Dagblaðið - 17.11.1977, Blaðsíða 12

12
DAGBLAÐIÐ. FIMMTUDAGUR 17. NÖVEMBER 1977.
...... ..............
Að liðnu Heimamannasumri
Þörungavinnslan á Reykhólum
var rekin meö miklu tapi 1975
og 1976 og var reksturinn að
mestu stöðvaður í fyrrahaust.
Iðnaðarráðuneytið fól nefnd
könnun á fyrirtækinu og úttekt
á horfum fyrir það. Talsverðar
umræður urðu um Þörunga-
vinnsluna, einkum eftir að
nefndin skilaði loks af sér í
mars. Lét þá allhátt í sumum
framandi skriffinnum sem
hugðu að úttektarnefndin væri
marktæk í hvívetna. Þeir og
nefndin spilltu mikið fyrir
stjórn Þörungavinnslunnar, er
reyndi allt hvað hún gat að
hefja rekstur yfir veturinn til
að nýta annars dauðan tíma.
Með samstarfi við Rannsókna-
stofnun fiskiðnaðarins tókst að
hrinda af stað loðnuþurrkun í
smáum stil en með afbragðsgóð-
um árangri. Það framtak hefir
flýtt fyrir þeirri aflanýtingu og
var ómetanlegt.
Stjórn Þörungavinnslunnar
var hinsvegar með hina mis-
lukkuðu nefnd iðnaðarráðu-
neytisins á hálsinum og alger-
lega neikvæðar tillögur hennar
ásamt magnaðri tortryggni
ríkisstjórnarinnar og eðlilegri
varúð vegna fyrri erfiðrar af-
komu. Þetta varð til að koma í
veg fyrir framhald á loðnu-
þurrkuninni, til allrar bölvunar
er óhætt að segja. Sólarhrings-
afköst við loðnuþurrkun voru
20 tonn af blautum fiski sem
gefa 4 tonn af skreið að
verðmæti 400-500.000.00 tonnið,
eða allt að 2 milljóna króna
framleiðslu á dag. Magrasta
loðnan hefði notast í þetta.
Daufheyrst var við öllum til-
lögum og því fórst fyrir að
tryggja nokkurra vikna vinnslu
og gjaldeyrisöflun, hugsanlega
frá miðjum mars og út apríl.
Það er eitt dæmi um úttektar-
nefndina, að hún sagði um
loðnuþurrkunina, að ef hægt
væri að gera þetta á Reykhólum
mætti eins gera það á Suður-
nesjum! Þetta leyfðu þeir sér
að segja þó Reykhólaverk-
smiðjan væri tilbúin (og
raunar í gangi) en ekki farið að
hugsa til að smíða verksmiðju
annars staðar.
Nú gekk framaf öllum þegar
svona illa var brugðist við góðu
máli. Tveir meðal reyndustu
starfsmannanna þoldu ekki
mátið og réðu sig til annarra
starfa og fluttu burt. Svo stóð
allt blýfast vorlangt og 1. júní
greip stjórn Þörunga-
vinnslunnar til þess að segja
öllum upp. Nú komst loks
hreyfing á. Starfsfólkið hélt
fund og skoraði á sveitar-
stjórnir að láta að sér kveða
sem þær gerðu. Þær boðuðu
borgarafund sem sendi nefnd á
fund ríkisstjórnarinnar. í
samráði við og með atfylgi
stjórnar Þörungavinnslunnar
var ríkisstjórnin nánast knúin
til leiks. Heimamenn sf., sam-
tök þangsláttumanna, verk-
smiðjufólks og sveitarstjórna,
tóku að sér ábyrgð á rekstri í
þrjá mánuði, júlí-sept., og fram-
kvæmdu áætlun um nýtt rekstr-
arform.
Þetta ágrip er þarfur
inngangur að svari við skrifi
Braga Björnssonar í Dag-
blaðinu 4. nóv., þar sem hann
veitist að ýmsum, m.a. mér
fyrir fréttaskrif í Þjóð-
viljanum. Mér þykir ekkert á
móti þessu tilefni til að árétta
og útlista. Mín skrif hafa verið
fréttir og málafylgjuskrif um
leið. Eg hefi átalið nefnd hátt-
skrifaðra prófessora, úttektar-
nefndina, fullum hálsi. Af ráðn-
um hug stend ég vörð um hags-
muni minnar byggðar gagnvart
hverjum sem sýnir sig í að ógna
þeim með einum eða öðrum
hætti.
