Lesbók Morgunblaðsins - 21.12.1996, Blaðsíða 23

KÓR Prestsbakkakirkju. Altaristafla Lucie Marietil hægri í kórnum.
PRESTSBAKKAKIRKJA.
LUCIE MARIE Ingemann, eiginkona
danska skáldsins og listmálarinn sem
málaði Kristsmyndina f Prestsbakkakirkju.
í sandinn, en síðan flutt á hestum austur að
Prestsbakka.
En víkjum nú sögunni um stund frá Síðu
til Sóreyjar.
Árið 1822, sama árið og Ingemann skáld
var ráðinn lektor við Akademíuna í Sórey,
kvæntist hann Lucie Marie Mandix, dóttur
Jakobs Mandix sekretera og konferensráðs
og konu hans, Margrétar Elísabetar Hvist-
endahl, tiginnar konu, eins og sagt var í þá
daga. Hjónaband þeirra varð ákaflega far-
sælt og aðeins eitt, sem skyggði á: þau voru
barnlaus. Heimili þeirra í Sórey, þar sem þau
bjuggu til dauðadags, var árum saman menn-
ingarmiðstöð bæjarins, þar sem haldin voru
boð og dýrlegar veislur fyrir skáld og mennta-
menn, sem sumir hveijir höfðu fast herbergi
í húsinu, eins og t.d. ævintýraskáldið H.C.
Andersen, enda heimagangur þar árum sam-
an.
Gaman hefði verið, ef Jónas Hallgrímsson
hefði að einhveiju getið húsfreyjunnar, sem
svo oft tók á móti honum á heimili sínu í
Sórey, þegar hann var boðinn þangað í góð-
an fagnað. En sennilega hefur honum fund-
ist það jafn fráleitt, að hún skyldi fást við
myndlist, eins og hann taldi það mikinn harm
fyrir vin sin, skáldið Carsten Hauch, að kona
hans skyldi skrifa novelle, en slíkum ósköpum
jafnaði hann við dótturmissi, eins og fram
kemur í áðurnefndu bréfí hans til Páls
Melsted.
Lucie Marie var menningarkona og mikill
listunnandi og myndlist sína fór hún einkum
að iðka eftir að hún giftist Ingemann og flutt-
ist með honum til Sóreyjar. Árið 1826 var
hún nemandi hins þekkta málara C.W. Ec-
kersberg (1783-1853), en hann var einn af
eftirtektarverðustu málurum Dana á sinni tíð
og þótti m.a. mjög góður andlitsmálari. Má
í því sambandi geta þess, að hann málaði
þá mynd af Bertel Thorvaldsen, sem þekkt-
ust er.
Eckersberg kunni þó ekki að meta list
Lucie Marie. Honum fannst rómantíkin og
tilfínningasemin of yfírþyrmandi og skyggja
á hinn persónulega stíl, sem jafnan er aðal
góðs listamanns. Hinir átakalitlu hvunndagar
smábæjarins í Sórey hefa heldur ekki skerpt
glímu hennar við listræna sköpun, enda kem-
ur fram í bréfum Ingemanns, að einangrunin
kvelur þau, þótt þau hjónin reyni með heim-
boðum kunnra lista- og menntamanna að
bijóta þá ijötra, sem smábærinn hneppti þau
í.
Þau voru bæði miklir náttúruunnendur, svo
að segja má með sanni, að fagurt umhverfi
Sóreyjar ásamt fomri sögu staðarins hafí
samsamað hin rómantísku viðhorf og þá fort-
íðardýrkun, sem afar oft endurepeglast í
verkum Ingemanns þar sem trúin og þjóðem-
ið tvinnast saman. Eitthvað líkt má segja
um list Lucie Marie, en í myndlist sinni flétt-
ar hún líka oft saman kristinni trú og þjóðem-
isrómantík.
Sem listamaður galt Lucie Marie þess ekki
svo lítið að vera kona. Á hennar dögum var
ekki litið á konur, sem fengust við listræna
sköpun, sem alvöru listamenn. Þær máttu
láta sér lynda, að frægir málarar af sterkara
kyninu niðurlægðu þær og gerðu lítið úr list
þeirra, eins og sagan um Bertel Thorvaldsen
sýnir best, en hann var einn þeirra lista-
manna, sem oft voru boðnir í Ingemannshús,
enda höfðu þeir Ingemann kynnst á Ítalíu,
þegar báðir dvöldu í Róm.
