Lesbók Morgunblaðsins - 30.12.1973, Blaðsíða 4

Þegar Eckersberg kom til Rómaborgar 1813, hitti hann
þegar Thorvaldsen, og þeir bjuggu í sama húsi, Casa Buti í Via
Sistina. Thorvaldsen keypti mörg málverk af hinum unga
listmálara og sat fyrir hjá honum um svipaðleyti og hjá þýzka
málaranum Vogel von Vogelstein. Mynd Eckersberg var betri,
og í þakklætisskyni gerði Thorvaldsen brjóstmynd af honum.
Eckersberg gaf Listaháskólanum í Kaupmannahöfn myndina.
Thorvaldsen situr fyrir framan hluta af Alexandersveggmynd-
inni og er klæddur einkennisbúningi rómversku listaaka-
demíunnar, Accademia di San Luca.
Síðan er einnig nýtt leikrit, „Gris-
eldis“, í Konunglega leikhúsinu."
,,Já, Wilckens,'1 spurði Thor-
valdsen, „og hvert viljið þér ráða
mér að fara?"
Ég svaraði því, að þar sem hann
væri ekki vel hress né heldur
áhugasamur, og þar sem senni-
lega væri kalt í kirkjunni, þá
héldi ég, að bezt væri fyrir hann
að fara f leikhúsið.
„Já, þá fer ég að yðar ráðum,"
sagði Thorvaldsen, „og svo getið
þér tekið minn miða og farið og
verið viðstaddir hátíðina í Sunnu-
dagaskólanum og náð síðan í mig i
leikhúsinu og sagt mér frá hátið-
inni í kirkjunni. En munið það, að
ég vil borða heima."
Tveimur timum eftir þetta sam-
tal kom þjdnn Stampes og bauð
Thorvaldsen í ökuferð með bar-
ónsfrúnni og um leið að koma við
hjá einhverri frú Smith. Thor-
valdsen svaraði mjög stuttara-
lega: „Nei, ég er búinn að segja,
aðég ætla að vera heima."
Stuttu síðar kom barónsfrúin
sjálf og tókst að fá hann til að fara
í áðurnefnda heimsókn og siðan
að borða kvöldverð með þeim
Oehlenschláger, H. C. Andersen,
Ernst Meyer og leiri góðum vin-
um.
Þegar ég var að hjálpa Thor-
valdsen í fötin, sagði hann: „Og
gleymið nú ekki að segja konu
yðar, að ég hafi ekki fengið að
vera heima og borða kvöldverð
hér." Þegar Thorvaldsen var kom-
inn upp í vagninn, heyrði ég, að
barónsfrúin gaf skipun um, að
fyrst yrði ekið til frú Smith. Og
þess vegna sagði ég við Thorvald-
sen: „Vildi konferenzráðið muna
að afsaka það, að þér komuð ekki
siðast. Thorvaldsen brosti og
lofaði því, að hann skyldi muna
það. Þau orð voru hin síðustu,
sem húsbóndi minn mælti við
mig.
Oehlenschlagers og heilsaði vin-
samlega þeim, sem næstir sátu.
En um leið og hann dró vasaklút
sinn upp, sennilega vegna þess að
hann hafi fundið til svima, og
áður en hann hafði náð að segja
eitthvað við yngsta son
Oehlenschlágers, William, hné
hann niður á aðra hlið með lukt
augu.
„Það hefur liðið yfir Thorvald-
sen," sagði William, „við skulum
bera hann út.“
Það var gert á augabragði, en
mönnum var þegar ljóst, að hann
var allur. Dauða hans bar að
höndum 11 mínútur yfir 6 og svo
skyndilega, að forleikurinn, sem
var byrjaður, áður en
Thorvaldsen kom inn í salinn, var
enn leikinn, þegar hvíslað var
milli bekkja í fullsetnu húsinu:
„Thorvaldsen er dáinn!" Hann
lézt við dynjandi tóna hljóm-
sveitarinnar.
í hvert skipti, sem ég fór að
heiman, lét ég vita, hvar mig væri
að hitta, og einnig í þessu tilfelli
hafði ég látið dyravörðinn við
hirðstúkuna vita, hvar hann gæti
náð í mig, ef á þyrfti að halda.