Fyrsta og a'i'iað
ólas Braga
Bragi Björnsson er skipstjóri
úr Hafnarfirði. Páll Jónsson
réð hann að Þörunga-
vinnslunni sem öflunarstjóra. t
Kjallarinn
Játvaröur Jökull
Júlíusson
sama mund og grein hans,
Blekkingar eða barnaskapur,
birtist, var hann að sækja sig
vestur að Reykhólum og fara til
sama lands. Er greinin
reyksprengja sem á að dylja
undanhaldið?
t fyrsta álasi á hendur mér
seilist hann til orða minna fyrir
meir en ari þegar verkfall
seinkaði afgreiðslu ársfram-
leiðslunnar 1976. Eg er enn
sömu skoðunar, að stöðvun á
afhendingu til kaupenda
erlendis gat ekki annað en
spillt hag fyrirtækisins og
komið niður á þeim sem hjá því
unnu.
Annað álas Braga á hendur
mér er að ég hafi farið með
rangt mál hvenær félagið
Heimamenn sf. var stofnað. Ég
hafi sagt 29. júni en reyndin
hafi verið 18. júlí. Hér til er
allmikil saga sem ég hirti ekki
um að rekja í sumar. Ég undr-
ast að Bragi skuli vilja halda
henni á lofti en hann um það.
Bragi er maður maiglaður,
hefir alveg óbælt sjálfsálit og
er fundavanur. Hann var máls-
hefjandi af hálfu verk-
smiðjufólksins á borgarafund-
inum í Bjarkalundi og var
síðan útnefndur í sendi-
nefndina á fund ríkisstjórn-
arinnar. Þegar til kastanna
kom kaus verksmiðjufólkið
samt annan fyrir fulltrúa sinn í
stjórn Heimamanna sf. Það
virðist sem Bragi hafi ekki
þolað það. Svo missti hann
annað um svipað leyti. Staða
öflunarstjóra var óvart horfin
af sjónarsviði verkefnanna o-;
hlutverk hans guiao u[)p a-
voru þangskurðarflokkarnii
orðnir sjálfstæðir, hver með
fyrirliða úr sínum hópi og störf-
uðu á eigin ábyrgð. Beinast lá
við að skipstjórinn á
aðdráttaskipinu Karlsey væri
tengiliður milli þeirra og yfir-
mannsins í verksmiðjunni. Nú
Á vallt til leigu Bröyt X2B grafa ístærri
ogsmærri verk.
Otvega einnig
hvers konar fyil-
ingarefni.
Uppl. í simum
7J466 og 44174.
Hilmar Ilannesson.

voru breyttir tímar síðan Bragi
barst mest á og réð sér
aðstoðaröflunarstjóra sumarið
áður. Hinsvegar stóð nú svo á
að enginn aðili var til sem gat
framfylgt þessu og staðfest
orðinn hlut. Stjórn Þörunga-
vinnslunnar var þetta óvið-
komandi. Hún var óvirk og réð
engu þessa þrjá mánuði. Stjórn
Heimamanna sf. hafði hinsveg-
ar hús, tæki og í reynd starfslið
líka (þar á meðal Braga) að
láni og vissi að hún átti að skila
öllu óskertu aftur. Bragi neytti
þessarar aðstöðu út í æsar.
Hann lægði ekki seglin. Hann
sveifst einskis um tíma. Hann
fór á fund fulltrúa þang-
skurðarmannanna og hrepps-
fulltrúa í annarri sveit, manna
sem ekki voru honum
nákunnugir, vann þá á sitt mál
þá i bili. Þarna lá nærri að hann
ógnaði tilveru félagsins Heima-
manna sf. á einu stigi málsins.
Þótt ekki tækist að ganga að
fullu frá formsatriðum 29. júní
hófust störfin á augabragði.
Frá þeim merku tíðindum sagði
ég í fréttapistli en ekki frá
stimpingum Braga, enda voru
þær engum vegsauki og síst
honum, fremur minntu þær á
heimilisböl. Bragi komst svo í
stjórn Heimamanna sf., sem
einhverskonar viðbótar- eða
aukaaðili og var þar bara
fulltrúi eigin ósvífni. Hvað
viðvék starfi var hann skráður
á m.s. Karlsey til að koma
honum einhvers staðar á blað.
Þessa frásögn hefir Bragi
sjálfur sært fram.
