Alþýðublaðið - 21.03.1973, Blaðsíða 7

FLEST SJÁLFSMDRÐ ERU
FRAMIN A MANUDOGUM
EN ÞJÚÐVERJAR
SÝKNA VEÐRIÐ SEM
SJALFSMORÐSVALD
1 flestum löndum er sjálfs-
morð skráð sem tiundi efsti
dauðavaldurinn. Þessi skráning
táknar ekki, að sá fjöldi fólks,
sem þannig endar lif sitt, sé
miklum mun meiri, en ef eðli-
legri orsakir hefðu komið til.
Flest sjálfsmorðin verða hjá
ellihrumu fólki. Fólk ákveður þó
að gera enda á lif sitt ekki að-
eins á hinu erfiða hrumleika-
yfirgangsskeiði og þegar
gamalsaldurinn færist yfir,
heldur einnig á æskuskeiði og
kynþroska.
Fólki, sem haldið er af alvar-
legum sjúkdómum, er einnig
hætt við að gripa til sjálfsmorðs.
Þunglyndi er algeng orsök
sjálfsmorða — þriðjungur til
helmingur af sjálfsmorðstilfell-
um á rætur sinar að rekja til
sliks sálarástands — og einnig
alkóhólismi, eiturlyfjaneyzla
og sálrænt eða tilfinningalegt
álag.
Lifskjör og aðbúð geta einnig
fengið einstakling til þess að
fremja sjálfsmorð — einangrun,
að vera rifinn frá fjölskyldulifi
sinu, handtökur, skúkrahúss-
dvöl, hælisdvöl eða skortur á
efnislegum gæðum lifsins geta
haft sömu áhrif.
Sjálfsmorðahlutfallið 17,6 af
þúsundi er sorgleg niðurstaða i
þjóðfélögum, þar sem mið- og
lægri tekjustéttir hafa nóg að
bita og brenna.
Dr. R. Rakoczy hefur rann-
sakað spurninguna um, hvort
veðurfar hafi einhver áhrif á
fjölda sjálfsmorða. Hann rann-
sakaði 1.611 sjálfsmorðstilfelli
skráð af lögreglunni i Munchen
á árunum 1965 til 1970. Sjálfs-
morðstilraunir, sem ekki tók-
ust, voru ekki athuguð, þvi þau
drógu upp ennþá dekkri mynd.
Sérfræðingar telja, að hlutfallið
á milli sjálfsmorða og sjálfs-
morðstilrauna, sem ekki takast,
sé 1 á móti 3 eða 1 á móti 10.
Áður en litið er á niðurStöður
rannsóknanna um, hvort veður
hafi áhrif á sjálfsmorð, þá skul-
um við lita á nokkrar almennar
niðurstöður, sem rannsóknir
Dr. Rakoczy hafa leitt i ljós.
Af 1.611 sjálfsmorðum voru
958, eða 59,5%, framin af karl-
mönnum og 653, eða 40,5%, af
konum. Hlutfall karla er hærra
en kvenna vegna þess, að fyrir
utan árið 1970 voru fleiri karl-
menn en konur, sem bjuggu i
Munchen. A athugunartimabil-
inu fjölgaði ibúum borgarinnar
um 12,5%, en á sama tima fjölg-
aði sjálfsmorðunum um 48%.
Flest sjálfsmorð bæði kvenna
og karla voru framin á mánu-
degi. Skýringin kann að vera sú,
að sjálfsmorð, sem framin voru
um helgi, komust ekki upp fyrr
en á mánudögum. Meðal karl-
manna var föstudagur sá dagur,
sem næst flest sjálfsmorðin
voru framín á.
Einna óvæntust var sú niður-
staða, að það var ekki nóvem-
bermánuður með sitt leiðinlega,
þrúgandi þokudrungaða veður-
far, sem fól i sér mesta sjálfs-
morðahættuna, heldur hinn sól-
riki júnimánuður. Sú var niður-
staðan um karlmennina, en
hvað konum viðvikur, þá
frömdu mun fleiri konur sjálfs-
morð i desember en i júnl.
Aöfaradagar jóla voru þeir dag-
ar, sem minnst var um sjálfs-
morð hjá körlum. Ein af ástæð-
unum, sem hægt er að nefna
fyrir tiðum sjálfsmorðum
kvenna i desembermánuði er
sú, að þegar jólin nálguðust
jókst til muna rótleysistilfinning
og einmanakennd þeirra.
