Lesbók Morgunblaðsins - 21.12.1996, Blaðsíða 29

SPORGÖNGU-
MAÐUR KRISTS
EFTIR HEIMI STEINARSSON
Frans fann köllun sína
morgun einn árió 1208.
Hann gaf frá sér þær fáu
eignir sem hann átti,
geróist fátækur þurfa-
maóur, fór um og boó-
aói Guósríki.
SAGT hefur verið um heilagan
Frans frá Assisi, að þar hafi
farið sá maður er næst hefur
komist því að lifa og starfa
í anda þess boðskapar sem
Kristur flutti mannkyninu.
Víst er að fáir hafa markað
jafndjúp spor í sögu kristinn-
ar kirkju og „litli bróðirinn", eins og heilag-
ur Frans kaus að nefna sig.
Hann fæddist árið 1181 eða 1182 í bæn-
um Assisi, skammt_ sunnan Perugia, í
Úmbríuhéraði á mið-ítalíu. Faðir hans var
auðugur kaupmaður, og móðirin af frönsku
aðalsfólki komin, að talið er.
Fátt bendir til að Frans hafi alist upp í
mikilli trú. Faðir hans var að líkindum ekki
mjög kristinn, og um trúhneigð móðurinnar
er Iítið vitað. Frans var augasteinn foreldra
sinna, sem voru honum eftirlátir. Lítt
hneigðist hann til bókar í æsku en nam þó
nokkuð hjá prestum bæjarins og þó frekar
í skóla trúbadora, eða farandsöngvara, sem
þá nutu vinsælda á Ítalíu. Æskuárin voru
gleðirík og vegna æskufjörs, greindar, og
eðlislægs örlætis varð Frans snemma forsp-
rakki meðal jafnaldra sinna í Assisi. Ber
Tómas frá Celano, fyrsti ævisöguritari hans,
þessu skeiði ævi hans illa söguna og víst
er að áhyggjulaus og alvörulítil æsku- og
unglingsár heilags Frans vitna lítið um þá
umbreytingu sem varð á manndómsárum
hans.
Ekki bar á trúhneigð hjá hinum unga
Frans og er líklegt að hann hafí frekar leit-
að fyrimynda í riddarasögum, sem þá voru
mjög vinsælar á Ítalíu, sem víðar. Eins og
venja var hóf Frans snemma að starfa með
föður sínum, en hneigðist þó lítt til kaup-
mennsku. Árið 1202, er Frans var nálægt
tvítugu, brutust út væringar milli íbúa Ass-
isi og nágrannaborgarinnar Perugiu og bauð
hann sig þegar fram til hermennsku. Ass-
isibúar urðu að lúta í lægra haldi og var
Frans tekinn til fanga og dvaldi heilt ár í
fangelsi.
Næstu ár voru umbrotaár í Iífí heilags
Frans; hann fann ekki sömu lífsfyllinguna
meðal æskuvina sinna en var óráðinn um
hverju hann ætti að helga sig. Árið 1205
ákvað hann að reyna aftur fyrir sér í her-
mennsku, en veiktist og varð að hætta við
áform sín. Víst er að hér urðu umskipti í
lífí hans. Smám saman tók hann að draga
sig í hlé frá vinum og fjölskyldu. í stað
áhyggjulausrar glaðværðar komu bænir og
íhygli, og meinlæti í stað veraldlegra lysti-
semda. Hann fann til löngunar til að helga
sig Kristi, en skynjaði ekki enn hver köllun
hans var. Hann sá sýnir og heyrði raddir
sem boðuðu hann til starfa fyrir kirkjuna
en vissi ekki í hvaða farveg hann átti að
veita þjónustu sinni. Þessi leit hans leiddi
loks til uppgjörs við fyrra. lffemi, og svo
afdráttarlaus voru þau skil að hann kaus
að afsala sér arfí sínum, og yfírgaf fyrir
fullt og allt heimili sitt og fjölskyldu.
Morgun einn, árið 1208, urðu svo önnur
kaflaskil í lífí heilags Frans. Hann fór sem
oftar til messu og heyrði þar predikað guð-
spjallið um sendingu lærisveina Krists, þar
sem segir „En á ferðum yðar skuluð þér
HEILAGUR Frans prekikar yfir fuglunum. Freska f kirkju f Assissi.