„Jarmaðu '1Ú Móri mirm
hvar sem þú ert“
Þegar augljóst var um
glæsilega útkomu á rekstri
stöðvarinnar í Karlsey í sumar
og um hvernig nýja þang-
tökuhátternið gafst, sendi ég
Landpósti Þjóðviljans þátt um
velgengni við þangvinnslu á
Reykhólum. Hann birtist 1.
október. Það var söguleg
nauðsyn og málefnalegt þarfa-
verk að kveða upp úr með viss
atriði í fortíð og nútíð varðandi
þangvinnsluna. Ég tók á mig að
verða við þeirri nauðsyn vegna
skyldurækni við héraðið og
vegna virðingar fyrir sann-
leikanum. Hér af stafar þriðja
og svæsnasta álas Braga á
hendur mér. í pistli mínum
stendur þetta:
,,Oðum kemur í ljós. að þang-
skurðarprammarnir eru ekki
aðrir eins sökudólgar og af var
látið. Þeir máttu ekki mæla
þegar þeim var kennt um rýran
afla og dýran, en stjórnleysi,
vankunnátta, kæruleysi og
vinnusvik voru raunverulegar
ástæður fyrir því, hve illa
gekk.“ Ekki þarf að semja
langa ræðu til að leggja út af
þessum texta, enda segir Bragi
strax að líklega sé átt við sig um
vankunnáttu og stjórnleysr.
Hvað skeði ef ég nefndi að snúa
skriðdrekaleik á sláttu-
prömmunum upp í kæruleysi
og fara í hrossakaup á
vinnutímaskriftum og
vinnusvikum. Ætli dæmið
gangi þá ekki upp?
Ég get alveg horfst í augu
við allt starfslið Þörunga-
vinnslunnar, bæði það sem
verið hefir og eins það sem nú
er.
Grein Braga er ætluð til að
þagga niður i mér og er það
vorkunnarmál. Lika reynir
hann að lítillækka þá Vilhjálm
Lúðvíksson og Inga Garðar
Sigurðsson, en mikið má vera,
ef hann hefir hitt í mark. En
eitt er ekki neitt vafamál, að
hann hefir minnkun af hvernig
hann veitist að samstarfsmönn-
um sínum sem verið hafa.
Að sló þang
og skera þang
I grein Braga er þessi
athyglisverði kafli: ,,— rétta er
að 4. júní 1976 var allt fullt af
Annar kjarni málsins bg
undirstöðuatriði rekstursins er
verðið sem þarf að borga fyrir
þangið uppúr sjó. Þar hafa
orðið umskipti milli áranna
1976 og 1977. Ég hefi leyfi að
birta tölur fyrir árið 1976,
unnar úr reikningum Þörunga-
vinnslunnar hf., eins
sambærilegar við kjör Heima-
manna sf. og unnt er. Hvorugt
árið er rekstur m.s. Karlseyjar
með.
Kaupandi
1977:
Heimamenn sf.
Verð/tonn
Seljandi: Tonn: m/slægju - Verð
tolli: alls:
Þangtak / Reyk j anesi 874.5 4.233 3.701.158
Þangkló I./Skálanesi 777.0 — 3.289.041
Þangkló II./Múlanesi 898.0 — 3.801.234
Skáleyjar/Svefneyjar 328.0 — 1.388.424
Fjórir handskurðarfl. 100.0 — 423.300
Samanlagt: 2.977.5 12.603.757
Kaupandi „Seljandi":
1976: Þörungavinnslan Verksmiðjuöflunin 3.348.0 6.659 22.329.135
— öflun hf. 2.084.0 9.396 19.582.001
— Handskurðarmenn 562.0 4.000 2.248.000
Samanlagt: 5.994.0 44.159.136
Meðalverð á öllu keyptu þangi 1977 var kr. 4.233 hvert tonn en
meðalverð á vélskornu þangi 1976 var kr. 7.716 hvert tonn.
þangi hjá verksmiðiunni og gat
ég ekki landað meir, heldur
varð að setja þangpokana aftur
í sjóinn við verksmiðjuna. Ég
hafði ætiað mér að ianda öllu
þangi sem skærist, þótt ég svo
yrði að setja það á tún,
(einkennt af mér, Játv.) en þá
var mér orðið Ijóst, að á þessum
tíma geymist þangið mjög tak-
markaðan tíma á þurru —“ — .
og áfram.
Skortur á heitu vatni og/eða
bilanir voru til feikna
erfiðleika og er von að Bragi
veki athygli á því. En um leið
blasir við hve fjarri hann var
því að vera í takt við samstarfs-
menn sína. Bara að kaffæra þá í
þangi og túnin líka. Hvaða tún?
Hér kemur líka nýiingarhlut-
fallið til sögu. Sumarið 1976
reyndist þurfa 4.27 kg af
hráþangi í 1 kg þangmjöl, en í
sumar þurfti bara 3.71 kg
hráþang í mjölkílóið. Rekstrar-
truflanirnar sem voru fyrra
sumarið hafa valdið þessu.