Skipting sjálfsmorðstilvika á
árstiðir leiddi i ljós, að fátt fólk
framdi sjálfsmorð á sumri,
flestir karlmenn völdu til þess
vetur eða vor, flestar konur
haustið.
Athuganir á sjálfsmorðsað-
ferðunum leiddu ekkert óvænt i
ljós. Karlmenn völdu þá harð-
lyndu aðferð annað hvort að
skjóta sig eða að hengja, en
flestar konur kusu annað hvort
að taka inn of mikið af lyfjum
eða stökkva út um glugga, niður
af brúm, háum byggingum
o.s.frv.
Dr. Ungeheuer og Dr.
Brezovsky frá veðurstofnun
Vestur-Þýzkalands i Bad Tölz
lögðu linurnar um þann hluta
rannsóknarinnar, sem tók til
þess hvort veðurfar hefði ein-
hver áhrif á tiðni sjálfsmorða!
Aðferðirnar, sem notaðar
voru, byggðust á skiptingu
veðurfarsins eftir þvi, hvort það
væri liffræðilega hagstætt eða
óhagstætt.
Heitið ,,liffræðilega hagstætt
veður” merkti veðurfar við
háan loftþrýsting, þ.e.a.s. gott
veður. Þetta veðurfar er mjög
ákjósanlegt svo jafnvægi megi
haldast i likamsstarfseminni.
Heitið „liffræðilega óhagstætt
veður” var notað um veðurfar
við lágan loftþrýsting, sem
hefur truflandi áhrif á likams-
starfsemina. Rannsóknir hafa
áður sýnt, að við slikar aðstæð-
ur verða flest umferðarslys,
vinnuslys og almenn sjúk-
dómstilfelli.
Þessir tveir aðal-flokkar veð-
urfars skiptust svo i sex undir-
flokka eftir þvi, hversu hár eða
lágur loftþrýstingurinn var og
hvers konar aðstæður að öðru
leyti i veðurfari fylgdu.
Þau 1.611 sjálfsmorðstilfelli,
sem Dr. Rakoczy rannsakaði,
voru einnig notuð við athugan-
irnar á hugsanlegum tengslum
veðurfars og tiðni sjálfsmorða,
sem skipulagðar voru af veður-
fræðingunum frá Bad Tölz. Hin
óvænta niðurstaða reyndist
vera, að flest sjálfsmorðstilfell-
in urðu við „liffræðilega hag-
stæð veðurskilyrði”, en sláandi
var þó, að mörg af sjálfsmorð-
um karlmanna urðu i veðurfari,
sem dæmt var „liffræðilega
óhagstætt”.
Af þessum athugunum má
draga þá ályktun, að veðurfar
hafi engin áhrif á tiðni sjálfs-
morða. Róandi öfl eru þau ytri
og innri átök, sem einstakling-
urinn verður að ganga i gegn-
um. Áhrif veðursins samanbor-
;ð við þessi öfl eru litilvæg, og
yfir höfuð að tala er ósannað
með öllu, að veðrið hafi nokkur
minnstu áhrif á tiðni sjálfs-
morða.
Það er ekkert sem sannar, að
Föhn-vindar (þeyvindar, ein-
kennandi fyrir Bacariu á sumr-
in) hafi nokkur bein áhrif á það
fólk á þessum slóðum, sem
sviptir sig lifi. Ahrif
Föhn-vindanna á heilsufarið eru
yfirleitt mjög ofmetin af al-
menningi.
Allsherjarathuganir á sjálfs-
morðum benda til, að veðurfar
hafi mjög litil áhrif á væntan-
legan „sjálfsmorðskandidat”.
Rannsóknir á sjálfsmorðum
sýna fram á, að þau eiga sér
þrjústig, —eða öllu heldur á að-
dhagandinn sér þrjú stig. Hið
fyrsta er þegar einstaklingur
byrjar að hugleiða að svipta sig
lifi. Annað stigið er þegar farið
er að meta kosti og galla sjálfs-
morðsins. Um það bil 70%
þeirra, sem sjálfsmorð fremja,
taka á þessu stigi afdráttar-
lausa ákvörðun um að fremja
sjálfsmorðið.
A þriðja stigi, þegar að þvi
kemur að fremja sjálft verkið,
eru flestir orðnir rólegir,
ákveðnir og stilltir, einbeita sér
að viðfangsefninu. Þeir forðast
allt samband við umheiminn og
láta sig örugglega engu skipta
hvernig veðrið er.
Þessi þrjú stig geta staðið yfir
misjafnlega lengi.