FRANS FRÁ ASSISI
SÓLARSÖNGURINN
TORFIÓLAFSSON ÞÝDDI.
Þú hinn æðsti, almáttugi, góði Drottinn,
þín er öll lofgerð, vegsemd, heiður og blessun öll,
allt ber þetta þér einum, þú hinn hæsti
og enginn maður er þess verður að nefna þig.
Lofaður sért þú, Drottinn, og allt sem þú hefur skapað,
einkum þó systir vor, sótín,
sem daginn gjörir, og hana lætur þú lýsa oss,
og fögur er hún og Ijómandi í geislagtíti,
og hún endurspeglar þig, hinn æðsti.
Lofaður sért þú, Drottinn, fyrir bróðir vorn, mánann, og stjörnumar
sem þú hefur himninum skapað,
með skærum Ijóma, skínandi og fögur.
Lofaður sért þú, Drottinn, fyrir bróður vorn, vindinn,
fyrir loftið og skýin, veðurblíðu og veður af öllu tagi,
þú viðheldur með þeim ötíu sem þú hefur skapað.
Lofaður sért þú, Drottinn, fyrir systur vora, vatnstíndina,
sem er oss svo gagnleg, auðmjúk, ágæt og hrein.
Lofaður sért þú, Drottinn, fyrir bróður vorn, eldinn,
sem þú lætur lýsa um nætur,
fagur er hann og fjörlegur, voldugur og sterkur.
Lofaður sért þú, Drottinn, fyrir systur vora, móður jörð,
sem viðheldur oss og ber oss uppi
og framleiðir ýmiskonar ávexti, títfögur blóm og jurtir.
Lofaður sért þú, Drottinn, fyrir alla þá sem fyrirgefa óvinum sínum
af kærleika til þín og þola þjáningar og veika burði,
sætír eru þeir sem standa stöðugir í friði,
því að þú, hinn æðsti, munt krýna þá.
Lofaður sért þú, Drottinn, fyrir bróður vorn, líkamsdauðann,
sem enginn tífenda fær umflúið.
Vei þeim sem í dauðasynd deyja.
Sælir eru þeir sem óvæntur dauði fínnur vinnandi að vilja þínum,
því að þeim getur hinn síðari dauði engan skaða unnið.
Lofið og vegsamið Drottin og þakkið honum
og þjónið honum í allri auðmýkt.
predika og segja: Himnaríki er í nánd. Lækn-
ið sjúka ... hreinsið líkþráa, rekið út illa
anda; ókeypis hafíð þér meðtekið, ókeypis
skuluð þér af hendi láta. Fáið yður eigi
gull né silfur né eirpeninga í belti yðar; eigi
mal til ferðar, né tvo kyrtla né skó né
staf... “ (Matt 10 ). Á þessari stundu og
í þessum orðum fann Frans köllun sína.
Hann gaf frá sér þær fáu eigur sem hann
átti eftir, gerðist fátækur og þurfamaður,
fór um og boðaði Guðsríki og seldi sig und-
ir náð Guðs. Þessi varð síðan uppistaðan í
lífí hans og starfí þeirrrar reglu sem hann
stofnaði.
Orð hans og verk vöktu fljótlega athygli
og brátt tók að safnast kringum Frans hóp-
ur manna sem vildi fylgja kenningu hans
og fordæmi. í þeim hópi var að finna þann
kjama, sem síðar varð að Fransiskanaregl-
unni. Helgunarorð þeirrar reglu hafa frá
upphafi verið auðmýkt og fátækt.
I frásögnum af þessum upphafsámm trú- ^
boðsstarfs hans birtast þau eðliseinkenni
heilags Frans sem hafa unnið honum svo
ríkan stað í hugum kristinna manna æ síð-
an; hreinlyndi, fölskvalaus manngæska og
auðmýkt og, sem ef til vill er óvenjulegra
um þeirra tíma mann, umhyggja og elska
að öllu sköpunarverkinu. Þessi afstaða hans
kemur hvað sýnilegast fram í fallegum
kvæðum sem hann orti til náttúmnnar, og
er Sólarsöngurinn þeirra þekktast. Um kær-
leika og einlæga trú þessa óvenjulega manns
era til margar helgisögur, og era margar
hveijar varðveittar í fallegri bók er læri-
sveinar dýrlingsins tóku saman eftir lát
hans og nefnist Smáblómin (Fioretti ).