Sagan segir, að eitt sinn sem oftar var
boð inni hjá þeim Ingemannshjónum. Einn
gestanna var Bertel Thorvaldsen. Meðan
beðið var að sest væri að borðum skoðaði
Thorvaldsen myndir húsfreyjunnar, sem
prýddu veggi stofunnar á heimili þeirra. Á
einni biblíumyndinni þótti honum englabörnin
allt of grönn og guggin - og þegar Lucie
Marie brá sér fram í eldhús til að líta eftir
matreiðslunni, tók hann litkrít úr vasa sínum
og breytti englabömunum, málaði þau feit
og pattaraleg með ijóðar kinnar og holdmik-
inn bossa. Þegar Lucie kom inn og sá hvað
hann hafði gert tóku gestirnir eftir því, að
henni brá. Það leyndi sér ekki, að hún átti
erfítt með að taka þessari „fyndni" vinar síns.
Samt lét hún gott heita og umbar lítilsvirð-
ingu hins heimsfræga listamanns, enda var
hún víst í augum flestra gestanna aðeins
konan hans Ingemanns skálds, sem föndraði
við list í frístundum sínum.
Lucie Marie mun tvisvar hafa átt myndir
á listsýningu í Charlottenborg, fyrst árið
1924, síðar árið 1926. í bæði skiptin sýndi
hún einkum blómamyndir, en á yngri árum
hennar voru blóm mjög oft mótív í málverk-
um hennar. Seinna varð Biblían henni óþijót-
andi myndefni og þá fór hún að mála altari-
stöflur, sem voru fremur litlar. Þessar altari-
stöflur gaf hún síðan kirkjunum í grennd-
inni. Vitað er um nær 30 altaristöflur, sem
hún hefur málað. Þær eru flestar í Dan-
mörku. Ein er þó á Grænlandi, önnur í Fær-
eyjum - síðan ein á íslandi, í Prestsbakka-
kirkju á Síðu, en það er sú altaristafla, sem
er kveikja þessarar samantekar, sem áður
segir.
En hvemig stóð á því, að Lucie Marie gaf
væntanlegri kirkju úti á íslandi altaristöflu?
Þeirri spurningu hefur ekki tekist að svara
að sinni. íslenskum mönnum hafði hún
kynnst, heimsfrægum myndhöggvara af ís-
lenskum ættum og ágætu skáldi og náttúru-
fræðingi. Eins og fram hefur komið voru
þeir báðir heimilisvinir og tíðir gestir í Inge-
mannshúsi.
Þá er ekki að efa, að ýmsa háttsetta menn
í danska fjármálaráðuneytinu hefur hún
þekkt, en þar starfaði faðir hennar árum
saman. Kannski hefur einhver þar leitað til
Lucie Marie og sagt henni frá kirkjunni, sem
stóð til að reisa norður á íslandi og beðið
hana að gefa henni altaristöflu eins og svo
mörgum kirkjum í Danmörku, en ekkert verð-
ur þó fullyrt um, hver hvatinn hafi verið að
gjöf hennar.
En víkjum nú sögunni heim til íslands,
heim í jökulkringda sveit, sem enn ber merki
þeirrar ógnar, sem yfír dundi, þegar Skaftár-
eldar geisuðu og eyddu landi og byggð.
í Skaftáreldum urðu tvær kirkjur, í Hólma-
seli í Meðallandi og í Skál á Síðu eldinum
að bráð. Gamla klausturkirkjan á Kirkjubæj-
arklaustri slapp í það sinn og er meira að
segja fræg í sögunni vegna þess, að í henni
söng séra Jón Steingrímsson (1728-1791)
hina svo kölluðu Eldmessu hinn 20. júlí 1783,
þegar útlit var fyrir, að hraunelfan, sem þá
vall fram Skaftárfarveginn, myndi eyða
byggðinni á Kirkjubæjarklaustri. En þótt
„drottinn þyrmdi þá þessu sínu húsi“, eins
og séra Jón Steingrímsson kemst að orði,
var sagan ekki öll.
