Alþýðublaðið - 04.03.1972, Blaðsíða 6

MADDAMA
PRESSA
LÖGÐ FYR-
IRRÖDA
TUTTUGASTI og niundi marz
1947. Minnisverður dagur. bá
rumskaði Hekla af aldarlöngum
blundi. Titringur fór um landið. Svo
byrjaði hún allt hvað af tók að spúa
eídi og eimyrju út yfir sveitir og
auðnir.
Fólk i höfuðborginni vaknaði eins
og vanalega. bessi laugardags-
morgun var bjartur og hreinn, sól-
skin og léttskýjað, snjór yfir öllu,
meira að segja töluverðir skaflar i
höfuðborginni. Strax klukkan átta
voru menn teknir að fleygja fréttinni
á milli sin á götunum: Hekla er
byrjuð!
Kannski hefur það verið tilviljun,
kannski ekki. En sama dag tók
Alþyðublaðið i notkun nýja prentvél!
Og ef til vill getum við átt von á
einhverjum undrum og stórmerkjum
einnig i dag, þvi i gær hætti Alþýðu-
blaðið að nota þessa sömu prentvél
eftir 25 ár. Auðvitað hefði Hekla átt
að halda upp á daginn með myndar-
legu gosi — en eins og menn muna
setti hún úr sér allan vind fyrir
tveimur árum svo þvi verður naum-
ast til að dreifa þessu sinni.
öllu var tjaldað til að taka sem
beztá móti maddömu Pressu þennan
vetur. Jóhannes Zoega prentsmiðju-
stjóri stóð fyrir þvi. Blaðiö hafði um
skeiö verið prentaö hjá Visi i Félags-
prentsmiðjunni hinumegin við
Ingólfsstræti, prentararnir orðið að
rogast með formana þangað yfir á
nóttunni.
betta var ný vél og gifurlega dýr
vél. Hún mundi skila betra blaði.
Henni var nú kirfilega komið fyrir
i kjallaranum i Alþýðuhúsinu, götu-
megin við salinn, þar sem dansað
var af grið og ergi allar nætur, og þar
hefur hún setiö siðan kyrr og
óhagganleg eftir þvi sem árin
færðust yfir og leyst af hendi starf
sitt, oft gegn vanþakklæti eins og
gengur.
Maddama Pressa er ættuð úr
henni Ameriku, komin frá Chicago-
borg, af gerðinni The Goss-o-type,
sem þótti fyrirmyndarmerki i þá
daga.
A striðsárunum höfðu menn annað
að gera en búa til prentvélar, en svo
var tekið rösklega til hendinni, og
þessi vél var ein sú fyrsta sem fram-
leidd var af þessari gerð eftir strið.
A fyrsta blaðinu sem vélin skilaði
var stór mynd af Heklugosinu,
stærsta prentmynd sem tii þess tima
hafði birzt i Alþýðublaðinu. Og sá
sem vélinni stjórnaði var Ingimar
Jónsson, ungur maður og lipur
prentari. Hann var pressumaður
nokkra fyrstu mánuðina, leysti verk
sitt vel af hendi, og menn Voru
ánægðir með blaðið.
En sá maður sem lengst var
pressumaður og flest árin annaðist
maddömu Pressu var borvaldur
Kolbeins, ættfræðingur og fróðleiks-
maður mikill. A kvöldin varð honum
stundum skrafdrjúgt við okkur
strákana á ritstjórninni og leysti oft
duglega frá skjóðunni meðan hann
var að líma undir myndirnar rétt
áður en maddama Pressa tók til
starfa.
Og þannig siluðust dagarnir áfram
og urðu áður en varði að tuttugu og
fimm árum.
Maddama Pressa var ekki lengur
ung, hún var gömul og slitin og
þreytt.
Kannski höfum við ekki verið nógu
ræktarsamir við hana og ekki séð
nógu vel um að hún hefði allt sem
hún þurfti?
Arangurinn var heldur ekki alltaf
nógu góöur: Myndir af fegurðar-
skvisum urðu kannski að felu-
myndum, strik og rákir birtust á
hinum forundarlegustu stöðum. Nei,
árangurinn er aldrei nógu góður.