Tímaritið EFFE er svar
ítalskra rauðsokka við
kvennablöðum og tíma-
ritum í Playboy-stíl
Framan á kápusiðu nýs tima-
rits i Róm trónar mynd af eilitið-
ið tómlátum, dökkhærðum karl-
manni, nöktum að ofan, með
loðna bringu og rennilásinn á
buxunum dreginn nokkuð niður
fyrir naflann.
„Hver er þetta?” er spurt i
myndatexta á kápusiðunni.
Svarið: „Enginn sérstakur.
Þetta er aðeins hliðstæða hinna
hálfnöktu yngismeyja, sem
venjulega skreyta kápusiður
myndskreyttra timarita.”
Hið nýja timarit heitir
„EFFE”, en sá er italski fram-
burðurinn á bókstafnum F
(feminism: kvenleiki) og útgef-
endur þess ætla þvi að verða
evrópugerðin af hinu vinsæla
„kvenfrelsistimariti” i Banda-
rikjunum „Ms”.
„EFFE” er samið af hópi
kvenblaðamanna og ritstjóra,
sem nú eru að reyna að útvega
nægilegt fjármagn svo hægt sé
að byrja að gefa ritið út reglu-
lega einu sinni i viku, vonandi
frá og með vorinu.
„Kynningarheftið” hefst á
ávarpi ritstjórans: „Hvers
vegna EFFE? Það er ekki að-
einseinber tilviljun, að öll þessi
kvenna-timarit hafa karlmann,
sem ritstjóra, karlmannsheila,
sem rekur þau af öryggi, á
sama tima og konurnar — alveg
eins og konur Múhameðstrúar-
mannanna, sem ekki fá að fara
inn i moskurnar — eru skildar
eftir fyrir utan aðalstöðvarn-
ar.”
„EFFE vill nú vera alveg hið
gagnstæða. Upphugsað, undir
stjórn og samið af konum. Þetta
timarit hyggst upplýsa konur
um allt, sem þeim við kemur,
beint eða óbeint, svo þær geti
sjálfar komizt að sinum eigin
niðurstöðum”.
„EFFE hyggst opna augu
þeirra fyrir öllum blekkingun-
um, allri misnotkuninni, öllum
rangindunum sem þær frá
ómunatið hafa verið þvingaðar
til þess að sæta i nafni þess
„náttúrulögmáls” sem sannar-
lega er kominn timi til að taka
til endurskoðunar”.
Kynningarheftið hefur upp á
að bjóða efni svo sem eins og
upplýsingar um alþjóðasamtök
kvenna, viðtal við óánægða
eiginkonu um kynferðismál,
hæðnisfullar svipmyndir af
eiginkonum (eins og þeim er al-
mennt lýst), frásögn af
erfiðleikum italskra mæðra,
hvar megi verða sér úti um
getnaðarvarnir og hvernig eigi
að nota þær og niðurstöður af
efnagreiningum á snyrtivörum,
sem háskólinn i Bologna annað-
ist.
„Við erum að reyna að búa til
italska hliðstæðu timaritsins
Ms”, segir Adele Cambria,
blaðakona.
Byrjað var að ráða i ritstjórn-
ina i mai-mánuði s.l. og nú skipa
hana sjö blaðakonur og ritstjór-
ar i fullu starfi ásamt 15
aðstoðarskriffinnum og eru
konur á aldrinum frá 26 til 55
ára. Meðal starfsfólksins er
Daniela Colombo, hagfræðing-
ur: Donata Francescato, sál-
fræðingur; Leslie Deonelli,
félagsfræðingur og Lara Foletti,
leikkona og ensku-kennslukona
til viðbótar við þjálfaðar blaöa-
konur. Konurnar eru ekki i nein-
um einum kvennasamtökum og
þvi siður segjast þær vera mál-
svarar kvenréttindafélaga i
Italiu.
„Blaðið er ekki opinbert mál-
gagn neins hóps”, segir Adele
Cambria. „En við erum vinstri
sinnaðar og aðhyllumst Marx”.
Lausasöluverð hvers eintaks
af timaritinu á • að verða
200 lirur (35-40 kr.). Konurnar
telja, að eintakafjöldinn verði
að vera 30 til 35 þúsund, svo
blaðið beri sig. „t fyrstunni
vildum við ekki taka auglýsing-
ar”, sagði Daniela Colombo,
„en nú höfum við komizt að
þeirri niðurstöðu að auglýsingar
séu efnahagslegar forsendur
blaðaútgáfu á Italiu”.
Meðal annarra vandamála er
að skapa blaðinu réttan stil.