Einna þekktust er sagan um það, er heil-
agur Frans prédikaði yfír fuglum himinsins.
Svo segir frá að eitt sinn, skömmu eftir
stofnun Fransiskanareglunnar, hafi áhyggj-
ur gripið dýrlinginn um hvort honum bæri
að helga sig bænalífi og íhugun eða boðun
Guðsorðs. Reglubræðram hans vitraðist að
vilji Guðs væri að hann færi út í heiminn
og prédikaði. Skömmu síðar, er heilagur
Frans var á leið í trúboðsferð sá hann stór-
an fuglahóp í tijáþyrpingu. Sneri hann sér
þá frá fylgdarmönnum sínum og hóf að
boða fuglunum náð og kærleika Drottins.
Segir helgisagan að eftir að hann hafði
blessað þá og gert krossmark yfír þeim
hafí fuglahópurinn flogið af stað mót himni
og skipst í fjóra flokka i líkingu við kross-
markið. Margar aðrar álíka sögur era til sem
bera vitni heilagleika dýrlingsins.
Þeim hópi sem kaus að fylgja þessum
óvenjulega manni, „bræðrunum litlu" eins
og heilagur Frans kallaði þá, óx brátt fískur
um hrygg, og árið 1209, er þeir vora orðn-
ir tólf að tölu, fengu þeir blessun páfa og
samþykki fyrir þeim reglum sem heilagur
Frans hafði samið þeim til eftirbreytni. Þessi
atburður markar opinberlega upphaf Frans-
iskanahreyfingarinnar og á næstu áram og
áratugum breiddist hún hratt út um hinn
kristna heims, svo hratt reyndar að furðu
sætir. Ung aðalskona frá Ássisi, Klara að
nafni, varð, ásamt heilögum Frans, snemma
framkvöðull að reglu fyrir konur, reglu
Fransiskanasystra, sem nú ber nafn henn-
ar. Hefur hreyfíng Fransiskana um síðir náð
til íslands, en það vora hjúkranarsystur af
reglu heilags Frans sem völdust hingað til
starfa er kaþólski spítalinn í Stykkishólmi
var opnaður árið 1935.
Heilagur Frans hélt áfram trúboðsstarfí
sínu og ferðaðist meðal annars til Egypta-
lands, en aukin umsvif hreyfingarinnar
reyndu æ meir á krafta hans. Það sem eft-
ir var ævinnar jók hann smám saman við
reglur Fransiskana, uns þær komust í end-
anlegt horf 1223.
Dýrlingnum varð ekki langra lífdaga auð-
ið. Veikindi heijuðu á hann síðustu æviárin
og eftirlét hann þá öðram að mestu yfír-
stjórn reglunnar.
Frá síðustu æviáram heilags Frans eru
hvað merkilegust sáramerkin sem tóku að
birtast á líkama hans. Vora þau í líkingu
við sárin sem Kristur hlaut á krossinum.
Reyndi hann eftir bestu getu og af eðlis-
lægri auðmýkt að leyna þeim, en haft var
á orði að Guð hefði veitt honum þá náð,
að verða lifandi eftirmynd hins krossfesta
Frelsara, sem hann hafði prédikað um með
svo mikilli ástundun.
Heilagur Frans lést, rúmlega fertugur,
hinn 3. október 1226, í heimabæ sínum,
Assisi, þar sem hann hafði beðið um að hann
væri grafinn. Tveimur áram síðar, þann 16.
júlí 1228, var hann tekinn í dýrlingatölu af
Gregoríusi Dí páfa. Messudagur hans er
haldinn hátíðlegur hinn 4. október ár hvert.
Höfundurinn er leilcmaður i kaþólsku kirkjunni.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 21. DESEMBER 1996 29'