Lesbók Morgunblaðsins - 01.12.1984, Blaðsíða 13

Hlutir fara á stjá. Teikning frá síðustu öld af mögnuðum draugagangi.
miðilsins, en ekki með áhrifum frá látnum.
Andmælti hann hinni spíritísku kenningu
en var eindreginn stuðningsmaður raun-
verulegra sálarrannsókna (6).
Guðmundur Hannesson (1866—1946)
var prófessor í læknisfræði og gerði um-
fangsmikla rannsókn á Indriða Indriða-
syni en hann var eitt aðalumtalsefni
Reykvíkinga á fyrsta og öðrum áratug
þessarar aldar. Guðmundur ritaði ýtarleg-
ar greinar um rannsóknir sínar í Norður-
land (7), Journal of the American Society
for Psychical Research (8) og í Morgunn
(9). Hann leiddi hjá sér að taka afstöðu til
ofannefndra kenninga, þótt rannsóknir
hans sannfærðu hann um raunveruleika
fyrirbæranna. Guðmundur Hannesson var
framkvæmdasamur og áhugamikill um
margs kyns rannsóknir og einn frum-
kvöðla að stofnun Vísindafélags íslend-
inga. T.d. var hann upphafsmaður mann-
fræðirannsókna hérlendis.
Ráða má af skrifum ritstjóra Fréttabréfs
í 4. tbl. 5. árg. að hann telji dulsálarfræði
til hjáfræða. Samkvæmt því telur hann
væntanlega sálarrannsóknir Guðmundar
Hannessonar til hjáfræða en mannfræði-
rannsóknir hans til vísinda, þótt Guð-
mundur beitti við hvorutveggja raunvís-
indalegum aðferðum („hinni vísindalegu
aðferð") eftir því sem best var við komið.
Samkvæmt þessum skilningi eru það við-
fangsefni fremur en aðferðir sem greina
sundur vísindi og gervivísindi og mun
mörgum koma sá skilningur á óvart. Eða
getur hugsast að ritstjórinn telji ákveðna
rannsókn til vísinda þegar Guðmundur
Hannesson framkvæmir hana en gervivís-
indi þegar einhver annar gerir hana á
sama hátt? Falla Haraldur Níelsson, Ág-
úst H. Bjarnason og Guðmundur Hannes-
son í hóp gervivísindamanna — sem sam-
kvæmt ritstjóra „starfa að því að rugla
almenning, slæva dómgreind manna og
forheimska" — við það eitt að dirfast að
rannsaka þau fyrirbæri sem sálarrann-
sóknir, og nú dulsálarfræðin, fæst við?
Er ekki fyllsta þörf rannsókna á þessu
sviði til að reyna að „greina á milli þess
sem talist getur „rétt“ þekking og „röng“,
sannleikur og lygi“ (S.St) einmitt þegar
„jafnvel verkfræðingar telja jafnmikið
mark takandi á skoðunum „konu með
svartan kassa" á því sem sé að gerast við
Kröflu og á skoðunum jarðvísindamanna
sem þarna hafa stundað rannsóknir um
árabil", eins og ritstjórinn bendir á?
Mér sýnist bæði á dæminu um verkfræð-
ingana sem trúa á „konu með svartan
kassa“ og á skrifum ritstjórans, að þessir
ektavísindamenn séu næsta ófróðir um
vísindalegar rannsóknir sem varða þessi
svokölluðu dulrænu fyrirbæri. Ég tel þá
hafa orðið illilega fyrir barðinu á dóm-
greindarlitlum og ýkjukenndum skrifum
um þessi efni. Því má bæta við að slík rit
— megnið af þeim bókum og greinum sem
líklegt er að almenningur rekist á — gera
þeim sem reyna að stunda rannsóknir á
þessu sviði ekki síður oft gramt í geði en
ektavísindamönnum.
Að lokum skal þess getið fyrir fróð-
leiksfúsa menn að þrjú fræðileg og vís-
indaleg tímarit koma í Háskólabókasafn
um þessi efni, Journal of Parapsychology,
Journal of the Society for Psychical Re-
search og Journal of European Para-
psychology. Ef verkfræðingar og aðrir
ektavísindamenn tækju að lesa þessi rit að
staðaldri, þykir mér með ólíkindum að þeir
fari fleiri ferðir á fjöll með „konu með
svartan kassa“. Ritstjórinn myndi heldur
ekki lengur spyrja hvort Sai Baba væri
guð. í Háskólabókasafni eru einnig tvö
vönduð yfirlitsrit um þessar rannsóknir:
Handbook of Parapsychology ritstýrt af
Benjamin B. Wolman og Advances in
Parapsychological Research í tveimur
bindum ritstýrt af Stanley Krippner.
Þegar jafnvel valinkunnir heiðursmenn
og ektavísindamenn vaða í feni fávísi og
hleypidóma á einhverju sviði, sýnir það
ekki að einmitt þar sé nauðsyn vísinda-
legra rannsókna og fræðslu?
( 1 ) Haraldur Nlelsson: Poltergeist pheno-
mena in connection with a medium, observed
for a lenght of time, some of them in full light.
Psychic Science, 4, 1925, 90—111.
( 2 ) Haraldur Nlelsson: Reimleikar I Tilrauna-
félaginu. Morgunn, 11, 1930, 171 — 198.
( 3 ) Haraldur Nlelsson: Wonderful boy medi-
um in lceland. Light, 25. okt., 1. og 8. nóv.,
1919.
