Pressan - 02.12.1993, Blaðsíða 16

S K O Ð A N I R
16 PRESSAN
Fimmtudagurinn 2. desember 1993
PRESSAN
Útgefandi Blað hf.
Ritstjóri Karl Th. Birgisson
Ritstjórnarfulltrúi Sigurður Már Jónsson
Markaðsstjóri Sigurður I. Ómarsson
Ritstjóm, skrifstofur og auglýsingar:
Nýbýlavegi 14 -16, sími 64 30 80
Faxnúmer: Ritstjóm 64 30 89, skrifstofa 64 3190,
auglýsingar 64 30 76
Eftir lokun skiptiborðs: Ritstjóm 64 30 85,
dreifing 64 30 86, tæknideild 64 30 87
Áskriftargjald 798 kr. ð mánuði ef greitt er með VISA/EURO
en 855 kr. á mánuöi annars.
PRESSAN kostar 260 krónur í lausasölu
Flokkarnir sem
geta ekki
Nú hafa Reykvíkingar mánuðum saman hlustað á fulltrúa
minnihlutaflokkanna í borgarstjóm keppast um að hvetja hver
annan til að bjóða fram sameiginlegan lista í komandi borgar-
stjórnarkosningum. Því lengur sem hlustað er, því augljósara
verður hins vegar að þetta verður aldrei að veruleika. Og því
augljósara verður einnig að að óbreyttu eiga þeir ekkert erindi til
þess að taka við stjóm borgarinnar.
Fimm flokkar munu ekki bjóða fram sameiginlega, ekki fjórir
og ekki þrír. Það teldist út af fyrir sig til tíðinda ef Alþýðubanda-
laginu einu tækist að sameinast um einn lista. Bjartsýnir alþýðu-
bandalagsmenn höfðu viðrað þær hugmyndir síðustu vikur, en
það þurfti ekki nema eina vitlaust orðaða hugmynd í miðstjóm-
arkjöri flokksins á nýafstöðnum landsfundi til að hleypa því öllu
í bál og brand. Svo djúpt ristir friðurinn á þeim bæ.
Vandi smáflokkanna er einfaldur. Líklega vill meirihluti í öll-
um flokkunum sameiginlegt framboð. Hver um sig veit hins
vegar nákvæmlega hvað þeir eiga á hættu að missa með samein-
ingu, en geta ekki tryggt að fá það sama út úr samningum við
aðra. Með öðrum orðum: Smákóngarnir og skammtímasér-
hagsmunir bera ofurliði sameiginlegan vilja, líkt og í atkvæða-
greiðslu um sameiningu sveitarfélaga. Flokkunum er lífsins
ómögulegt að gera það sem þeir vilja þó gera innst inni.
Þetta er þeim mun kúnstugra sem ljóst er að langt er síðan
betra lag hefur verið til að fella meirihluta Sjálfstæðisflokksins.
Þetta styðja skoðanakannanir og Sjálfstæðisflokkurinn hefur
heldur ekki gert margt á þessu kjörtímabili til að verðskulda
áframhaldandi völd. Þvert á móti má nefha ýmislegt sem styður
hina skoðunina: borgarbúar þekkja varla borgarstjórann sinn,
oddvita Sjálfstæðisflokksins, fjárhagsstaða borgarinnar er slæm
og áætlað er að sóa milljörðum í ónýtt hús á Korpúlfsstöðum.
Þessu fylgir endalaus röð smáhneyksla og peningasóunar sem
líklega eru óhjákvæmilegur fylgifiskur svo langvarandi eins-
flokksstjórnar.
Sæmilegri stjómarandstöðu ætti ekki að verða skotaskuld úr
að gera sér mat úr þessari stöðu. Það gerir hún hins vegar ekki,
af því hún getur það ekki. Þó njóta smáflokkamir þess að vera
lausir við ábyrgðina sem fýlgir völdunum og ráða því algerlega
hvemig leikurinn spilast af þeirra hálfu. Frá þeim sést hins vegar
ekkert nema sjálfsmörk.
Af þessu verður ekki dregin önnur ályktun en sú, að flokkum
sem lyppast niður af eigin vanmætti og sundurlyndi í stjómar-
andstöðu sé ekki treystandi fyrir ábyrgðinni sem fylgir alvöm-
stjóm. Það er hin gamla, en áhrifamikla klisja sjálfstæðismanna.
Hún hefur sjaldan átt betur við en einmitt núna.
BLAÐAMENN: Guörún Kristjánsdóttir, Jakob Bjarnar Grétarsson,
Jim Smart Ijósmyndari, Kristján Þór Árnason myndvinnslumaóur,
Páll H. Hannesson, Pálmi Jónasson,
Sigríður H. Gunnarsdóttir prófarkaiesari,
Steingrímur Eyfjörð útlitshönnuöur, Þorsteinn Högni Gunnarsson.
