Lesbók Morgunblaðsins - 22.12.1970, Blaðsíða 10

Fjórar ræður
eftir ræðusnillinginn
Georg Brandes
Sveinn Ásgeirsson þýddi
Ræ5a
fyrir minni
*
Islands
flutt árið 1900
1 seinni tíð höfum við oft
verið minntir á það, að við
höfum haldið Islandi 1814 fyr-
ir tilviljun eða gleymsku, og
einnig að íslenzka sé
fornnorska, en ekki forn-
danska.
í dönskum bókmenntum frá
því um miðbik 19. aldar voru
gerðar örvæntingarfullar til-
raunir til þess að sýna fram á,
að tunga vor og bókmenntir
ættu rætur að rekja beint til
hinna íslenzku. Norðmenn hafa
mótmælt þessu, þótzt yfir okk-
ur hafnir og rétt Islend-
ingum höndina sem hinir einu
sönnu bræður þeirra.
íslendingar ættu samt ekki
að taka þetta óstinnt upp fyrir
Dönum. Getur nokkuð ver-
ið þeim til meira lofs en þess-
ar tiiraunir til að telja
til frændsemi við þá? Það sýn-
ir þó aðeins, hversu mikil upp-
hefð okkur finnst að því að
geta talizt skyldir þeim. Eins
og allir íslendingar eru senni-
lega komnir af gömlum, norsk-
um konungum, - sem hugsan-
legt er vegna hinna mið
ur ströngu siða sumra eins og
til dæmis Haralds hárfagra, -
eins vill dönsk menning
rekja ætt sína til íslands.
Sleppum því, hvort skyld-
leikinn sé rétt rakinn, en þetta
er þó stolt okkar!
Margt hæfileikamikið fólk
er stundum hreykið af ímynd-
aðri frændsemi. Sjálfur
Michelangelo var engan veg-
inn stoltur af gáfum sínum, en
hann var hreykinn af því að
vera skyldur markgreifanum af
Canossa, sem var hrein ímynd-
un. 1 skjaldarmerki sitt setti
hann hund með bein, — hann
hefði átt betra skjaldar-
merki skilið — af því að
Canossa merkti samkvæmt orð-
skýringu miðalda Canis Ossa,
þ.e. bein hundsins.
En það er þó engin hugar-
burður, að dönsk menning sé
komin af hinni fornís-
lenzku. Systkinabörn eru
einnig skyld. Það er ekki sök
þeirra, sem nú lifa, að á þeim
500 árum, sem ísland hefur til-
heyrt Danmörku, skuli ein-
göngu hafa verið litið á eyjuna
með augum arðræningjans.
Verzlun Islands var undirokuð
með veitingu einkaleyfa. Þvi
miður er það svo enn í dag, að
ríkisstjórnin svarar oft ekki
einu sinni hinum sanngjörnustu
kröfum og óskum landsins. En
við getum ekki að því gert, og
við viljum fá því breytt.
Á tímum arðránsins var settur
saltfiskur í skjaldarmerki
hinnar gömlu, stoltu eyjar. Á
vorum dögum hefur í stað hans
verið settur veiðifálki.
Okkur er það ljóst nú, að
íslenzk menning er aðalsbréf
vort meðal þjóða Evrópu.
Virðingar okkar vegna getum
við alls ekki án íslands verið.
Það sem enn greinir á milli
íslands og Danmerkur,
verða íslendingar og Danir að
leysa í sameiningu.
fslendingar eru eins og Fær-
eyingar af hreinu kyni, hrein-
ræktaðir. Allt fólk, sem
er hreinkynja, hefur samúð
með þeim. Þetta er þjóð, sem
ekki er fjölmennari en íbúarn-
við Adelgade og Borger-
gade. En berið þessa íbúa sam-
an. Lítið á veslings Danmörku
á heimskortinu! Það er varla
hægt að greina hana með ber-
um augum. Alltaf hefur hún
verið að missa. Og loks er hún
orðin svo vön að missa, að
hún reynir sjálf að selja það,
sem enginn tekur frá henni.
Hin öflugu veldi köllum við
ránfugla. Mættum við sjálfir
hafa meira af ránfuglseðlinu í
okkur! Afl, sem aldrei
eykst, hefur tilhneigingu til að
dvina, unz það er horfið með
öllu. Hið danska ljón er nú
nánast safngripur. Það hafa
heldur aldrei verið til
nein ljón í Danmörku önnur
en uppstoppuð. I hinum Is-
lenzka fálka er villtara blóð.
Og það sem við þörfnumst nú,
er hömiuieysi, það er að segja
djörfung og áræði fremur en
hina blessuðu fræðslu.
En einnig á fslandi eru
menn oft kjarklausir. Sumir af
íslands beztu sonum, eins og
til dæmis landsins ágæt-
asta skáld, Matthías Jochums-
son, hefur sagt í bréfum til mín:
Hvað stoðar þetta allt! Við er-
um of smáir, of fáir! Og oft
verður vart kjarkleysis á hinu
andlega sviði. Sumir hinna
efnilegustu, eins og Hannes
Hafstein, draga sig snemma í
hlé vegna skorts á hvatningu.
Það sem íslendingum er
verst, er að tilheyra svo litlu
og framtakslausu ríki. Ef þér
viljið gera Danmörku vel
þokkaða á fslandi, þá skulum
við taka að okkur að gera ís-
land vinsælt í Danmörku. Og
þá munuð þér fá það símasam-
band við Evrópu og Ameríku,
sem þið þarfnist. Og hinir litlu
bæir ykkar munu ekki lengur
híma í hálfrökkri. Við munum
breyta hinu geysilega vatns-
afli ykkar í rafljós og raforku.
