Lesbók Morgunblaðsins - 22.12.1970, Side 13

Mynd úr íerðabók Gaimards. Myndin er af jarðarför á Breiðabólstað í
Fljótshlíð. Prestnrinn á myndinni er séra Tómas Sæmundsson.
heimkomu Tómasar og ferð þeirri, sem
harm fer norður í land til heitkonu
sinnar Sigríöar Þórðardóttur og för
þeirra suður Sprengisand i nýja heimil-
ið á Breiðabólstað.
Þegar Tómas kom til Hafnar úr Suð-
urgöngunni voru öll kaupför til Islands
farin, og gat jafnvel dregizt, að hann
kæmist heim, fyrr en með haustinu. Að
visu hafði dönsk freigáta verið send til
íslands i júni með danskan prins, þann,
sem síðar varð Friðrik konungur VII,
en þar var engum ætlað pláss nema
prinsi og fylgdarliði hans. En stuttu
síðar frétti Tómas, að annað danskt her
skip færi til íslands á næstunni til að
sækja þennan sama prins, léttisnekkj-
an Najaden, og með leyfi flotamálastjórn
arinnar fékk hann að fljóta með. Á
skipinu var annar farþegi auk Tómasar,
Dillon lávarður hinn enski, sem frægur
er hér á íslandi fyrir margt, og nú síð-
ast kominn inn í bókmenntirnar í leik-
riti Lárusar Sigurbjörnssonar, Sire.
Til Reykjavíkur kom Tómas 31. ágúst
1834 eftir þriggja vikna ferð.
Dvelsf hann í tæpan mánuð i Laug-
arnesi hjá velunnara sínum, Steingrími
biskupi, en heldur hinn 25. september
áleiðis norður í land til unnustu sinnar.
Á leiðinni stanzaði hann um stund
i Reykholti, Gilsbakka og í Frikriks-
gáfu á Möðruvöllum hjá Bjarna
amtmanni, og kemur að Garði í Aðaldal
hinn 4. október. Faðir Sigríðar, Þórður
kancelliráð, hafði andazt veturinn áður,
og þótti mæðgunum þeim mun vænna
um þangaðkomu Tómasar. Var siðan
undinn bráður bugur að brúðkaupinu,
sem stóð 24. október, en þá gek'k á með
hörkubyljum, svo að boðs'gestir, sem
langt áttu að, eins og Bjarni amtmaður,
gátu ekki komizt, en hann sendi þeim i
stað þess „Brúðkaupsvísu" sina, sem
svo byrjar: „Kóngsþrælar íslenzkir
aldregi voru.“ Tómas var um kyrrt í
Garði um veturinn, og leið vel, sem að
líkum lætur. Hafði hann nægan tíma til
skrifta, og byrjar á Ferðabók sinni,
siendir Fjölni efni, m.a. „Bréf frá Is-
landi,“ sem birtist í 1. árgangi ritsins.
Um vorið heldur hann einn suður sveit-
ir til vigslu, og var vígður af Steingrimi
biskupi vini sínum, 24. máí. Heldur
hann síðan austur að Breiðabólstað til
að láta afhenda sér staðinn að lands-
vísu.
—★—-
Stuttu síðar lagði hann af stað norð-
ur um Sprengisand til að, sækja konu
sína að Garði. Gekk ferðin frámunalega
vel, og afréð þá Tómas að halda sömu
leið suður aftur, ásamt meðreiðarmönn-
um og farangri sínum. Munaði engu, að
honum yrði hált á því ráðlagi, og kem-
ur nú þar að sögu, þegar haginn, sem
nafn hans ber, bjargaði nánast lífi
hans.
Sú leið, sem Tómas fer með brúði sina,
með allan farangur sinn, búslóð og
fylgdarmenn, telur Þorvaldur Thor-
oddsen hafa verið þá, „að hann hafi
fyrst haldið til Eyjafjarðar, þaðan
upp Fnjóskadal og Timburvalladal, það-
an yfir fjallið að Mýri í Bárðardal og
svo suður Sprengisand."