PENNAR Stjórnmál: Andrés Magnússon, Árni Páll Árnason, Einar
Karl Haraldsson, Guömundur Einarsson, Hannes Hólmsteinn
Gissurarson, Hreinn Loftsson, Möröur Árnason,
Ólafur Hannibalsson, Óli Bjöm Kárason, Þórunn Sveinbjarnardóttir,
Össur Skarphéðinsson.
Listir: Einar Örn Benediktsson, mannlíf, Guömundur Ólafsson,
kvikmyndir, Gunnar Ámason, myndlist, Gunnar Lárus Hjálmarsson
popp, Kolbrún Bergþórsdóttir bókmenntir, Martin Regal leiklist.
Teikningar: Ingólfur Margeirsson, Kristján Þór Árnason,
Steingrímur Eyfjörö, Einar Ben.
AUGLÝSiNGAR: Kristín Ingvadóttir, Pétur Ormslev.
Setning og umbrot: PRESSAN
Filmuvinnsla, plötugerö og prentun: ODDI
STJÓRNMÁL
Varla dómur—því síður helgur dómur
„Með því að gefa slíkum aðila yfirbragð
dómstóls geta stjórnmálamenn alltaf
komið á eftir og sagt við kjósendur sína:
„„Svona er nú þetta. Ég deili ekki við
dómarann. “ Þetta trixgekkþolanlega
um hríð. “
Það verður að segjast eins
og er að Alþingi lætur margt
betur en að semja og setja lög.
Eins og til dæmis umræður
utan dagskrár, eða þingsköp,
svo eitthvað sé nefnt. Sérstak-
lega lætur alþingismönnum
illa að setja lög um eigin kjör,
samanber biðlaunaklúðrið al-
ræmda. Það er þvi ekki nema
von að alþingismenn hafi
reynt að víkja þeim bikar frá
sér, koma slíkum ákvörðun-
um yfir á aðila, sem trúverð-
ugt þætti að gæti verið óvil-
hallur. Með því að gefa slíkum
aðila yfirbragð dómstóls geta
stjórnmálamenn alltaf komið
á eftir og sagt við kjósendur
sína: „Vissulega finnst mér
þessi úrskurður ofrausn mið-
að við þau kjör sem þið hafið
mátt sætta ykkur við. En
svona er nú þetta. Ég deili ekki
við dómarann."
Þetta trix gekk þolanlega
um hríð. En við úrskurð
Kjaradóms á síðastliðnu ári
ætíaði allt um koll að keyra.
Rúmlega 100 þúsund laun-
þegum hafði verið skömmtuð
1,7% hækkun í kjarasamning-
um, sem kostuðu ríkissjóð
um 800 milljónir króna, og
forsætisráðherra taldi ríkis-
kassanum jafnvel ofviða. En
nú áttu einmitt þeir flestir að
hækka, sem reglulega koma
fram fýrir þjóðina og segja
henni að herða sultarólina ella
blasi Færeyjaástandið við okk-
ur. Sumir áttu reyndar að
lækka. Sanngjöm leiðrétting,
var sagt, enda ber dómnum
að „gæta innbyrðis samræmis
í starfskjörum þeim sem hann
ákveður“, eins og lögin segja
fýrir um. Niðurstaða reikn-
ingsglöggra manna var þó sú
að leiðréttingin færði u.þ.b.
300 manns 226 miiljóna
króna kjarabót. Samanburð-
urinn var sláandi. Önnur —
sumir vildu meina gagnstæð
— fyrirmæli laganna vom líka
þau, að „ennfremur skyldi
kjaradómur taka tillit til þró-
unar á almennum vinnu-
markaði". Niðurstaðan varð
líka sú að ríkisstjórnin setti
bráðabirgðalög á dóminn,
sem nánast kváðu á um að
hann skyldi úrskurða um-
bjóðendum sínum þessi 1,7%.
Eftir þau bráðabirgðalög getur
ekki nokkur maður borið
snefil af virðingu fýrir Kjara-
dómi sem dómi, — hvað þá
helgum dómi.
Lítum nánar á þennan
dómstól. Lög um kjaradóm
áskilja ekki að nema einn lög-
fræðingur sitji í dómnum. Fé-
lagsdómur, sem er æðsta
dómsvald í áreiningi um
vinnulöggjöfina, er hins vegar
dómur. Þar eru mál sótt og
varin af deiluaðilum og úr-
skurður kveðinn upp af lög-
lærðum mönnum, sem mega
kveðja sérfróða leikmenn sér
til fulltingis. Því er varasamt
að ógilda úrskurði Félags-
dóms með bráðabirgðalögum
eða lagasetningu Alþingis.