Og auk þess hefur ísland alls
ekki verið nægilega rannsak-
að. Væri eyjan ensk, hver
myndi vita, hvað búið væri að
finna þar margs konar málma?
í framtíðinni verðum við að
starfa í enskum anda. Og þá
verður einnig að nýju gróður-
settur skógur á íslandi.
Og Njála mun verða á
hverju dönsku borði í við-
hafnarútgáfu. Hvaða norræn
bók á betur skilið að verða
myndskreytt en hún! Mynd-
skreytingar í Njálu, það væri
hlutverk, sem fremstu lista-
menn okkar ættu að keppast
um að leysa. Þá verða einnig
nýjar, íslenzkar bókmenntir
lesnar engu síður en danskar
og norskar.
Hvað gerir það sem sagt til,
þótt þið séuð svo fáir! Að
vísu eruð þið ekki mjög marg-
ir. Það eru fleiri sauðir en
fólk á íslandi. En þannig er
það einnig í Danmörku, þótt á
annan hátt sé, samt komumst
við af.
íslenzk náttúra' hefur allt,
sem okkar hálfvolga land
þarfnast með sína hálf-
volgu íbúa: Hinn eilífa
snjó, sem í þrjózku sinni bráðn
ar aldrei. Hina heitu hveri,
sem aldrei kólna. Eldfjöll, sem
eru ekki slokknuð.
Lifi sú þrjózka, sem lætur
aldrei undan!
Lifi sú ástríða, sem aldrei
dofnar!
Lifi það eldfjall, sem enn
getur
eldi spúð!
Island lifi!
Kveðjuræða
í Berlín
1. febrúar 1883
Ég man glöggt þá tilfinn-
ingu, sem gagntók mig, þegar
ég fyrir meira en fimm árum
gekk niður eftir Unter
den Linden í fyrsta sinn eftir
komu mína til Berlínar á kyrru
októberkvöldi í úðarigningu.
Verzlanirnar voru lokaðar
og Ijósin slökkt. Mér fundust
húsin öll framandi og lokuð og
fannst ég vera einmana. Þá
komu mér allt í einu í hug orð
einhverrar skáldsagnahetju:
„1 þessum bæ á ég eng-
an óvin.“ Eigi ég engan vin
hér, á ég heldur engan óvin,
og ég dró andann léttara. Þeg-
ar ég nú held frá Berlín eftir
nokkra daga, þá er það með
hinni sömu, notalegu til-
finningu, sem að visu sá einn
getur fundið, sem hefur lifað
kyrrlátu lifi sem áhorfandi og
skipað allt of lítilfjörlegan
sess til að geta vakið öfund
eða óvild. Og þó lít ég nú
Berlín allt öðrum augum, því
að ég nýt þeirrar ánægju að
vera öruggur um að hafa eign-
azt vini, og mér hefur verið
sýndur mikill velvilji, óvæntur
og varla verðskuldaður. Þessi
borg, sem var mér lokuð, er
nú opin fyrir augum mér, og í
kvöld er ég mér til undrunar
miðdepillinn í vinsamlegum
hópi úrvalsmanna, sem fylgja
mér til brottfarar með góðum
óskum og vilja telja mér trú
um, að ég, sem svo lítið hefur
farið fyrir í þessari borg, muni
skilja eftir autt rúm.
Ég tek það ekki allt bók-
staflega, sem hefur verið sagt
hér í kvöld. Ég veit, hvað má
skrifa á reikning veizlugleð-
innar og skilnaðarkveðjunn-
ar. Ef ég væri hégómlegur, —
eða öllu heldur auðvitað er ég
það — en ef ég væri heimsku-
lega hégómlegur, þá myndi
mér batna við svo mikið lof.
Þið þekkið eflaust hina
skemmtilegu sögu Voltaires um
Irax hinn hégómlega, og
hvernig konungurinn lækn-
aði hann af þeim veikleika.
Hann sendi yfirmatreiðslu-
mann til hans ásamt sex mat-
sveinum og fjórum hirð-
þjónum, hljómsveitarstjóra
með tólf söngvurum og tuttugu
og fjórum fiðluleikurum og
hélt honum stórveizlu, þar sem
hinir fjórir hirðþjónar héldu
hjartnæmar ræður honum til
heiðurs, og þar var einnig sung
in kantata undir fiðluleik, en
viðkvæðið var þetta:
Que son mérite est extreme!
Que de grace, que de
grandeur!
Ah! Combien monseigneur
doit étre content de lui-méme!
( Hve verðleikar hans eru
frábærir! Hvílíkar dyggðir,
hvílík tign! Ó! Hversu mjög
hlýtur ekki sá hái herra að
vera ánægður með sjálfan
sig! )
Smám saman þvarr hin-
um hégómlega Irax öll löngun
til að heyra á mikilvægi sitt.
Rómverjar sögðu, að það
væri ánægjulegt ab viro lau-
dato laudari, að vera hrósað
af manni, sem væri rómaður.
Þess vegna þótti mér vænt um
að hlusta á ræðu Scherers,
prófessors, og hljóta viður-
kenningu meistara í minu fagi.
Þegar ég ber þann skóla, þar
sem hann hlaut menntun sina,
saman við þann, sem ég hef að
baki, þá finn ég þá bölvun,
sem því fylgir að tilheyra lítilli
þjóð og vera háður sjálfs-
menntun í hinum veiga-
mestu atriðum með fáimi og
mistökum. Svo lítið vissi ég,
þegar ég var ungur, um þýzk
vísindi samtímans, að 19 ára
gamall braut ég heilann um
42 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
22. desember 1970