En ekki eru Tómas og förunautar hans
komnir nema sem svaraði þingmannaleið
úr Bárðardalsbyggðum, þegar á er skoll
inn svartabylur. E.t.v. hefur hann ekki
orðið var við Kiðagil. Á þessum slóð-
um gerist einmitt hið kunna kvæði
Gríms Thomsen, en óvíst er að það hafi
þá verið til, en ef til vill gætu líkar
hugsanir hafa sótt að þessu ferðafólki
uppi á reginfjöllum, þegar þoka og
svartabylur voru skollin á. Að vísu ger-
ir Grímur ráð fyrir, að þeir, sem hann
hugsar sér á ferð í kvæðinu, hafi farið
frá suðri til norðurs, en samur myndi
óhugnaðurinn verða, sami kvíðinn fyr-
ir þvi að ná ekki til byggða, verða
e.t.v. útilegumönnum eða álfum að bráð,
íinnast ekki einu sinni, og því birti ég
hér kvæði Grims, þótt kannski ílestir
kunni:
„Ríðiuti, ríðum og rekiim yíir sandinn,
rennur sól á bak við Arnarfell,
hér á reiki’ er margur ólireinn andinn,
úr þv£ fer að skyggja’ á jökulsvell;
drottinn leiði drösulinn minn,
drjúgur verður síðasti áfanginn.
l?ei, þei! þei, þei! þaut í liolti tóa,
þurran vill hún blóði væta gónt,
eða líka einhver var að hóa
undariega digrum karlaróm;
útilegunienn í Ódáðahraun
eru kannske’ að smala fé á Iaun.
Ríðuni, ríðuni, rekuin yfir sandinn,
rökkrið er að síga’ á Herðubreið,
áifadrottning er að beizla gandinn,
ekki er gott að verða’ á liennar leið;
vænsta klárinn vildi’ eg gefa til
að vera kominn ofan í Kiðagil.“
En áfram heldur hópurinn, sést ekki
út úr augum fyrir svartabyl, og sjálf-
sagt hefur þokan verið grá og skugga-
leg, hafi bylnum slotað einhverja
stund. Einstök Grettistök veröa á vegi
þeirra, eins og tröll og forynjur i þok-
unni, ekki stingandi strá, enginn stað-
ur, þar sem hestarnir gátu borið niður,
og var nú Tómas orðinn rammviiltur,
og einhvers staðar á Fjórðungsöldu
hefur hann borið af leið og haldið aust-
ar en leið venjulega var farin yfir sand
inn, en áfram var haldið í von um, að
upp stytti, svo að hægt væri að átta
sig. Allt í einu vissi hann ekki fyrr til,
en hestarnir voru sjálfkrafa farnir að
taka niður. Þeir höfðu fundið graslendi
undir snjónum, en Tómas hafði aldrei
heyrt slíks graslendis getið svo austar-
lega á sandinum. Vafalaust hefur þessi,
heppni, eða guðs varðveizla yfir Tómasi
og ferðafélögum hans, orðið þeim til lífs,
ekki sízt honum, sem var svo heilsulít-
ill af tæringunni og illa undir langdvöl
í óbyggðum búinn með marga hesta. Var
því það ráð tekið að slá upp tjöldum
og biða birtu.
—★—
Og svo rann þá upp morgunninn, bjart-
ur og fagur, og sást þá til fjalla, svo að
loiðin var greið til byggða.
Fara rná því nærri um fögnuð þeirra
hjóna og fylgdarmanna þeirra, þegar
þau vöknuðu í tjöldum sínum þennan
sumarmorgun í þessari grænu vin í eyði
mörkinni. Fram undan breiddist
Sprengisandur, eins og eyðimörk, í
fjarska sást blika á Þjórsárkvíslar, en ^
þar á bak við reis Hofsjökull, ísgrænn
og ljómandi, og við fætur þeirra lá hag-
inn grænn, hestarnir á beit skammt und
an, tjöldin bærðust ekki í blíðunni.
Sjálfsagt hefur ungi presturinn sent
hljóða bæn og þakkargjörð til
guðs fyrir varðveizlu hans og björgun.
Hann hefur gengið til sinnar ungu brúð-
ar, tekið utan um axlir hennar, og sam-
an hafa þau horft hljóð yfir landið
Framli. á bls. 62
22. desember 1970
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS45