Tíminn Sunnudagsblað - 31.05.1964, Blaðsíða 16

ing, og kaupmenn í 'Stokkhólmi
komu ár hvert með smjör og ásmund
arjárn. Markaðurinn á Skáneyri var
meira en nafnið eitt.
Það var flestra daga þröng í búð-
um kaupmanna, og verzlunarþjónar
þeirra voru á þönum frá morgni til
kvölds. Þangað leituðu bæði ríkir
jarðeigendur, sem ekki höfðu frestað
að heimta leigur og landskuld af
landsetum sínum og gátu því borgað
umsvifalaust, hvort heldur var í reiðu
fé eða fríðu, og fátækir fiskimenn,
sem tóku út á afla sinn eða veiðivon.
Hansakaupmennimir þýzku vildu í
helzt selja í stórslumpum og láta
heimamenn annast smásöluna, en í
rauninni var það þó oft svo, að smá-
kaupmennirnir voru ekki annað en
eins konar verzlunarstjórar í umboði
þeirra. En með þessum hætti fengu
samt margir innlendir kaupmenn að-
stöðu til þess að koma undir sig fót-
unum.
Á slíkum stað var auðvitað þörf
á margs konar handverksmönnum.
Kaðlarar slógu kaðla, járnsmiðir
stóðu í smiðju sinni, bakarar og slátr
arar söddu þá, sem fengið
höfðu óbeit á sjávarfanginu. Það má
jafnvel láta sér til hugar, að þar hafi
logasíur einhvern tíma leikið um fs-
lendinga, sem án efa hafa stundum
borizt í þetta síldarver.
Aldrei þraut önn, þegar vel veidd-
íst. Þrátt fyrir alla trúrækni þessara
tíma var ekki mikill munur á sýkn-
um degi og helgum, þó að sennilega
hafi ekki verið verzlað á helgidögum.
En í tvo mánuði var síldin veidd
linnulaust, saltað og brætt, vegið og
talið.
Gróðinn var óskaplegur, og eins og
oft vill við brenna, græddu þeir mest,
sem aldrei dyfu hendi sinni i kalt
vatn. Og mest bar sá úr býtum, sem
hvergi kom nærri: Danakonungur.
Allt mátti flytja á land, án nokkurr-
ar fyrirstöðu, en jafnskjótt og varn-
ingurinn var kominn upp úr flæðar-
málinu, varð að greiða tolla af öllu.
Embættismenn konungs voru á
hverju strái, og það varð jafnvel að
greiða skatt af því, sem ekki seldist.
Enginn fékk að starfa þarna, fyrr
en hann hafði keypt heimild til þess.
Fiskimenn, ökumenn, síldarkerlingar
og slógkarlar.urðu að kaupa blýræm-
ur, sem giltu sem atvinnuleyfi, og
þarna goldinn skattur af brauðofn-
um og smiðjum og ölstofum. Ef vagn
valt um koll eða prammi sökk við
ströndina, var við búið, að skatt-
heimtumenn kæmu á vettvang og
lýstu það, sem í þeim hafði verið,
eign konungs. Þess þarf varla að
geta, að landleigu varð að gjalda af
hverri búð og tjaldi. Loks kröfðust
embættismennirnir í nafni konungs
forkaupsréttar á föggum þeirra
manna, sem dóu í síldarverinu.
Álögurnar hækkuðu stórum, þegar
fram í sótti. Kaupmennirnir vörðust
allvel á meðan þeir máttu sín mikils,
en þegar konungsvaldið óx þeim yfir
höfuð, stoðuðu góð orð og fjTÍrbænir
ekki lengur. Kónginn vantaði meira
gull og silfur.
VII.
Ef til vill grunar einhvern, að ekki
sé öll sagan sögð um lífið í síldar-
verinu. Og þeir hafa rétt fyrir sér.
Það var ekki látið við það eitt sitja
að vinna og þreyta kapphlaup um
ágóðann. Lýbikubjórinn var drukk-
inn, og vínámumar voru tæmdar.
