Lesbók Morgunblaðsins - 30.12.1973, Blaðsíða 17

að hífa búðarstúlkurnar uppúr
sætum sinum því að þær sátu
yfirleitt á víð og dreif um
búðirnar og sátu fast. Þær voru
greinilega þvi fegnastar að geta
sagt að hluturinn væri ekki til
enda var þaðoftast svo. Eitt sinn
sátu þær þrjár, blessaðar
dúfurnar, á einhvers konar syllu í
búð einni sem ég kom til að verzla
í. Þegar ég spurði um tiltekinn
hlut, benti ein þeirra mér með
vísifingri í hvað hvaða átt ég
skyldi halda til að finna hann, en
engin þeirra hreyfði sig. Þetta
mig á sögu frá dögum
krambúðanna hérlendis um
aldamótin. Sagan er ættuð frá
Sauðárkróki, en gæti hafa átt við
víðast hvar hérlendis í þá daga og
hún átti mæta vel við rúmensku
afgreiðslustúlkurnar.
Það kom inn viðskiptavinur í
verzlun á Sauðárkróki og spurði
um spöndur.
— Þær hanga þarna neðan í
loftinu, svarar búðarstúlkan þar
sem hún situr á kassa í búðinni.
— Hvað kosta þær, spyr maður-
inn
— Verðið er skrifað neðan á
botninn á þeim, segir stúlkan.
— Get ég fengið að skoða eina?
— Já, taktu tröppuna þarna og
klifraðu upp.
í þessari sögu höfum við af-
greiðsluhættina í Neptún,
hvernig svo sem það er annars
staðar í Rúmeníu. En það var
samt enginn högull á afgreiðslu-
fólki, mér sýndist það oftast fleira
en viðskiptavinirnir. Stimpil-
kassar voru þarna víða, en annars
sýndist mér blýanturinn aðaltæk-
ið. I löndum ríkisverzlana verður
manni fyrst ljóst, hvað fjörug
verzlun lífgar mikið upp á mann-
lífið. En það fólk, sem aldrei
hefur kynnzt öðrum verzlunar-
máta en ríkisverzlana hefur vita-
skuld ekki þessa viðmiðun, og un-
ir því bærilega bæði afgreiðslu-
háttunum og vöruskortinum. Og
það 'sýndust mér Rúmenarnir
gera.
Og nú l.oma þeir að vestan
Rúmenar hafa lagt geysilega
áherzlu á að auka ferðamanna-
strauminn og uppbyggingin á
tveimur eða þremur árum að mér
skildist, þarna á ströndinni við
Svartahaf, er feikileg. Það er
þarna hvert risahótelið við annað.
Þetta eru svo sem engin lúxus-
hótel og margt einkennilega
gamaldags í byggingu þeirra
miðað við, að um nýbyggingar er
að ræða. Pípulagnir liggja víða
innan á herbergisveggjum, og þar
sem við notum palisander eða
eitthvert annað fint efni, eru þeir
með furu, stólar, bekkir og borð
gjarna rekin sterklega saman úr
sverum viðum, líkt og afar okkar
gerðu, en allt er þarna hreinlegt
og snyrtilegt og i rauninni ekki á
neinn hátt aðfinnsluvert. Það er
bara einfaldlega laust við allan
okkar íburð og kannski mætti
bæta við, að smekkurinn væri
dálítið fornfálegur.
