Vísbending - 18.12.1997, Blaðsíða 30

Ymsbendinp
Fjögur atriði til
umhugsunar
Mig langar að stinga upp á fjórum viðmiðunarreglum,
sem ég nota stundum sjálfur til að stytta mér leið og
reyna að greina vonda eða vafasama hagfræði frá góðri
hagfræði í efnahagsumræðunni innan lands og utan.
Misbeiting
Vafasama hagfræði leiðir stundum af því, að menn
kunna ekki nógu vel að marka fræðikenningum réttan
bás og leiðast því út í að misbeita þeim. Tökum dæmi.
Menn skilja nú betur en áður, að ofvernd getur reynzt
hættuleg þeim, sem ætlanin var að vernda. Þessi einfalda
hugmynd hefur breytt skoðunum hagfræðinga t.d. á
tryggingum: Ef innstæður í bönkunt eru t.a.m. tryggðar til
fulls, þá dregur allajafna úr varúð bankastjórnenda og við-
skiptavina í inn- og útlánum. A þá að afnema innstæðu-
tryggingar? A þá að leggja niður slökkviliðið til að knýja
fólk til að fara varlegar með eld? Nei, auðvitað ekki. Menn
þurfa að kunna fótum sínum forráð á þessum mörkum.
Þetta er fyrst og fremst spurning um dómgreind. Þettadæmi
er ekki gripið úr lausu lofti. Nokkrar greinar hafa birzt í
erlendum blöðunr að undanförnu eftir hagfræðinga, sem
gagnrýna Alþjóðagjaldeyrissjóðinn fyrir að reyna að milda
áhrif verðbréfafallsins í Asíu með þeim rökum, að slík
aðstoð geti aðeins ýtt undir ábyrgðarleysi í íjármálastjórn
Asíulandanna. Hér þarf þó einnig að taka mið af því, hvað
yrði, ef allt væri látið afskiptalaust.
Einstrengingur
Annað einkenni á vafasamri hagfræði er einstreng-
ingsleg afstaða til einstakra efnahagsmála, t.d. með
fastgengisstefnu, hvað sem hún kostar, eða þá með fljótandi
gengi, h vað sem á gengur. Slíkur einstrengingur vitnar yfir-
/3

Qleðiteg jót og
farscett komandi át
s
Islensk endurtrygging hf.
Qleðileg jél og
farsœli komandi ár
Nói-Síríus hf.
leitt um skort á getu til að halda tveim boltum á lofti í einu
og til að skipta um skoðun í Ijósi breyttra aðstæðna. Kjarni
málsins er sá, að stundum á fast gengi við og stundum
flotgengi. Það fer eftir aðstæðum á hverjum stað og tírna.
Einmitt þess vegna kjósa ólík lönd iðulega ólfkar leiðir í
gengismálum. Það er því eðlilegt, að hagfræðinga greini á
um það, hvort Evrópusambandið sé að gera rétt í því að
takauppsameiginlegamynt. Þeir, semhafaeindregnaskoð-
un með eða á móti sameiginlegri Evrópumynt og bera ein-
göngu hagfræði fyrir sig, eru á hálum ís. A hinn bóginn hef
ég ekkert við það að athuga, að menn hafi eindregna skoð-
un á málinu á annan hvorn bóginn af stjórnmálaástæðum,
en það er annað mál.
Osamkvœmni
Góðir hagfræðingar eru samkvæmir sjálfum sér, en
þeir áskilja sér einnig rétt til að skipta um skoðun,
þegar ný rök eða reynsla gefa tilefni til þess. Þeir, sem eru
veikir á svellinu, eiga það á hinn bóginn til að tnæla t.d.
með markaðsbúskap á einum stað og miðstjórn á öðrum
eins og ekkert sé. Þeir geta séð öll tormerki á einkavæðingu
einn daginn og skipt um skoðun skömmu síðar, þótt engar
nýjar upplýsingar hafi komið fram. Þeir geta sett á langar
ræður um nauðsyn aukinnar hagkvæmni í einum atvinnu-
vegi án þess að segja nokkurn tímann orð um nauðsyn
hagræðingarí öðrum náskyldum atvinnuvegi. Þeirakasegl-
um eftir vindi og draga tauma stjórnmálaflokka og sér-
hagsntunahópa. Osamkvæmni af þessu tagi er eitt helzta
auðkenni vondrar hagfræði.
Valdhlýðni
Lokaeinkennið er valdhlýðni. Hún lýsir sér í því, að
menn segja helzt ekki annað en það, sem stjórn völdum
eða öðrum yfirvöldum þóknast að heyra, en þegja unt hitt.
Hér er embættishagfræðingum sérstakur vandi á höndum.
Mikilvæg rök fyrir auknu sjálfstæði seðlabanka eru einmitt
þau, að með því móti skapast betri skilyrði til að sameina
góða hagfræði og holla ráðgjöf. Embættismönnum í ósjálf-
stæðum stofnunum er á hinn bóginn sniðinn þröngur
stakkur: Þeir verða að þjóna pólitísku yfirvaldi, jafnvel
þótt þeir verði þá að kasta góðri hagfræði fyrir róða við og
við. Arangur og orðstír embættismanna á efnahagssviðinu
fer að miklu leyti eftir því, hvernig þeim tekst að fóta sig á
þessum vandrataða vegi. Háskólahagfræðingar og aðrir
hagfræðingar utan stjórnkerfisins hafa enga slíka afsökun.
Þeim ber skýlaus skylda til að segja eins og er og draga
helzt ekkert undan, hvort sem stjórnvöldunr líkar boðskap-
urinn vel eða illa. Það er yfirleitt ekki í alla staði þakklátl
hlutverk í löndum, þar senr ýmislegt gengur á afturfótunum.
Qleðileg jól og
farsœtt komanii ár
DHL-Hraðflutningar
30