„Við viljum, að blaðið sé skrif-
að á einföldu og auðskildu
máli”, sagði Daniela Colombo,
„en við viljum ekki hafa mál-
farið svo grunnfærið, að lesend-
unum þyki sem litið sé niður á
þá”.
Konurnar segja, að þær hafi
ekkert á móti samverkamönn-
um úr hópi karlmanna en þó þvi
aðeins, að þeir hafi upp á vand-
að og gott efni að bjóða. Sem
svar við þeirri fullyrðingu
sumra italskra karlmanna, að
konurnar væru karlmanna-
hatarar sagði Adele Cambria
brosandi: „Við hötum aðeins þá
karlmenn, sem eru hatursfullir.
Okkur finnst sem við séum að
yrkja ónumið land á ttaliu,”
bætti hún við, „en það hefur
ekki verið auðveít”.
„Þegarkona i þessu landi tek-
ur ákveðna afstöðu til mikil-
vægs málefnis, þá hættir hún á
að einangrast, verða einmana
og útskúfuð úr samfélaginu.
Við vonum, að EFFE geti breytt
einhverju um þetta.”
Eiga karlmenn að
njóta einkaréttar á þvi
að skoða hitt kynið
nakið i timaritum?
Ekki svo segja italsk-
ar rauðsokkur — og
þar með er nakti karl-
maðurinn orðin sölu-
vara i EFFE.
o
LEIKLIST
FURÐU-
VERKIÐ
Þ jóöleí khúsiö:
FURÐUVERKIÐ
Barnaleikrit samið
af leikendum
Söngtextar: Hrafn
Pálsson
Lög: Hrafn Pálsson
og Árni Eifar
Ráðleggingar:
örnólfur Thorlacius
Leikstjóri: Kristín
Magnús Guðbjarts-
dóttir
Teiknun leikmuna
og búninga: Birgir
Engilberts
Þjóðleikhúsið brá á þá
nýbreytni á laugardaginn
að efna til frumsýningar
á nýju innlendu barna-
leikriti utan höfuðborgar-
innar eða nánar tiltekið I
stórglæsilegu nýju félags-
heimili Grindvikinga,
sem nefnt er „Festi”. Er
vissulega fagnaðarefni,
að þessi sjálfsagða þjón-
usta við leiklistarunn-
endur utan Reykjavikur
er hafin, þó i litlu sé, og
væntanlega verður fram-
hald á. Salurinn i „Festi”
var fjölskipaður, og tóku
hinir ungu áhorfendur
sýningunni hið bezta,
enda gafst nokkrum
þeirra kostur á beinni
þátttöku I gamninu.
Um sjálft „Furðuverk-
ið” er annars það helzt að
segja, að það var „samið
eftir hugmyndum
Kristinar Magnús Guð-
bjartsdóttur i samvinnu
og með tillögum frá Sig-
mundi Erni Arngrims-
syni, Herdisi Þorvalds-
dóttur og Höllu Guð-
mundsdóttur”, eins og
segir i leikskrá. Iföfund-
arnir fjórir fara með hin
mörgu og fjölbreytilegu
hlutverk leiksins, sem
fjallar um ekkert minna
en sólkerfin, upphaf jarð-
ar, kviknun lifs, fiska,
fugla, risaeðlur, apa-
menn, steinaldarmenn og
loks sjálfa jarðsöguna. Sá
fróðleikur, sem fram
kemur i leikritinu, er bor-
inn fyrir leikhúsgesti
undir visindalegri leið-
sögn Ornólfs Thorlacius-
ar, svo varla þarf að efast
um að hann sé raunhlitur.
Greinilegt var, að mörg
barnanna á frumsýningu
áttu erfitt með að koma
þessum visindalega fróð-
leik heim og saman við
það sem þeim hefur verið
kennt i skóla og kirkju um
guð almáttugan, Adam og
Evu, höggorminn og ann-
að þessháttar, og er ekki
nema gott um það að
segja, að leikhúsverk,
hvort sem er fyrir yngri
eða eldri kynslóðir, veki
spurningar og jafnvel
andmæli.
Hitt kann að vera álita-
mál, hvort visindalegir
fróðleiksmolar af þessu
tagi eigi nokkurt erindi
uppá leiksvið, þó leikræn
meðferð jarðsögunnar
kunni að geta lifgað uppá
efnið i kennslustundum.