Með því er framkvæmdavald-
ið að taka fram fýrir hendur
dómsvaldsins. I grein sem Ei-
ríkur Tómasson hæstaréttar-
lögmaður skrifaði í fýrra í til-
efni af setningu bráðabirgða-
laganna sagði: „Úrskurði
kjaradóms er ekki hægt að
jafha til dóms, sem kveðinn er
upp af hinum almennu dóm-
stólum, heldur svipar honum
til venjulegs gerðardómsúr-
skurðar.“ Ég vil þó ganga
skrefi lengra í þessari rök-
semdafærslu. Gerðardómur
sker venjulega úr deilum
tveggja aðila, sem — nauðug-
ir, viljugir — hafa sett rök-
studd deiluefni sín fýrir hann
til úrskurðar. Kjaradómur
safnar sjálfur sínum gögnum
og sker svo sjálfur úr um rétt-
mæti þeirra. Þar er enginn
málstaður sóttur og varinn.
Hann hefur sjálfdæmi um það
efni sem hann kýs að leggja
fýrir sjálfan sig. Hvar sem úr-
skurðir slíks dómstóls væru
Iagðir á mælikvarða réttarríkis
yrðu þeir kallaðir nefndarálit,
sem handhafar framkvæmda-
valdsins virtu eftir því sem
þeim þætti best við horfa. Og
það er einmitt það sem þeir
gera! Því að öfiigt við aðra
dómstóla er enginn aðili til í
landinu sem firamfýlgir úr-
skurðum Kjaradóms.
Um æðstu yfirmenn gildir
yfirleitt sú regla að laun þeirra
séu ódeilanleg í dagvinnu og
eftirvinnu. Þeir eru í sinni
stöðu allan sólarhringinn, ef
svo má segja. Þess vegna á
ekki að skera laun þeirra við
nögl. Úrskurðir Kjaradóms
hafa líka oftast verið í því
fólgnir að fella inn í föst laun
hvers kyns aukasporslur, sem
sumir embættismanna hafa
getað skammtað sér með fiill-
tingi sinna ráðherra og loka-
samþykki fjármálaráðherra
hverju sinni. Eftir sitja svo
ýmsir hópar sem ekki eru í
aðstöðu til að skammta sér
sjálfir á diskinn, alþingis-
menn, dómarar til dæmis.
Öðru hvoru eru svo metin
jöfhuð. Kjaradómur tekur
kúfinn ofan af þeim allra frek-
ustu, en hækkar hina til sam-
ræmis.
I þetta sinn fór þetta þannig
fram að hæstaréttardómar-
amir fóru fram á það við for-
sætisráðherra eftir að bráða-
birgðalögin höfðu ónýtt úr-
skurð fýrri kjaranefhdar, að á
þáverandi embættislaun
þeirra yrði litið sem dag-
vinnulaun, en ofan á þau
greiddist 40 stunda eftirvinna
á mánuði. Forsætisráðherra
skrifaði upp á þetta og fjár-
málaráðherra greiddi út. Éin-
ungis var gert ráð fýrir að
unnin eftirvinna yrði greidd.
Þegar málið kom fýrir nýjan
kjaradóm úrskurðaði hann að
allir dómarar landsins fengju
yfirvinnu greidda — eftir
mannvirðingum og án tillits
til hvort hún væri unnin eða
ekki. í raun samþykktu þeir
að embættislaunin væru ein
og ódeilanleg, þótt henta þætti
að klæða kauphækkunina í
form yfirvinnu með tilliti til
samanburðar við aðra laun-
þega landsins. Nú er svo kom-
ið að einstakir alþingismenn
eru famir að tala um að skila
inn yfirvinnureikningum! Og
fýrrverandi hæstaréttardómari
hefur stefnt ríkinu til greiðslu
á yfirvinnunni ofan á þau
fullu embættislaun, sem
hæstaréttardómarar njóta
ævilangt! Þegar það mál kem-
ur fýrir dómstóla verða allir
starfandi dómarar landsins
væntanlega vanhæfir, enda
væm þeir að dæma um eigin
launakjör. Og það er einmitt
það sem Kjaradómur átti að
koma í veg fýrir að þeir þyrftu
að gera! Er nú þetta líklegt til
að auka á virðingu réttarfars,
dómstóla og almennra yfir-
valda í landinu?
