Vísbending - 18.12.1997, Blaðsíða 19

____________________________^psbending
Verðbólga orðanna
Páll Ásgeir Ásgeirssoit blaðantaður veltirfyrir sér afdrifum orðanna
pátt Ásgeir Ásgeirsson
Þögn er gulls ígildi segir fornt máltæki sem sýnir að menn
hafa lengi haft ákveðnar hugmyndir um verðgildi orða.
Máltækið endurspeglar þá skoðun að orð missi gildi sitt
við ofnotkun. Því má líta á orð sem hluti sem hafa tiltekið
verðgildi og þar af leiðandi geta orð fallið í verði eða hækkað
eftir því hvernig þeir sem nota þau umgangast þau.
Stundum mætti halda að stjórnmálamenn eða þeir sem móta
umræðu um stjórnmál væru sérstaklega viðkvæmir fyrir verðgildi
orða. Þegar almenningur hefur náð að skilja eitthvert orð fellur það
þegar í verði í munni stjómmálamanna og nýtt kemur í þess stað.
Gott dæmi má taka af umræðu um gengi íslensku krónunnar.
Einu sinni var gengisfelling árlegur viðburður og að lokum skildu
allir h vernig hún gekk fyrir sig og hver var tilgangur hennar. Gengis-
sig, gengisaðlögun og fljótandi gengi fóru þá að leysa gömlu góðu
gengisfellinguna af hólmi enda fannst mörgum hún hafa á sér
neikvæðan blæ þreyttra lausna. Sumir halda því fram að allt sé
þetta í raun sama fyrirbærið þó að hagfræðingar geri hárfínan mun
á hinum ýmsu aðgerðum.
Það sem áður hét dýrtíð heitir nú verðbólga eða þensla.
Nýr búningur
Oft birtist verðfall orða í því að reynt er að klæða þekkt hugtök
í nýjan búning og dylja þannig eða endurbæta raunverulega
merkingu þeirra. Dæmi:
Launaaðlögun = hœkkun eða lœkkun launa.
Eignamyndun = kaup eða ávöxtun.
Taka til sölumeðferðar = selja.
Sölumaður = sölufulltrúi
Fíklar
Stundum er reynt að draga úr neikvæðum áhrifum orða án þess
að sjáanleg ástæða sé til þess. Þannig talar nútíminn alltaf um
fíkniefnaneyslu og að vera í
mikilli eða lítilli neyslu. Þetta
hljómar óneitanlega mýkra en
pilluæta, dóphaus, þasshaus,
fyllibytta, heróinfíkill eða
sprautusjúklingur.
I grein í Frjálsri verslun um
samkeppni á bjórmarkaði var
talað um stórneytendur á bjór.
Það eru væntanlega fyllibyttur
eða alkóhólistar.
Það sem áður hét örlagabytta
eða vonlaus fyllibytta heitir í dag
langt leiddur alkóhólisti.
Orðið fíkill varhvalreki öllum
ístöðulitlum og áhrifagjörnum
sem síðan geta falið veiklyndi
sitt bak við það.
Hamlaðir
Gott dæmi um breytt verð-
gildi og ímynd orða snýr að
hópi fólks sem minna má sín í
samfélaginu. Þeir sem áður hétu
fávitar, vangefnir eða fákænir
hafa gengið undir nöfnum eins
og þroskaheftir, greindarskertir,
mongólítar, fjölfatlaðir, atferlis-
hamlaðir og sjálfsagt eitthvað
fleira sem ég þekki ekki.
Þeir sem áður voru geggjaðir
eðageðveikireru nú geðfatlaðir,
þunglyndir eða þjást af sálræn-
um kvillum. Þeir sem bera hag
þessa fólks fyrir brjósti segja að
19