Þeir þrælka mæður sfnar —
kommarnir —
Það veldur mér stundum heila-
brotum á ferðalögum, að mér
finnst, að konur í sunnanverðri
Evrópu, eldist mjög illa og
snemma í útliti. Nú kann margur
að segja, að í austantjaldslöndum
kunni þetta aðstafa af þvf, að þær
séu látnar vinna átakavinnu, sem
geri þær vöðvamiklar og tröllsleg-
ar. Vöðvabygging kvenna er
náttúrlega illa fallin til púls-
vinnu, sem krefst mikils vöðva-
afls. Slik vinna hlýtur að aflaga
sköpulag konunnar. Ég efast þó
um, að þetta sé nema ein af mörg-
um orsökum til þess, að konur í
suðlægum löndum og að sögn i
öllum kommúnistaríkjum, þó
norðlæg séu, eldast fyrr en ís-
lenzkar og skandinaviskar konur í
útliti. Þessar konur, sem strita
þarna við að sópa götur og ýms
önnur skítaverk, eru allar við ald-
ur, sumar að sjá fjörgamlar. Og
þær eru allar barkarlitaðar og
jafnbrunnar af sól og útiveru og
ungu stúlkurnar voru ósnortnar
af sól. Eins og áður segir, er ekki
óliklegt að ungu stúlkunum
hrjósi hugur við, að sólin leiki
þær eins og mæður þeirra á miðj-
um aldri. Auk J)ess að vera
skorpnar af sól eru miðaldra kon-
ur og eldri keismiklqr og allar
hinar ferlegustu. Mér skilst þett,a
sé svo svo um konur í rómönsku
löndunum og austantjaldslöndun-
um, enda viðlika þrælkaðai-.
Heilsufarið gæri ég trúað að væri
gott hjá þessum holdugu stólpa-
gripum, sem beitt er ótæpilega í
stritvinnu. Ekki sá ég rosknum
konum eða aldurhnignum beitt
fyrir vagna. Eins og áður segir,
sýndust mér jafnan tveir menn
um hvert eins manns verk, og
síðan allur eftirlitsmannaskarinn
með hvitt um háls og hendur í
vösum. Ef karlmennirnir þarna
nenntu að vinna örlítið hraðar og
örlítið röskar þá þyrftu þeir ekki
að óvirða mæður sínar með þess-
um hætti að láta þær sópa götur
og vinna öll óþrifalegustu verkin
á efri árum sínum. Ætli það
finnist einhver klausa í ritum
Karls Marx um soddan kommún-
isma?
Janus kallinn
Hótel Dóina var einskonar sam-
bland af hóteli og vistheimili
(boarding house), og var rekið í
tengslum við heilsuræktarstöðina
sambyggða. Þar var nuddstofa og
leirböð (leirinn sóttur á botn
Rauðahafsins). Herbergis-
þjónustan var ekki önnur en sú,
að tekið var til að herberjum
gesta daglega. Það var tyrknesk
stúlka, sem tók til hjá okkur,
ákaflega elskuleg stúlka og vann
verk sittliðlega.
Hana vanhagaði um margt, sem
hún sá í föggum konu minnar og
horfði á það eins og vanhaldinn
niðursetningur á veizlu.borð í
sveitum fyrrum. HUn gladdist
hjartanlega af hvað litlu, sem að
henni var vikið.
Þjónninn, sem þjónaði okkur,
þessum fáu tslendingum, sem
voru á þessum stað, til borðs, var
vingjarníegur náungi, sem rækti
starf sitt vel, en laus við öll hátíð-
legheit. Ef maður kallaði á hann,
þá kallaði hann á móti da-da, sem
mér var sagt að merkti já, já, en
getur vel verið lygi — en tónninn
var í þá veru, að fólk ætti ekki að
vera með neitt óðagot við mat-
borðið, sem er aldeilis rétt.
Hann hét Janus, þessi náungi,
og honum virtist hlýtt til mín og
sýndi það oft. Þegar ég veiktist af
kveisunni, því að auðvitað
veiktist ég af kveisu, eins og
skylt er i Rúmeníuferðum, og
vík ég að því fyrirbæri síðar — þá
færði Janus mér sjálfur súpu
uppá herbergi, þegar ég gat
komið einhverju glundri niður,
enda þótt rúmenski leiðsögu-
maðurinn eða konan, sem þarna
var þá enn með okkur, fortæki
fyrir að slíkt væri gert.
Til nvarks um, hvað Janus vinur
minn tók starf sitt á annan veg en
tíðkast á Vesturlöndum, má
nefna, að hann ávítaði mig eitt-
sinn upp yfir alla, með þeim
hætti, að ég hefði líkasttil roðnað,
ef ég væri ekki búinn fyrir löngu
að missa þann hæfileika. Janus
talaði nokkur orð í ensku. Það var
einn morgun, að honum þótti ég
taka lítið til mín á diskinn. Hann
styður þá hendi á öxl mér, horfir
framan i mig og segir af þunga:
— Eat rnore — drink less —
Borðnautum mínum brá. Við
erum nú ekki vön því hér á ís-
landi né Vesturlöndum yfirleitt,
að þjónarnir taki til að leggja
gestum sinum slíkt heilræði við
matborðið, en þetta var svo vel
meint, og reyndar einnig önd-
vegisheilræði, að ég lét mér
nægja að segja Janusi að halda
sér saman uppá islenzku.