Þess vegna fékk ég strax að vita,
að Thorvaldsen hef ði veikzt i leik-
húsinu. Ég hraðaði mér þvi heim
á samri stund, og þegar ég sá vagn
frá torginu, sem beygði inn að
Charlottenborg, hljóp ég, eins og
fætur toguðu, og sá, að Thorvalds-
en var borinn inn og lagður á
sófann. Ég kom nægilega snemma
til að losa um föt hans, og mér og
öðrum viðstöddum til mikillar
undrunar lyftist maginn á hon-
um hátt á loft. Honum var þegar í
stað tekið blóð, þar sem margir
læknar voru viðstaddir, en ekkert
blóð kom fram, og mér var sagt,
að hann væri látinn, en því gat ég
ekki fyllilega trúað strax, þvi að
hann varvolgur og mjúkur.
Ég afklæddi húsbónda minn og
Þegar hann sá, hversu ör-
væntingarfullur ég var, mælti
hann mörg hughreystandi og hlý-
leg orð til min. Mér var
ógerningur að skilja, að húsbóndi
minn væri látinn. Hann var volg-
ur og mjúkur til klukkan fimm
um morguninn, og ég sat hjá mín-
um kæra látna húsbónda, unz
læknarnir komu nokkru seinna
um morguninn. Það var tekin
dánargríma af honum, og hún er í
safni mínu.
Nokkrum dögum síðar var Iík
Thorvaldsens krufið heima, og þá
kom í ljös, að hann hefði haft
líffræðilegan galla við hjartað, og
hann hefði skyndilega valdið
dauðanum eftir að hafa í 27 ár
herjað á líkama hans, sem að öðru
leyti var svo heilbrigður og sterk-
ur. Þegar ég var á göngu með
Thorvaldsen, sagði hann mjög
oft: „Hinkrum við augnablik!"
Þá þrýsti hann hendinni að
hjartastað og sagði: „Þetta brjóst
verður minn dauði." Þegar ég
andmælti honum, sagði hann: „Ég
hef verið búinn undir þetta af
lækni, sem sagði mér, þegar ég
bjó í Róm, að þetta yrði mér að
aldurtila."
Föstudaginn 29. marz komu
hinir ungu listamenn og báru
minn kæra húsbónda í hátíðasal
Akademíunnar og allir
prófessorar hennar. Krónprins-
inn skipaði svo fyrir, að fjórir af
listamönnunum skyldu halda
vörð við líkbörurnar og þjónn
hans til hægri handar. Þessi
sorgarvörður var haldinn dag og
nótt. Ég stóð minn vörð, þangað
til prinsinn neyddi mig til að leita
hvíldar, svo að ég væri vel hress,
þegar jarðarförin færi fram. Ég
átti að halda stöðu minni við hlið
kistunnar, þegar líkfylgdin færi
um borgina til kirkjunnar.
Þegar sjálfri sorgarathöfninni
var Iokið, komu konungurinn og
Síðustu ár Thorvaldsens.. Wilckens þjónn hans segir frá
á þeim forendum, að hann væri á
leið til krónprinsins og þyrfti síð-
an að fara' á ýmsa staði; Síðan
kvaddi hann barónsfrúna og hélt
áfram til krónprinsins, en Hans
konunglega tign var þá nýgeng-
inn út. Thorvaldsen skrifaði þá
nafn sitt í bók þá, sem lá þar
frammi.
Það var hið síðasta, sem hann
skrifaði.
Þegar við héldum þaðan, datt
húsbónda mínum í hug, að gaman
væri að lita á safnið og sjá, hvern-
ig þar gengi. Er þangað var kom-
ið, gengum við lengi um salina, og
Thorvaldsen ræddi lengi við mig
um niðurröðun verka sinna og
alla tilhögun.
„Bara að sú stund væri nærri,
að ég gæti komið verkum mínum
fyrir," sagði hann að lokum. „Síð-
an væri ég þess albúinn að
kveðja."
Klukkan var tólf á miðnætti,
þegar Thorvaldsen kom heim.
Hann hafði greinilega ekki haft
neina ánægju af boðinu, sem
hann kom frá. Hann var jafnal-
varlegur og hann hafði verið allan
daginn og settist þögull á sófann.
Eg spurði: „Vill konferenzráðið
nú ekki fara að hátta?" Þá bað
hann mig að hjálpa sér úr fötun-
um og bauð mér um leið og ég fór,
hlýlega góða nótt. Þegar ég var
farinn fró húsbónda mínum,
hafði ég áhyggjur vegna hans og
sagði við konu mína, að mér hefði
fundizt hann svo undarlega þög-
ull og alvarlegur allan daginn, og
að hann hefði ekki, eins og hann
væri vanur, sagt mér neitt frá
kvöldverðar- eða síðdegisboðun-
um. Ég var mjög hræddur um, að
Thorvaldsen væri að verða veik-
ur, en þó grunaði mig ekki, að
dauði hans væri svo nálægur.