Hver getur að loknu löngu starfi hælt
sér af að skila alltaf bezta árangri?
Slikt kemur kennski fyrir i minn
ingargreinum. alls ekki i veru
leikanum.
Allir vissu nákvæmlega hvað að
var — ef eitthvað var að, nema við á
Alþýðublaðinu. Sumir sögðu að farf-
inn væri ekki réttur. Og þá var skipt
um farfa. Aðrir sögðu vélin væri ekki
nógu vel þrifin, og þá var vélin
þrifin. Og stundum sögðu menn að
dekkiö væri slitið en samt frestað að
kaupa nýtt af peningavandræðum
(dekk er sá flötur sem þrýstir
pappirnum niður á letrið). Og enn
aðrir vissu fyrir vist, að það væri of
kalt i kjallaranum.
Samt finnst mér ég standa i ein-
staklega mikilli þakkarskuld við
þessa gömlu maddömu Pressu. Hún
er búin að skila miklu til fólksins af
þvi sem við hérna upp á annarri hæð-
inni höfum verið að hugsa, og það er
ekki hennar sök þótt ekki hafi það
allt verið eins og eftir Salómon eða
Sókrates. En það reyndist svo um
maddömu Pressu sem alla aðra er
vandasömum störfum gegna, að hún
haföi ekki alitaf erindi sem erfiöi. Af
ýmsum ástæöum hefur hún verið
kritiseruð óvægilega fyrir frammi-
stöðu sina, Menn muna betur það
sem aflaga fer heldur en hitt sem er i
lagi.
Rafmagnið og maddaman er
kapituli út af fyrir sig.
begar maddaman var að spýta út
út sér blöðunum af miklum hraða og
allt var i góðu gengi tók pappirinn
upp á þvi allt i einu að hlaðast raf-
magni af slikum móði að við ekkert
fékkst ráðið, blöðin krulluðust
saman i brotvélinni og ýmislegt
fleira gerðist óskemmtilegt svo
pressumaður ætlaði hreint að ganga
af göflunum (en svoleiðislagað
hendir ekki pre/itara nema botn
gjarðirnar séu bókstaflega að fara
af tilverunni, þeir eru allra manna
hógværastir og geðbeztir hvort sem
þeir eru gútemplarar eða ekki, og
borvaldur var meira aö segja
gútemplari).
Viö þessu var fundið upp frum-
legt ráð en miður verkfræðilegt, það
var nú einmitt gallinn og það á
þessari miklu öld verkfræðilegrar
snilli:
Blaut tuska var hengd upp á viss-
um stað og létin strjúkast við
pappirinn!
bessi uppfinning var mér vitan-
lega aldrei tilkynnt til þeirrar skrif-
stofu háæruverðugrar sem fjallar
um einkaleyfi á hugmyndum og ný-
smiði, en mig grunar að Kolbeins
hafi verið uppfinningamaðurinn og
átti hann þakkir skilið, ef ekki lista-
mannalaun.
Flinkir menn og tæknilærðir töldu
tuskuna raunar mestu ósmið og
hreina móðgun við verkfræði-
visindin, jafnvel heimsmenninguna
sjálfa. Hvenær i sögunni hafði tuska
verið látin druslast utan i virðulegri
maskinu úr stáli og öllu þess háttar,
og hún ekki einu sinni registeruð hjá
neinni einkaleyfisskrifstofu?
En i reynd skorti þá hugvit til að
leysa rafmagnspróblemið. Til þess

j-llþtjöublaötí)
XX Vij:
Forystui>re«n
,s&>
‘ K'tv»
* iíí'yf.
>«
wáw-í,*,
mf n-V*
■ nssí^
vr.' VHm v
txf
t £&&&*’
SX
. .?<
Forsiða 1. blaðsins, sem prentað
var i maddömu Pressu, kom fyrir
augu lesenda sunnudaginn 30 marz
1947. Myndin á forsíðunni var af
Hekiugosinu, sem brauzt út daginn
áður. Hún var tekin austur I
Hreppum i glaða sólskini. betta
þótti gifurlega stór prentmynd i þá
daga, sú stærsta, sem birzt hafði I
Alþýðublaðinu. Siðan höfum við
Alþýðublaðsmenn ekkert verið
feimnir við að birta stórar myndir.
