Lesbók Morgunblaðsins - 22.12.1970, Blaðsíða 30

Guðlaugur Jónsson
Leitað höfundar
Kvæði það, sem hér fer á eftir, fann ég handritað
meðal ýmissa smárita, er ég fékk úr fórum móður
minnar látinnar, Solveigar Þórhallsdóttur (f. 1852, d.
1944). Það er ókunnugt hvenær móðir mín eignaðist
þetta kvæði, og með hvaða hætti það barst henni í
hendur, og blaðið ber enga vísbendingu um skrifar-
ann né höfundinn.
Kvæðið ber það með sér, að það er ort í tilefni af
brottflutningi Péturs J. Thorsteinssonar og fjölskyldu
hans frá Bíldudai í Arnarfirði, sem mun hafa orðið
1903—4.
Þess skal getið, að kona Péturs Thorsteinssonar var
Ásthildur Guðmundsdóttir prófasts að Breiðabólstað
á Skógarströnd, Einarssonar og konu hans, Katrínar
Ólafsdóttúr. Móðir mín ólst upp hjá þeim hjónum á
Breiðabólstað, og var í ævilöngu vináttusambandi við
Ásthildi og systur hennar, Theódóru skáldkonu Thor-
oddsen.
Ég hef talsvert lagt mig fram til þess að finna höf-
und kvæðisins, en aiveg án árangurs, þess vegna er
nú valin sú leið til upplýsinga, að birta kvæðið hér
i þeirri von, að það verði lesið af einhverjum sem
þekkir það og höfund þess. Jafnframt er þess vin-
samlega vænzt, að sá hinn sami veiti mér þær upp-
lýsingar á þann hátt, sem honum bezt hentar.
Guðlaugur Jónsson,
Rauðalæk 50, Rvík.
Sími 32497.
1.
Nú hnipinn er dalur og hljóður er bær,
þó héraðið sumarblómin skrýði.
því héðan nú flytur sú fjölskyldan kær,
sem færði heill og gieði vorum lýði.
2.
Og saknandi lítum vér berast á braut
á bráðfleygum hröðum tímans straumi
þann kaupmann, er vinsæld og virðingu hlaut,
og vakti oss til starfa sem af draumi.
3.
Þvi litil var þjóðin og lítill vor bær,
er leitaði hingað forðum daga
með húsfreyju sinni, vor kaupmaður kær,
með komu þeirra byrjar dalsins saga.
4.
Og saga þess dalsins berst síðan um iönd,
og seint gleymist nafn hans meðal þjóða,
er starfaði þraiutgóður styrkri með hönd,
og stórum prýddi Bildudaiinn góða.
5.
Um dáðrekki vitnar sá dalurinn kær,
og dugnað má ekkert fremur boða,
en fólksauðugt hérað og fjölmennur bær,
og fjölda margt sem þar má sjá og skoða.
G.
Og þeim syni ættjörð vor þakklr skal tjá,
er þennan dalinn prýða vildi og laga,
því frægð hans og orðstír mun lifa lýðum hjá,
ef letruð verður Bíldudalsins saga.
7.
Þótt mörg gleymist húsfreyjan merkum á stað,
þá man þær samt ástvinur sá góður,
er telur að vinir sér gjöri gjörvallt það,
er gjöra þeir hans vegna, minnsta bróður.
8.
Og hann man því einnig vel húsfreyju þá,
er heimilið fögrum blómum skrýddi.
Og aldrei oss gleymast frú Ásthildur má,
er öðrum fremur Bildudalinn prýddi.
9.
Þvi hana vér kveðjum með harmþrungri brá,
er hjarta svo gott og viðkvæmt átti,
að allt vildi bæta og engan hryggan sjá,
og aldrei nokkuð sorglegt hta mátti.
10.
Vors kærleika sól hvergi skærar þó skín
en skrautlegum undir silfurhárum,
þvi jafnan, frú Katrín við minnast munum þín,
er mörgum léttir harmi vorum sárum,
11
Sem læknis oft bæjarmenn leituðu þín,
er liðsinnis engum vildir neita.
Nú héðan þú flytur og hjálpin góða dvin.
Hvar hjálpar sjúkum eigum vér að leita?
12.
En börnin þau eru það blessaða ljós,
er brautina ljóma skærum prýðir,
svo vaxa þar iítum vér gulina gleðirós,
er götu vora fögrum blómum skrýðir.
13.
Því söknum vér barnanna bliðri með lund
í burtu frá ættlandinu kæra.
Nú halda þau ánægð að heilsa Danagrund,
er hyggja þau sér muni blessun færa.
14.
Og vaxið og dafnið vel blessuðu börn
á blómreitnum ykkar nýja og góða,
þar alvaldur Drottinn sé ykkar vernd og vörn,
og veiti siðan orðstír meðai þjóða.
Tindrar úr
Tungnafellsjökli
Framh. af bls. 45
fríða, sem þeim báðum var svo hjarta-
kært, og sem Tómas unni framar öilu.
Og skáldið Jónas sér þessa sýn, þegar
hann yrkir síðar um Tómasarhaga, og
segir:
„Tindar úr Tungnafellsjökli,
Töniasarhagi þar
algrænn á eyðisöndum
er einn til fróunar.“
Og áfram er ferðinni haldið heim að
Breiðabólstað.
