafóstrum
í heila Parkinsonsjúklinga.
Aðrir vísindamenn hafa gert
tilraunir með að flytja heila-
frumur úr eyddum fóstrum en
framboð þeirra er tak-
markað, auk þess sem
siðfræðileg vandamál í t
slíks flutnings hafa ekki
verið tO lykta leidd.
Leyfi fékkst hins vegar
hjá yfirvöldum í Bandaríkj-
unum til að flytja fmmur úr
svínum. Það er hins vegar afar
sjaldgæft og um leið umdeilt
vegna hættunnar á að dýrasjúk-
dómar flytjist þannig yfir í
mannfólkið.
Milljónir manna um heim all-
an þjást af Parkinsonsjúkdóm-
inum sem af ókunnum orsökum
veldur því að sjúklingar hafa
ekki nóg af efninu dópamíni í
heilanum. Sjúklingamar fá
smám saman aukinn skjálfta og
að lokum missa þeir alla stjóm
á hreyfingum sínum. Lyf geta
dregið úr framrás sjúkdómsins
en lækning er ekki til.
Tólf sjúklingar fengu grædd-
ar í sig framur úr svínum og
virðist allt benda til að slíkur
flutningur sé hættulaus. Sjúk-
lingamir viröast einnig njóta
góðs af þótt of snemmt sé að
segja til um hvort það er til
langframa.
„Við höfum séð mælanlegan
bata.
Eng-
um hef-
W ur hrak-
að,“ segir
James
Shoemacher, einn vísinda-
mannanna.
Einn sjúklinganna lést af alls
óskyldum ástæðum og fengu
vísindamennirnir því kærkom-
ið tækifæri til að rannsaka
heila hans. Shoemacher og fé-
lagar hans segja í grein í tíma-
ritinu Nature Medicine að
krufning á heila hins látna hafi
leitt í ljós að ígræddu frumum-
ar lifðu í heila hans og fram-
leiddu dópamín allt þar tii sjúk-
lingurinn lést.
„Við fundum mjög skýrar vís-
bendingar um dópamínfmmur
sem höfðu vaxið og tengt sig við
heila sjúklingsins,“ segir tauga-
vísindamaðurinn Ole Isacson
sem starfar við Harvard há-
skóla.
Vísindamennimir vilja ekki
draga of víðtækar ályktan-
ir af þessum eina sjúk-
lingi en segja að
niðurstöðurn-
ar til þessa
lofi
góðu.