Til gamans er loks rétt að geta
þess, að sú gamla maddáma
Pressa, sem við kvöddum i gær
eftir aldarfjórðungs dygga þjón
ustu, er sömu tegundar og offset-
prentvélin, sem prentar blaðið nú,
— aðeins einni kynslóð eldri.

' •
. < .
.4
■•■’ '
- v
*-
...... ^ 4
JyS
.
sunfióoi
Gosið virtisl
:ðar Heklu
FGl KI Á B4EJUM I bJORSÁRDAL varð ckki svefnsamt
i rsótt wgna dvnkianna úr hinní aielda Heklu, cn gioandi
hraunfiöðið vall f>rir he*.* niður vesiurhluW fjalls-
in> od virtist í gœrkvöldi komift niður fyrir HrstarcM. scm
er við fiallsrceturnar, o« nm 20 kilómetra fró AsólfsstöSum.
Hratinf óðið sáat fyrst <*r rtiromn tók afi virtíst fiaiUtt þó ai- r J*
eW*. ite-mt »r i ld»rMf<*«l i að wnda konnr <*a f L/éiyéliiril
hiirn brott úr dain.jrn. cn töid i þó ekki óstœSu til þesa að tUl U TUAUttUI
tM.
(.„> fcr.mm nmri »«t MrtMMtMi « HMmb. *r r#». Wikta I
r *.— «&*>«. )*»*• <ml Mikim W l«r v«r i I /V
- 1.4 'WV» r-fccr kVfcnv i trt- •» -fci» fcvo-*«»c .i ,W«.- | i If i,| »
«■»<«•>* —-------------------- -c- -* *
var enginn fær nema Kolbeins með
tuskunni.
Annars hélt ég þvi alltaf fram aö
tuskan væri aðallega móðgun við
hina virðulegu maddömu Pressu. En
hvað um það, þannig náðist raf-
magnið úr pappirnum.
En eitt vandamálið birtist þá
annað er leyst:
Svo fór eftir þessa uppfinningu að
pappirinn i Alþýðublaðinu reyndist
verða eins og heldur óhrjálegur
klósettpappir (nónotaður, nótabene)
þegar drusluverkið var búið að káfa
á honum.
Ekki kann ég persónulega skil á
neinni maskinu né veit hvursu með
skuli fara. En i viðskiptum við þær er
mér sagt af sérfróðum að gera eigi
einkum þrennt, það er að segja
þegar þær bila, sem kemur annað
slagið fyrir:
Fyrsta: Að gera ekkert, bókstaf-
lega ekkert, biða og vita hvort
bilunin ekki lagast af sjálfri sér.
betta getur verið eins og höfuð-
verkur eða gikt í læri hjá Grasa-
Guddu — fyrir einhverju sérstöku
veðri og þar fram eftir götum.
Annað: Sparkað sé i maskinuna,
og sparkað fast (vera á sólaþykkum
gúmmistigvélum svo maður meiði
sig ekki).
briðja: Lemja maskinuna með
hamri.
Fyrst þegar öllum þessum til-
tektum er lokið má kalla á tækni-
mann.
Mig grunar að þetta hafi verið for-
skriftin að meðferðinni á maddömu
Pressu á stundum, enda hygg ég að
hún hafi ekki oftar verið ánægð með
mennina en þeir með hana.
En einn góðan vin átti maddama
Pressa:
bað var hann Theódór i Meitli.
Sá maður skildi maddömuna betur
en aðrir, enda kom hann henni fyrir i
upphafi og var sóttur þegar búið var
að biða, sparka og lemja. Hann
kunni á henni öll tök og skar hana
upp við botnlanganum, hjartanu,
nýranu eða lifrinni eftir þvi sem við
átti. Engum manni var maddaman
þakklátari en Theódór i Meitli.