Einnig að þang var slegið í
blóma um vorið fyrra árið.
Bragi nefnir að ég hafi of-
metið hlut prammanna í
slættinum í sumar þegar ég gat
þeirrar reynslu að pramminn
aflaði allt að 60% af afla hvers
gengis. Það nákvæmlega rétta
er að meðaltal til ágústloka var
51.8%. Þangtak, Reykjanes-
gengið, hafði meðaltalsaflahlut-
fall pramma 66.0 og 68.6% og
var hæst, en Skálanesgengið
Þangkló I. lægst með 36.8 og
38.6% aflahlutfall pramma.
Múlanesgengið Þangkló II. var
með 45% í júli meðan þeir voru
óvanir prammanum, en fór
upp í 61.8% í ágúst.
Meðalafköst við vélsláttinn
voru 2.139 tonn/klst, en oft
náðust 4 tonn á klukkustund.
Kjarni umræðunnar um
þangsláttinn er að komast að
niðurstöðu um hvort hann er
sam.keppnisfær atvinna sem
menn fást til að stunda.
Ég hef leyfi að birta tölur um
árangur öflunarflokkanna sem
stóðu* að Heimamönnum sf. i
sumar. Fast verð var kr. 4.000
pr. tonnið af þangi uppúr sjó. í
Þangtaki voru vanir pramma-
menn. í Þangkló 1. voru m.a. 2
unglingar.
I
Gengi: Tekjur Tekjur
kr./klst. kr. 'dag.
Þangtak/Reykjancs/júlí: 1.960 17.560
sama i ágúst: 2.160 23.400
Þangkló I./Skálanes/júli: 1.240 14.960
sama í ágúst: 1.360 14.960
Þangkló II./MúIanes/jú!í: 1.960 22.320
sama i ágúst: 2.280 22.400
Að liðnu
Heimamannasumri
Þegar Heimamönnum sf. var
lánuð öll aðstaða og tæki
Þöfungavinnslunnar á
Reykhólum í endaðan júní sl.
og leyfður þar þriggja mánaða
rekstur, fylgdu þeir skilmálar
að þeir skiluðu helmingi
rekstrarafgangs í leigu, auk
vaxta. Nú eru 722 tonn af þang-
mjöli seld til útlanda auk 70
tonna til innanlandssölu.
Verðið er um 51 milljón kr.
Rekstrarafgangurinn er 10-11
milljónir eftir sumarið. Þegar
ferli þessara samtaka er lokið
nú a.m.k. í bili eiga þau lof
fyrir margt og eru líka vel að
því komin að úthluta 5-5.5 millj.
kr. milli 30 manna sem unnu
við verksmiðjuna og þang-
sláttinn.
Þess skal getið sem gert er.
Ég tel afrek Heimamanna sf
fjórþætt:
1 fyrsta lagi að sigrast á
vantrú ríkisstjórnarinnar á
Þörungavinnslunni siðastliðið
vor og knýja fram þennan
rekstur í sumar og ábyrgjast
hann.
1 öðru lagi að hafa i reynd
ómerkt álit og tillögur úttektar-
nefndar iðnaðarráðuneytisins,
sérfræðinga sem veltu máli
Þörungavinnslunnar fyrir sér í
4-5 mán. og fundu engin ráð
til neins nema leggja niður,
loka, rifa eða selja.
í þriðja lagi að gerbreyta
formi og skipulagi þang-
tökunnar með þeimárangrisem
sýndur var hér á undan, færa
ábyrgð og hagnaðarvon yfir á
þangskurðarmennina og leggja
tveimur af hverjum þremur
þangskurðarprömmum og sýna
fram á ágæti þeirra jafnframt
samtimis.
1 fjórða lagi að einfalda
reksturinn. sanna að nægilegt
er að hafa einn yfirmann auk
skipstjórans á m.s. Karlsey í
stað þess að fimm yfirmenn
voru yfir taprekstrinum árin á
undan.
Allt eru þetta afrek sem vert
er að þakka og ástæða til að
halda á lofti. Þyki þelta vera
um leið áfellisdómur yfir stjórn
Þörungavinnslunnar. er það
aðeins rétt að vissu marki. Sú
stjórn var búin að sjá villu sins
vegar og gera tillögur um flest
sem Heimamenn sf. hrundu í
framkvæmd. Hún befir verið
fundvís á álitleg nýmæli og
tekið virðingarverða afstöðu
eftir að í ðefni var komið.
Játvarður Jökull Júlíusson
Miðjanesi. Reykholasveit.