—★—1
Löngu siðar kemur Björn Gunniaugs-
son, „spekingurinn með barnshjartað,"
sá er Njólu orti, í Tómasarhaga. Það
var árið 1841, raunar sama árið og
Tómas deyr, en hann var þarna á land-
mælingaferð, og segir Þorvaidur
Thoroddsen í Landafræðisögu fslands,
að Björn hafi tekið á sig krók af
Sprengisandi til þess að leita að Tómas-
arhaga, sem hann fann og telur gras-
blett þennan dýrmætan fyrir ferða-
menn, er fara Vatnajökulsveg eða
Sprengisand. Segir Björn þetta um
Tómasarhaga:
„Mitt undir þeirri síðu Tungnafeils-
jökuls, er snýr að Arnarfellsjökli,
stendur fell nokkuð hnöttótt, hæst af
öllum hnjúkum þar, og þétt við jökul-
inn með þröngu skarði á milli. Undir
fellinu þeim megin, sem snýr frá jökl-
inum, eru sléttir melar og á þeim miðj-
um er grasflötur framundir kýrvöll
að stærð, sem er Tómasarhagi. Fyrlr
sunnan hann og fellið er lækur, og fyr-
ir sunnan lækinn er annar blettur
minni. Þegar ég og lagsmaður minn fór-
um hér um sumarið 1841, var hagi þessi
loðinn nokkuð, en sinumikiil.“
Ekki er vitað, hve lengi séra Tómas
var á leiðinni að norðan, en hann er
kominn heim á Breiðabólstað fyrstu dag
ana í júlí um sumarið. Eins og Björn
Gunnlaugsson sagði, að haginn væri til
þæginda fyrir ferðamenn, þá glöddust
menn yfir fundi þessa graslendis á eyði-
sandinum, og þótti, sem nú væri fund-
in hættuminni leið yfir sandinn. Séra
Jón á Grenjaðarstað skrifaði séra
Tómasi bréf 18. janúar 1836 og segir
þar: „Yður er alla æfi héðan af að
þakka fund og uppgötvun hins
nýja vegar yfir Sprengisand, er kveikja
má nýja communication milli Sunnlend-
inga og Norðiendinga samt stórum hag-
ráða þeirra viðskiptiwn, sér í lagi Þing-
eyinga og Rangvellinga sín á millum."
—★—
En víkjum nú talinu að hinum
„einkavininum", Jónasi Hallgrímssyni.
Eins og áður var að vikið, varð ekkert
af því, að íslandslýsing hans yrði að
veruleika, og enginn getur sagt um
þann skaða, sem þjóðin varð fyrir, að
íslandslýsing hans og Jóns Sigurðsson-
ar, varð aldrei skráð. Tillaga hans um
Islandslýsinguna var merkilegt nýmæii
á þeirri tíð. Hann stóð nú á þrítugu.
En þegar athuguð eru sum hans beztu
kvæða, kemur í ljós, að þar er raunar
hin merkilegasta „íslandslýsing" á
ferðinni.
Kvæðafiokkurinn Annes og eyjar ber
einmitt sterkan keim af þessu, en í hon-
um er Tómasarhagi. Tildrög kvæðisins
eru auðvitað fréttin um ferðalag einka-
vinarins um Sprengisand og fund Tóm-
asarhaga, en jafnframt drög að fslands-
lýsingu. Þennan kvæðaflokk yrkir
hann iiklega í Sórey á Sjálandi. Þá er
Tómas einkavinurinn dáinn.
í bréfi dagsettu í Reykjavík, 5. júlí
1841 til J. Steenstrups í Sórey, skrifar
hann neðanmáls þessi orð til þessa vin-
ar síns og stéttarbróður:
„Ved du, kære Ven! at Landets
bedste Mand er borte? — Provst
Sæmundsson döde, jeg tror den 24.
Maj af tæring. En sörgelig efterretning!"
Og ef Jónas átti ekki að yrkja um
einkavin sinn látinn, þá hvern? Og frá
djúpi hjartans eru þessi fleygu stef um
Tómas, sem féll frá í blóma lífsins fjór-
um árum áður en Jónas sjálfur.
,Ðáinn, horfinn! — Harmafregn!
Hvílíkt orð mig dynur yfir!
En ég veit, að látinn lifir.
Það er hnggun harmi gegn.“
Eða þá þessi síðar í kvæðinu:
„Lengi nmn hans lifa rödtl,
hrein og djörf, um hæðir, lautir,
luisin öll og víðar brantir,
ef ísafold er illa stödd.“
—★—
Að lokum skulum við aftur snúa til
Tómasarhaga, þessa vinar í sandeyði-
mörk Sprengisands. Eins og sagt var
strax í upphafi þessarar greinar, kemur
það i ljós í síðustu ljóðlinu kvæðisins,
að Jónas var ókunnugur á þessum slóð-
um, sá þetta aðeins fyrir hugskotssjón-
um sínum, og i fyrstu fannst mönnum
undarlegt, að í kvæðinu stóð:
„Það hallar norður af.“
En i Tómasarhaga hallar ekki norður
af, því að þar falla öll vötn til suðurs,
og einasta ástæðan til þess, að Jónas
segir þetta er sú, að hann hefur aldrei
farið Sprengisand og hafði aldrei í
Tómasarhaga komið.
Og að lokum kemur svo þetta um-
talaða kvæði Tómasarhagi, eins og það
er i heild sinni, hugljúft, þokkafullt, en
þó mikil náttúrulýsing, eins konar brot
af íslandslýsingunni, sem aldrei varð:
„Tindrar úr Tungnafellsjökli,
Tóniasarhagi þar
algrænn á eyðisöndum
er cinn til fróunar.
Veit ég áður hér áði
einkavinurinn minn.
Aldrei ríður hann oftar
upp í fjallliagann sinn.
Spordrjúgur Sprengisandur, —
og spölur er út í haf.
Hálfa leið lmgurinn ber mig.
Það liallar norður af.“
62 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 22. desember 1970