( 4 ) Agúst H. Bjarnason: Drauma-Jói. Sannar
sagnir af Jóhannesi Jónssyni frá Asseli, tilraunir
o.fl. Bókaverslun Sigfúsar Eymundssonar,
Reykjavlk 1915.
( 5 ) Agúst H. Bjarnason: An lcelandic seer.
Report on a supposed case of travelling clair-
voyance. Journal of the Society for Psychical
Research. 17, 1915, 53—76.
( 6 ) Agúst H. Bjarnason: Trú og sannanir.
Iðunn, 6, 1920—21, 103—121, 215—236,
294—308.
( 7 ) Guömundur Hannesson: ( Svartaskóla.
Sjö framhaldsgreinar I Noröurlandi 21. des.
1910 til 18 marz 1911.
( 8 ) Guömundur Hannesson: Remarkable
phenomena in lceland. Journal of the American
Society for Psychical Research, 18, 1924,
233—272.
( 9 ) Guðmundur Hannesson: Tvelr fundir hjá
Tilraunafélaginu. Morgunn, 5, 1924, 217—226.
Svargrein Þorsteins Sæmundsson-
ar, önnur grein Erlendar Haraldsson-
ar og grein eftir Reyni Axelsson birt-
ast síðar.
s V 1 p M Y N |d|
Demantakóngurinn
HARRY
OPPENHEIMER
arry Oppenheimer — nafn hans táknar
orðið hið sama og gull og gimsteinar.
Hann er sonur þýzks gyðings frá Hessen
í Þýzkalandi, sem árið 1904 gerðist inn-
flytjandi í Suður-Afríku, þar sem honum
tókst að ná fótfestu í demantaverzluninni.
Sonurinn, Harry, gerði svo fyrirtæki föður
síns að því stórveldi í fjármálaheiminum,
sem það er í dag. Velgengni hans og auð-
ævi byggjast að verulegu leyti á því kyn-
þáttamisrétti, sem ríkjandi er í Suður-
Afríku, en núna er Oppenheimer orðinn
einn af hvassyrtustu gagnrýnendum
apartheid-stefnunnar í heimalandi sínu.
Kemur það þá ekki við kauninn að vera
þegn lands, sem umheimurinn meðhöndlar
eins og einhvern limafallssjúkling?
Harry Oppenheimer hikar ekki eitt ein-
asta andartak, áður en hann svarar: „Auð-
vitað er það sárt. Sérhver maður vill að
öðrum þyki vænt um hann.“ En Suður-
Afríku, þessu landi, sem faðir hans fluttist
til frá Þýzkalandi fyrir áttatíu árum, er
ekki auðsýnd mikil ástúð eða vinahót.
Harry er fæddur þar, börn hans og barna-
börn eru fædd þar. Fjórir fimmtuhlutar
allra helztu viðskiptahagsmuna þess stór-
iðjufyrirtækis í gull- og demantavinnslu,
sem Harry Oppenheimer hefur byggt upp
og ræður yfir, eru bundnir við Suður-
Afríku.
En Harry Oppenheimer hefur alltaf bor-
ið kápuna á báðum öxlum að vissu leyti.
Hagur hinnar risavöxnu fyrirtækjasam-
steypu hans hefur blómstrað í Suður-
Afríku, en af siðferðilegum ástæðum hefur
hann hins vegar fordæmt opinbera stefnu
stjórnvalda varðandi aðskilnað hinna mis-
munandi kynþátta landsins eða apartheid
eins og þessi stefna er kölluð á afrikaans,
móðurmáli Búanna. Hann álítur, að að-
skilnaðarstefnan sé auk þess til trafala í
efnahagslegri framþróun landsins. Hann
heldur uppi vörnum fyrir Suður-Afríku og
gagnrýnir hana í sömu andránni. „Það er
margt, sem teljast verður slæmt í Suður-
Afríku, en þar ríkir þó frelsi til að gagn-
rýna stjórnvöld, og það meira frelsi en í
nokkru öðru afrísku landi." í allri afstöðu
hans fléttast greinilega saman sú viðleitni
hans að viðhalda fjármálalegum og við-
skiptalegum hagsmunum sínum, við
óskina um að koma pólitískum framförum
í kring í landinu. Oppenheimer er á sífelld-
um ferðalögum um allan heim og heldur
ræður, þar sem hann færir rök að því, „af
hverju þjóðir heims ættu einnig að halda
áfram að fjárfesta í Suður-Afríku," hann
bendir á hinar bjartari hliðar, þar sem
aðrir sjá eiginlega ekkert nema skugga.
KYNÞÁTTASAMSTAÐA
VEGNA ÍÞRÓTTA- Og
VIÐSKIPTAB ANNS
Harry Oppenheimer telst fulltrúi hinna
frjáslyndari afla í stétt kaupsýslumanna í
Suður-Afríku — einn úr hópi hinna ensku-
mælandi suður-afrísku þegna, sem við-
halda nánum tengslum við Evrópu, en eru
borgarar lands, sem stjórnað er með
harðri hendi af afkomendum Búanna. Þeg-
ar „hinn góði Suður-Afríkani" í árslok
1982 lét loks af störfum sem stjórnarfor-
maður mikilvægasta stórfyrirtækisins,
það er að segja The Anglo American Corp-
aration of South Africa, eftir að hafa verið
Harry
Oppenheimer
LESBÓK MORGUNBLAOSINS 1. DESEMBER 1984 13