Það voru nógar krár á Skáneyri, og
fólkið lét ekki undir höfuð leggjast
að vitja þeirra. Ölkerlingar stóðu dag
lega við kranana og höfðu tæpast
undan að brynna mönnum. Tening-
um var kastað á ótal borðum, afla-
hlutir og skipsfarmar skipta um eig-
endur og menn veltust á gólfinu í
áflogum. Þegar upp var staðið, var
bætt fyrir slíkt með því að leggja
sektargjald í lófa konungsfógetans.
En stundum urðu veigameiri flokka-
drættir en þeir, sem fylgja áfloga-
bendu í bjórkrá. Þarna þróaðist
prýðilega rígur á milli landa, þjóða
og borga, og ekki var dæmalaust, að
upp úr syði, svo að um munaði. Þeg-
ar menn frá fátækum fiskiverum við
dönsku sundin sátu að sumbli, óx
kjarkurinn í réttu hlutfalli við það,
hvað lækkaði á leglunum, og þá gat
borið svo við, að þeim fyndist upp
runnin sú stund, að berja mætti á
drembnum Þýzkurunum, sem spröng
uðu um á litklæðum með fjaðraskúfa
í höttum sínum. Deilur komu líka
upp meðal Hansamanna sjálfra, og
við getum ímyndað okkur gremju
Lýbikumanna, þegar karlar frá
eftir vel heppnað herhlaup og sögðu
gesti og gangandi, að þeir hefðu bar-
ið kaupmanninn Hinrik frá Herfurðu
til óbóta.
„Við áræddum að jafna um Lýbiku
mennina“, öskruðu þeir, „og borgum
engar bætur fyrr en okkur sýnist.“
En annað mál er það, hvort sama
hljóð hefur verið í stokknum morg-
uninn eftir, þegar af þeim var runn-
ið og Lýbikumenn höfðu sótt í sig
veðrið.
Vopnaburður var bannaður á Skán
eyri, því að hætta þótti á, að menn
stæðust ekki ævinlega þá freistingu
að beita þeim, ef tiltæk væru. Samt
sem áður hnigu menn ekki svo sjald-
an vopnbitnir að velli, og vopnaðir
varðmenn höfuðsmannsins í virkinu
komust annað veifið í krappan dans.
Virðing manna fyrir mannslífum var
af skornum skammti, og yfirvöldin
nenntu ekki ávallt að eltast við flók-
in eftirmál, þó að einhver væri drep-
inn. Þegar ensk stjómarvöld báru
sig til dæmis upp undan því, að Eng-
lendingur hafði fallið í róstum í síld-
arverinu, var því einu svarað, að slíkt
gæti gerzt, þegar „saman kæmu marg
ir menn frá mörgum þjóðlöndum“.
Samt voru aftökur ekkert fágæti og
tryggara fyrir þann, sem verulega
hafði brotið af'sér, að flýja sem
fyrst.
Þegar menn þreyttust á drykkju,
áflogum, manndrápum og teninga-
kasti, gátu þeir brugðið sér í hóru-
húsin. Það var vel séð fyrir slíkum
stofnunum og stutt að fara. Konur
þær, sem þar voru innan dyra, komu
flestar frá Þýzkalandi, gagnvart
þeirra erinda að líkna síldarkörlum
og verzlunarmönnum gegn ofurlítilli
hlutdeild í síldarpeningunum. Kaup-
mennirnir fiuttu þær á skipum sín-
Stralsundi sátu gortandi að drykkju um eins aðrar nauðþurftir, væntan-
Rústir Skáneyjarslots eru þaktar sandí, og nú vaxa vindbarðir runnar, þar sem
höfuðsmaðurinn drottnaðl forðum. En norðan við hinn forna vlrkisgarð stendur
enn kirkja frá síldveiðitímunum. Og hér fúna bein þeirra, sem ekkl komust helm,
en hlutu þó leg [ vigðri mold.
496
T t M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