Janus var reyndar ekki sjálfum
sér fyllilega samkvæmur, Með
matnum var borið vín, þetta horn-
grýtis múrfatla, sem ég fjalla um
síðar, og af stafar öll ógæfa
Rúmeniufara — en einnig var
borið vatn, sem þeir kölluðu uppá
ensku — mineralwater — eða
einskonar sódavatn og var það i
stærri glösum en vinið. Nú kom
það iðulega fyrir, ef Janusi
Sýndist ég dapur, að hann skenkti
víni í vatnsglasið mitt en vatninu
í vínglasið, og tryggði mér þannig
meiri skammt en öðrum af
víninu.
Mjög gott samkomulag virtist
ríkja með starfsfólkinu, undir-
mönnum sem yfirmönnum, og
aldrei heyrði ég þarna orði hallað,
nerna Janus ussaði eitt sinn á
hjálparstúlku sína, þegar hún
byrjaði að tina með höndunum af
stóru fati, tómatana á diskana
okkar.
Starfsdagur er langur hjá
þjönustufólkinu, og vinnuvikan
þessir sjö dagar, sem er í þeirra
viku eins og okkar, sem sagt
engin vaktaskipti né helgarfrí —
samfellt puð. Fólkið byrjaði að
puða kl. 7 á morgnana, fékk eitt-
hvert smáhlé um miðjan daginn,
vegna þess, að ekkert miðdegis-
kaffi var framreitt, og svo var það
að til kl. 9 á kvöldin, að það var
búið að ganga frá eftir kvöldverð.
sem var framreiddur til kl. 8.30
eða svo. Ekki virtist mér þó, að
það væri staðið svo mjög á þeirri
tímasetningu, enda hafa
Rúmenar nægan tíma, gott ef
hann stendur ekki kyrr. Ekki
sýndist mér fólkið neitt þjakað
undan þessum langa vinnudegi
enda var það margt og vann sér
hægt. Mér skildist að almennt
væri mánaðarkaupið hjá
þjónustufólkinu sem svaraði
5—7000 krónum íslenzkum á
mánuði. Allur samanburður á
kaupgjaldi í löndum eins og
Rúmeníu og íslandi er náttúru-
lega úti hött. Aðstæður eru svo
gerólíkar. Neyzluvenjur fólks á
þessum slóðum, kröfur og eyðsla,
eru mjög frábrugðnar því, sem
hér gerist. Vöruúrval sýndist mér
mjög fábreytt og litið, utan þess
sem fólk þarf til nauðþurfta sinna
og ég held að nauðsynjavarningur
svo sem matvæli sé ódýr. Kven-
fólk, t.d., hvort heldur á veitinga-
húsum eða verzlunum er i slopp-
um, mismunandi að lit. Þannig
Þórarinn Eldjárn
Lítt vanur
reiðhjóli*
litt vanur reiðhjóli rauk ég einsog fleygur
með rasandi fart um austurstraetið breitt
í höfði minu og hjarta rikti geigur
þvi hjól og maður þurfa að vera eitt
þargatan endar aðalstræti skorin
yfirveg minn flótti í mannþröng brast
er ég kom sem vængjum væri borinn
varð að beygja, datt og lamdist fast
í strætið hart. já fjenda minna flokkur
felldi mig af hjólsins tignarsess
og hönd mín brotin — bólgin einsog stokkur
ber ég ávallt síðan merki þess
en jóhannes minn, nú vitum við það öll
hvað varð þér að falli: ósýnileg höll
★ Sjá Jóhs. Birkiland: Slysabálkur. Harmsögu œvi minnar 1, 1945. bls. 103. (2 iliu
1ÍM8. bls. 99).