Af öllum þeim masklnum sem Al-
þýðublaöinu tilheyra er maddama
Pressa næst þvi að hafa lifandi sál i
minum huga. (Ég undanskil að visu
þá ritvél sem ég sjálfur nota, þvi inn
i hana skriður min eigin sál og á
stundum bágt með að komast þaðan
til baka.) Og þegar maddaman var
komin i gang fannst mér hún alltaf
draga þungt andann, svolitið móð og
þreytt.
bessar háttbundnu stunur vélar-
innar eru i minum huga bergmál frá
mörgum löngu liðnum kvöldum er
sezt hafa að einhvers staðar djúpt
inn i mér og verða aftur lifandi
minning þegar vélin fer i gang.
Fyrir um tuttugu árum var verk-
um svo háttað á ritstjórn blaðsins, að
ég varð að vinna á hverri einustu
kvöldvakt i meira en tvö og hálft ár.
Ég sá þá um fréttirnar. Siminn var á
náttborðinu og stundum hringdu
menn til min einhverja fregn eftir að
ég var kominn i ró heima. Ég hafði
á laun sérstakan samning við vin
minn og starfsbróður borvald Kol-
beins að ég mætti koma niðreftir
meö fregnina og hann skyldi setja
hana og stinga inn á forsiðuna i stað-
inn fyrir einhverja aðra.
A meðan þessu fór fram stöðvaði
hann maddömu Pressu og mér
fannst sem hún væri að kasta
mæðinni. Svo þegar allt var tilbúið
fór þessi þungi æðasláttur aftur i
gang.
Alltaf þegar maddaman fór i gang
orkaði það þannig á mig sem ég
mætti fara að hvila mig. Deginum
var lokið.
A siðari árum hefur oft verið rætt
um að leggja maddömu Pressu fyrir
róða. Ný tækni hefur verið fundin
upp og hún er orðin gamaldags. Allir
verða einhvern tlma gamlir og
gamaldags.
En meðan forráðamenn blaösins
hugsuðu málið, og hugsuöu það enn
betur, hélt maddaman áfram að
skila blaðinu þrátt fyrir háan aldur
og mikla vanheilsu.
begar nú loksins er að þessu komið
finnst mér rétt að kveðja maddö
muna með stórri minningargrein —
þegar hún nú safnast til feðra sinna
og fer i brotajárn sem er útför allra
maskina, þvi allur „málmur” er
bræddur upp og steyptur á ný,
sama hvur hann er og hvaða
„hnappasteypari” um verkið fjallar.
Og nú er hinn þungi andardráttur
þagnaður fyrir fullt og allt.
FJORUTIU OG NIU AR HIA ALÞYÐUBLADINU
Meyvant Hallgrlmsson vélsetjari
hefur starfað hjá Alþýðublaðinu
lengur en nokkur annar maður
bæði fyrr og siðar, alls 49 ár, þar af
44 ár sem vélsetjari. 1 tilefni þess
að Meyvant er nú að hverfa úr
þjónustu blaðsins áttum við stutt
viðtal við hann i gær.
— Viltu segja mér eitthvað af
samskiptum þinum og Alþýðu-
blaðsins, þessi tæp 50 ár sem þú
hefur unnið hjá blaðinu?
— bað væri mikil saga, ef sögð
væri og úr minni tæk. begar blaðið
var 50 ára birtist stutt viðtal við
mig i afmælisblaði Alþýðublaðsins
og segir þar m.a. sem enn á við —
einmitt á þeim timamótum. þegar
starfsemi prentsmiðju Alþýðu-
blaðsins er að leggjast niður vegna
eðlilegrar rásar nýs tima — nýrrar
tækni.
begar ég byrjaði að vinna hjá
blaðinu var það prentað á Berg-
staðastræti 19 og um þremur árum
siðar um áramótin 1925—’26 var
litið hús risið af grunni og þar var
prentsmiðjan nýja i kjallaranum,
en uppi afgreiðsla og ritstjdrn. Hún
hlaut nafnið Alþýðuprentsmiðjan
og auk þess að vera nokkuð vel búin
letrum og tækjum var þarna þýzk
setningarvél, sem eindálkað
meginmál var sett á — og svo var
náttúrlega handsett að auki.