Mér fannst fyrir mina
parta efnið vera langtum
of vélrænt eða sálarlaust
til að verðaverulega hug-
tækt, og samt hlýt ég að
játa að börnin fylgdust
með sýningunni af tals-
verðum áhuga, einkan-
lega þegar til einhverra
átaka kom, til dæmis i
fimmta atriði þar sem
Grimmi Dinó kom við
sögu og i atriðunum um
apamenn og steinaldar-
menn. En slik dramatisk
atriði voru að minum
dómi of fá, þó margt væri
hnyttilegt i hugmyndum
leiksins og útfærslu
þeirra.
Kannski er ekki úr vegi
að lita á þetta framtak
fjórmenninganna sem
lýsandi dæmi um félags-
legt meðvitundarleysi ís-
lendinga yfirleitt, sem er
einn iskyggilegasti böl-
valdur allra okkar lifs-
hátta. Leikhúsið er i eðli
sinu vettvangur mann-
legra samskipta og
átaka> það er fyrst og
fremst spegill mannlifs-
ins eða skurðarborð þar
sem krufið er eðli manns
og samfélags, sögu og
goðsögu. Þvi aðeins er
það hlutverki sinu trútt,
að þessir þættir séu ekki
vanræktir. Það uppátæki
að rekja þróun jarðsög-
unnar og þróun frum-
stæðasta lifs á jörðinni
(áður en mennsk vitund
kom til sögunnar) i leik-
formi þykir mér ákaflega
langsótt og nánast jaðra
við flótta frá þeim ótal-
mörgu timabæru við-
fangsefnum sem hvar-
vetna blasa við og full
ástæða væri til að glima
við á leiksviðinu, ekki sizt
i barnaleikritum. Leik-
húsið á meðal annars að
vera hvati til umhugsun-
ar um brýn samtiðarefni,
og barnaleikrit eiga
engu siður en önnur
leikhúsverk að varpa
ljósi á mannleg sam-
skipti og félagslegan
vanda. Þessu er hvergi til
að dreifa i „Furðuverk-
inu”, og fyrir bragðið
verður leikurinn ein-
kennilega fjarlægur og
framandi, og vitánlega að
sama skapi fullkomlega
meinlaus, nema kannski i
augum presta og kristi-
lega þenkjandi fólks. Það
er hinn augljósi ótti við að
takast á við veruleg og
kannski umdeild viö-
fangsefni, sem gerir verk
af þessu tagi svo ógeð-
felld, þó þau kunni að
vera dálitið skemmti-
leg.
Og ekki skal ég
lasta þá leikgleði og hug-
vitssemi sem leikendur
sýndu i þessu „andlausa”
verki. Kristin Magnús
Guðbjartsdóttir, Herdis
Þorvaldsdóttir og Sigurð-
ur örn Arngrimsson eru
gamalkunnir og sviðs-
vanir leikendur, sem
ánægjulegt var að sjá i
óvenjulegum og marg-
breytilegum gervum, og
virtist Sigurður örn eiga
auðveldast með að vekja
hlátur barnanna. Halla
Guðmundsdóttir er nýliði,
sem vakti fyrst umtals-
verða athygli i „Lýsi-
strötu”, en hún gaf hinum
reyndari leikurum hvergi
eftir i þessu verki, var
þokkafull og kankvis i lát-
bragði með sérkennilega
mjúkan og fallegan hljóm
i röddinni. Eg óskaði þess
bara hvað eftir annað, að
þessir góðu leikkraftar
hefðu verðugra viðfangs-
efni við að glima.
Hrafn Pálsson samdi
hnyttna og vel orðaða
söngtexta við leikinn auk
þess sem hann samdi lög
við textana ásamt Arna
Elfari, sem jafnframt
samdi leikhljóð og annað-
ist undirleik. Teiknun
leikmuna, búninga og
auglýsingaspjalda ann-
aðist Birgir Engilberts,
en ljósameistari var
Kristinn Danielsson.
Sýningin var hæfilega
löng, yfirleitt fjörleg og
fjölbreytileg, en sem fyrr
segir ákaflega rýr I and-
anum.
Þareð stundum er talað
um Þjóðleikhúsið sem
musteri tungunnar og
vænta má að börnin
gluggi I leikskrá sér til
andlegrar uppbyggingar,
er sorglegt að rekast á
setningu einsog þessa i
þvi merka plaggi: „Jafn-
framt er þvi gert skóna,
að þjónusta leikhússins
við áhorfendur utan
höfuðborgarinnar fari
vaxandi . . .”
Sigurður A. Magnússon
Miðvikudagur 21. marz 1973
Miðvikudagur 21. marz 1973