Kjaradómur var í rauninni
ónýtur eftir bráðabirgðalög
ríksisstjómarinnar í fýrra, rúin
trausti og æru. Alþingi sá af
vísdómi sínum að ekki mátti
við svo búið sitja og breytti
lögunum. Til þess að gera eitt-
hvað var dómnum skipt í
tvennt. Afleiðingin er sú ein
að nú eru hlutarnir, Kjara-
dómur og kjaranefnd, komnir
opinberlega í hár saman um
verktilhögun og vinnubrögð
hvors hluta fýrir sig. Allt ber
að sama bmnni. Kjaradóms-
kerfið er svo gengið sér til
húðar, að engar laga- eða
mannabreytingar fá því bjarg-
að. Þessi aðferð við að ákvarða
laun æðstu embættismanna
þjóðarinnar er einfaldlega
sigld í strand.
FJ0LMIÐLAR
í Sjónvarpsfréttum fyrir mistök
Ég var áreiðanlega ekki sá
eini sem rak upp stór augu
við að horfa á fréttir í Sjón-
varpinu á mánudagskvöld.
Þar var sagt frá dómi yfir
ungum Dana sem hafði verið
fundinn sekur um hass-
smygl. í fréttinni var ekki að-
eins nafti hans nefnt, heldur
líka birt nokkuð langt mynd-
skeið af honum þar sem
hann kom út úr Héraðsdómi
í fylgd lögreglunnar. Húrra
fýrir Boga, hugsaði ég.
Ég hélt í sakleysi mínu að
stefnubreyting hefði orðið á
fréttastofu Sjónvarpsins og
vonaði jafnvel að ég hefði
eignast skoðanasystkin um
nafn- og myndbirtingar sem
eðlilegan hluta frétta-
mennsku. En gleðin entist
ekki lengi. Við eftirgrennslan
kom í Ijós að um mistök var
að ræða sem ollu töluverðu
uppnámi á fféttastofunni.
Fréttamaðurinn, sem mig
minnir að hafi verið Þröstur
Emilsson, hafði ákveðið upp
á sitt eindæmi að nota
myndimar og fféttastjóri eða
vaktstjóri sá þær ekki áður
en þær fóru í loftið.
Nú þekki ég ekki skoðanir
fréttamannsins á myndbirt-
ingum, en hitt hengi ég mig
upp á, að hann hefði aldrei
dirfet að birta þessar myndir
án þess að bera það undir
vaktstjóra ef maðurinn hefði
verið Islendingur.
I sumar strauk Donald Fe-
eney af Litía-Hrauni við ann-
an mann. Sá var íslendingur.
I fréttaflutningi af strokinu
voru ítrekað sýndar myndir
af Feeney þar sem hann kom
út úr lögreglubíl. íslending-
urinn sást hvergi, hvorki í
blöðum né sjónvarpi. Þó var
hann á sama stað á sama
tíma fyrir framan sömu
myndavélar og átti jafnstór-
an hlut að strokinu og Feen-
ey. Það eina sem greindi þá
Feeney að var ríkisborgara-
rétturinn.
Ástæðan, sem oftust er
nefnd fýrir að sleppa mynd-
birtingum, er að í því felist
einhvers konar refsing eða
dómur. Gefum okkur um
stundarsakir að þetta sé rétt
(sem er þó ekki mín skoð-
un). Þá eru fjölmiðlar að
segja með ofangreindu hátta-
lagi að það sé í lagi að refsa
útíendingum, en ekki íslend-
ingum. Það er svolítið sjúkt
hugarfar, þegar að er gáð.
Þarna ákveða fjölmiðlar að
„refsa“ fólki, ekki vegna
glæpsins sem það ffamdi,
heldur vegna þjóðemis þess.
Það gæti maður ímyndað sér
hafa gerzt í austantjaldsríkj-
um, Kína, íran eða álíka fýr-
irmyndarþjóðfélögum. Hér
er litið á þetta sem eðlilegan
hlut.
Þetta er líka oft réttlætt
með vísan til smæðar þjóðfé-
lagsins — að hér verði að
gilda aðrar reglur en annars
staðar á Vesturlöndum. Sem
aftur þýðir að það megi
„refsa" útíendingum, af því
þeir em margir og Qarlægir,
en ekki íslendingum, af því
þeir era fáir og nálægir.
Daninn, sem Sjónvarpið
birti myndirnar af, horfði ró-
legur í myndavélina og gerði
enga tilraun til að fela sig.
Kannske af því að hann leit á
þetta sem eðlilegan hlut —
var vanur því að fjölmiðlar
fjölluðu um afbrot á sama
hátt og önnur mál. Hann
hefur líklega ekki rennt í'
gran að á Islandi eru ekki
birtar myndir af afbrota-
mönnum nema þeir séu út-
lendingar — eða fyrir mis-
tök.