• Aðalhvatamaður að stofnun
prentmiðjunnar var Hallbjörn
Halldórsson, sem á þessum árum
var ritstjóri blaðsins og prent-
smiðjustjóri fyrstu árin. bessi
prentsmiðja dugði óbreytt fram
undir seinni heimstyrjöld, en um
það leyti var alveg skipt um véla-
kost og var það eiginlega beint
framhald af þvi að blaðið var hægt
stækkandi i broti og siðum fjölgaði
eftir þvi sem timar liðu. betta er i
höfuðdráttum saga prentsmiðju
Alþýðublaðsins. . .”
Mér þykir rétt að geta þessa hér
á þessum timamótum, þegar vænta
má þess að blaðið verði að minnsta
kosti betur prentað en verið hefur
nú um stund vegna ýmiskonar
erfiðleika.
— Hverjir unnu hér fyrsta
daginn þinn á blaðinu. Hve lengi
voru þeir að koma blaðinu saman
og hvað kostaði það?
— Alþýðublaðið var þá aðeins
fjórar blaðsiður, var heldur litið i
broti þá — og kostaði eina krónu á
mánuði. Man ég eftir einum kaup-
manni sem borgaði blaðið alltaf
reiðulega, eins og vitanlega allir
sem voru fastir áskrifendur gerðu,
en hann aðeins, ef nógu margir
fimmeyringar voru i kassanum
hans. Guð blessi þennan kaupmann
hvort sem hann er lifs eða liðinn.
Viðvikjandi þvi hve lengi var
verið að koma blaðinu saman, þá
er þvi til að svara, þá var eins og
enn i dag, allt starf við að koma út
dagblaði kapphlaup við timann,
það er sama hvort blað er stórt —
þá fleiri höndur, eða litið — færri
höndur.
— begar maður er búinn að vera
50 ár i starfi hjá sömu stofnun er
hann þá ekki með sérstökum hætti
orðinn partur af henni og hún af
honum?
— bað getur vel verið að svo sé.
Timinn liður án þess maður viti,
maður eyðir æfinni að einum
þriðja, tæplega þó, i stofnun,
rúmum tveim þriðju annars
staðar. beir hljóta aðeigaeitthvað i
manni tveir þriðju hlutarnir.
— Minnistu ekki ýmissa atvika?
— Jú, jú, sannarlega. Ég get vel
sagt frá ýmsu sem skeð hefur, það
er margs að minnast, en eins og oft
áður, timinn er naumur nú. bað
væri þá helzt að minnast þess,
kollegum minum til gamans, þegar
ný tækni heldur innreið sina, með
hraðgengum vélum, hvað fór
gegnum höndur minar sem setjara
eina kvöldvakt fyrir nokkuð
mörgum árum. Eftir þá vakt tók ég
handritin heim með mér og sund
urliðaði i hverju verk mitt var
fólgið það kvöld. Og það var ósköp
venjuleg vakt frá 5—1 e.m. þá.
Ég sé i fórum minum að setning
min þau árin hefur verið, 503 vél-
ritaðar linur á kvöldvakt og
460—575—448 og 485 vélritaðar linur
17—18 cm. breiðar, þau skipti sem
ég athugaði þetta á dreifðu tima-
bili, um eins ár skeið. bó sé ég á
miða hjá mér einn sunnudag að ég
hef sett 860 vélritaðar linur 63 stafir
i linu, það er allmiklu meira magn
en á venjulegum vöktum og hlýtur
að liggja i meiri kyrrð á þeim degi
og kannski einum tima lengri vakt,
sem ég man ekki nú.
En hvers vegna er ég að segja frá
þessu? Ég geri það ekki til að mikla
sjálfan mig, heldur er þetta stað-
reynd. bað geta kollegar minir
sannreynt sjálfir og ég veit að
margir þeirra gera og gerðu miklu
betur.
Laugardagur 4. marz 1972
Laugardagur 4. marz 1972