Afleiðing Eldanna, breytingin, sem nýju
hraunin ollu á farvegum fljótanna, sér í lagi
Hverfisfljóts, varð ekki síst til þess, að slíkur
sandburður tók nú að sverfa að gömlu kirkj-
unni, að til auðnar horfði. í prófastsvisitasíu
séra Þórðar Brynjólfssonar (1763-1840) á
Mýrum í Álftaveri hinn 19. júní 1810 kemur
fram, að hann telur nauðsynlegt að flytja
kirkjuna „... vegna sandfoks, vatns að og-.'
innrennslis í rigningum á vetrardaga“, eins
og segir í visitasíunni. Enn er þó þess frei-
stað að endurbyggja hana á sama stað, en
sandstormurinn lætur ekki að sér hæða.
Árið 1821 var bærinn á Kirkjubæjar-
klaustri, sem öldum saman hafði staðið í
nágrenni kirkjunnar, rifínn og fluttur vestar
undir fjallinu, vestur fyrir iækinn á þann
stað, sem gamli burstabærinn stendur nú.
Stóð þá kirkjan ein eftir á sandberangrinum,
þar sem sandskaflamir hrönnuðust að henni
í austanveðrunum svo að „veggi hennar hyl-
ur og ei verður við komið að hlaða neinKtn
kirkjugarð, svo að grafír framliðinna liggja
sandorpnar svo sem á bersvæði", eins og
H.G. Thordersen biskup kemst að orði í visi-
tasíu sinni 3. ágúst 1848.
Kom því brátt að því, að ekki þótti stætt
að hafa hana þama lengur og varð niður-
staða þess máls að „áliti hinna bestu bænda“
að taka hana niður og reisa nýja kirkju á
Prestsbakka, aðsetursstað sóknarprestsins.
Þar sem hér átti hlut að máli kirkjan, sem
tengdist hinum foma klausturstað, bar Dana-
konungi eða danska ríkinu skylda til að end-
urbyggja hana. Prestsbakkakirkja var því
teiknuð í Kaupmannahöfn og kom kirkjuvið-
urinn tilsniðinn til Vestmannaeyja þaðan sem
hann var fluttur upp að söndunum og skipað
í land í Mýrdal og við Dyrhólaey. Sú kvöð
var síðan lögð á sóknarbændur að flytja -
kirkjuviðinn austur að Prestsbakka.
Allt var þetta þó býsna þungt í vöfum,
bændur illir yfír kvöðinni og Landbrytlingar
og flestir Utsíðumenn andvígir flutningi
hennar að Prestsbakka. Og meðan bréfa-
skriftir spunnust um málið leið tíminn, timbr-
ið ódrýgðist í fjörunni og margt laskaðist þar
í vondum veðrum. Fiest komst þó austur á
sinn stað nema gluggarnir, sem reyndust svo
þungir, að þá gat enginn hestur borið. Þeir
hurfu því í fjörusandinn þar sem þeirra er
að ieita. Altaristaflan komst hins vegar
óskemmd á sinn stað, enda vel frá henni
gengið.
Og nýja kiriqan reis, smiðimir unnu sitt
verk. Hinn 21. apríl 1859 var kirkjan vígð.
Þá var kaldur landnorðanvindur með svolit|u
§úki, segir í samtímaheimild.
En setjum okkur nú fyrir sjónir, að við
séum stödd við vígsluna þennan frostkalda
fyrsta sumardag. í augum kirkjugestanna
er nýja kirkjan mikið stórhýsi, því að flestir
búa þeir í litlum torfbæjum, hinum svoköll-
uðu fjósbaðstofum, sem þá voru algengust
hús í Skaftafellssýslu.
Sú saga er sögð, að bam hafi verið skírt
i messunni, en svo kalt hafi verið í kirkjunni
að bijóta varð hem af skírnarskálinni, en
vatnið hafði verið sett í hana kvöldið áður.
Má því geta, að nokkur hrollur hefur verið
í kirkjufólkinu, þótt ýmsu væri vant og léti
sér ekki bregða. Þetta voru böm og barnáP
böm fólksins, sem þraukaði í Eldi og væntu
nú betri tíðar. Héraðsprófasturinn, séra Páll
Pálsson (1797-1861) í Hörgsdal vígði kirkj-
una, en hann hafði tekið við embætti í Kirkju-
bæjarklaustursprestakalli árið 1923, þegar
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 21. DESEMBER 1996 23