Síðasta daginn, sem Thorvald-
sen lifði, hinn 24. marz, hringdi
hann bjöllunni um 5 leytið að
morgni. Þegar ég kom inn til
hans, kvartaði hann yfir því að
hafa ekki getað sofið. Ég reyndi
að róa hann og fá hann til að hvíla
sig svolítið lengur, en það vildi
hann ekki. Þegar hann varbúinn
að klæða sig, settist hann í sófann
og fór að lesa, en sofnaði þá rétt á
eftir og svaf f tvo tíma.
Þegar hann vaknaði, færði ég
honum morgunmjólk hans ásamt
tvíbökum. Síðan spurði ég hann,
hvort hann héldi ekki, að hann
hefði gaman af að sjá Luthers-
myndina, sem Thiele hefði komið
með daginn áður. Thorvaldsen
tók myndina með sér inn í vinnu-
stofuna og tók að vinna að brjóst-
mynd Luthers. Hann breytti
henni á ýmsan hátt og vann við
það mestan hluta morgunsins
fram að hádegi. Hann ákvað að
vera heima allan daginn og sagði
við mig: „Viljið þér biðja konu
yðar um að sjá um kvöldverð fyrir
mig, því að ég ætla ekki til
Stampe-hjónanna."
„En, herra konferenzráð,"
leyfði ég mér að andmæla, „þér
hafiðlofaðaðkoma þangað."
„Það veit ég vel, en ég vil það
ekki," svaraði Thorvaldsen.
„Konferenzráðið hefur einnig
lofað að vera viðstaddur hátíðina
i Sunnudagsskóla Massmanns,"
bætti ég við, „og sem heiðursfé-
lagi getið þér víst varla sleppt því.
Það var undarlegt, að þennan
sama dag — hans síðasta dag —
sagði hann í spaugilegum tón við
matarborðið hjá Stampe barón,:
„Sjáið þið nú til! Nú get ég þó
gjarnan dáið, því að Bindesböll er
tilbúinn með gröfina mína." Ekki
er það heldur síður undarlegt, að
á^leiðinni til leikhússins hitti
Thorvaldsen Bindesböll, sem varð
honum samferða þangað. Þegar
hann kom inn í leikhúsið, var
forleikurinn þegar hafinn. Sá
fyrsti, sem Thorvaldsen hitti þar,
var Collin, leyndarráð, sem hann
skiþtist á orðum við og gekk sfðan
til sætis við hlið fjölskyldu
mér var hjálpað að koma honum i
rúmið. Collin spurði mig, hvort ég
vildi einhverja aðstoð um nóttina,
en ég svaraði: „Nei! Kona min og
ég munum verða við dánarbeð
hans." Um klukkan 11 héldu þeir
allir burt, sem verið höfðu við-
staddir þennan hryggilega at-
burð, og ég og kona mín vorum
ein um okkar djúpu sorg. Við
sátum bæði við rúmið. Um
klukkan 1 kom Wilhelm af
Hessen, landsgreifi, og August
Bournonville inn til okkar. Þeir
virtu fyrir sér hinn látna , og
landsgreifinn sagði: „Guð minn,
þar hvílir stolt Danmerkur."
krónprinsinn til mín og spurði
mig, hvort ég treysti mér til að
standa áfram við kistuna um
stund, þar sem þess væri óskað,
að allir þeir, sem væru fyrir utan
kirkjuna, fengju að ganga fram-
hjá kistunni. Ég játti því, og þar
sem mannfjöldinn var gífurlegur,
tók það þrjár klukkustundir.
Eftir að kistunni hafði verið
lokað, báru listamenn hana inn í
kapelluna, þar sem hún var til
ársins 1848. Ég lifði það að vera
vísað til sama staðar við gröfina f
tilefni af 100 ára afmæli Thor-
valdsens, en sú hátíð var jafn-
fögur og virðuleg sem sjálf jarðar-
förin.
Vinnustofa
Thorvaldsens f
Róm. Þetta mál-
verk sýnir þann
merka atburð í lífi
listamannsins,
þegar Leo páfi 12.
kom í heimsókn í
vinnustofu hans.
Verkin eru svo risa-
stór, að mennirnir
sjást varla.