Tíminn Sunnudagsblað - 31.05.1964, Blaðsíða 18

en raunin varð sú, að bæði lóðín
snertu jörðina samtímis, eins og
Galileó hafði sagt fyrir. En auðvitað
dugði þetta ekki til þess að sann-
færa lærdómsmennina, sem héldu
fast við sinn Aristóteles, þrátt fyrir
allar tilraunir, og árangurinn varð
sá einn að magna illdeilur milli
Galileós og skólamannanna. Þegar
ráðningartími hans í Písa rann
út, var hann því ekki endurráðinn,
en fyrir atbeina áhrifaríks vinar síns
eins bauðst honum fljótlega prófess-
orsstaða við háskólann í Padúa,
Galileó tók því boði og þar starfaði
hann næstu átján árin til 1610.
Háskólinn í Padúa var einhver
þekktasti háskóli á ftalíu. Hann hafði
verið stofnaður á 13. öld og var upp-
haflega lagaskóli, en kringum þann
kjarna hafði smám saman vaxið full-
kominn háskóli, þar sem kenndar
voru allar þær vísindagreinar, sem
miðaldaháskólar lögðu rækt við.
Þarna fékk Galileó þrisvar sinnum
meiri laun en hann hafðí fengið í
Písa og gat gefið sig óskiptur að
rannsóknum sínum. Andlegt and-
rúmsloft var líka allt annað í Padúa
en í Písa.
Padúa er skammt frá Feneyjum og
í Feneyjaríkinu var andlegt frelsi
miklu meira en annars staðar á
ítaliu og starfsskilyrði manna eins
og Galileós miklu betri en þau voru
í stórhertogadæminu Toskaníu og
Flórens, þar sem páfastóllinn og
Kristsmunkareglan höfðu mikil áhrif.
í Padúa hélt Galileó áfram afl-
fræðirannsóknum þeim, sem hann
hafði hafið í Písa. Einkum beindist
athygli hans að hreyfingum hluta og
falli. Þetta voru allt atriði, sem Ari-
stóteles hafði látið í Ijós skoðanir á,
og fræðimenn miðalda viðurkenndu
yfirleitt þær skoðanir, þótt oft væri
nokkur ágreiningur milli þeirra um
túlkanir á skoðunum meistarans. En
Galileó reis upp gegn hinum fomu
kenningum og setti fram ýmis lög-
mál, sem Isaac Newton tók síðar upp
og færði fram til fulls sigurs. Merk-
ast þessara lögmála er tregðulög-
málið, en Galileó sýndi fram á, að
hlu'J- á hreyfingu haldi sama hraða
og s : . nu stefnu í hið óendanlega
nema ulanaðkomandi áhrif komi til.
Þá sýndi hann einníg fram á það, að
fallhraði allra hluta er hinn sami í
lofttómu rúmi og eykst í hlutfalli
við fallvegalengdina.
Árið 1609 urðu þáttaskil í starfs-
sögu Galileós. Það ár fregnaði hann,
að hollenzkur gleraugnasmiður hefði
búið til sjóntæki, sem færði nær aug-
anu þá hluti, er því væri beint að. Ga
líleó ákvað þegar að smíða sér slíkt
tæki, og innan skamms' hafði hann
tilbúinn fyrsta stjörnukíklnn. Fyrsti
sjónauki hans stækkaði aðeins þrisv-
ar sinnum, en hann hélt áfram að
smíða nýja og nýja kíkja, og að lok-
um hafði hann búið sér til stjörnu-
kíki, sem stækkaði þrjátiu og tvisvar
sinnum. Og Galileó beindi þessu nýja
tæki sínu út í himingeiminn.
Nærri öld fyrir daga Galileós hafði
pólskur munkur, að nafni Kóperník-
us, komið fram með þá kenningu, að
sólin stæði kyrr, en jörðin og reiki-
stjörnurnar snerust í kringum hana.
Þessi kenning braut í bága við þá
skoðun, sem hafði verið ríkjandi öld-
um saman, að jörðin væri miðdepill
alheimsins og sólin snerist umhverf-
is hana eins og aðrir himinhnettir.
Kóperníkus gerði grein fyrir skoðun
um sínum í bók, sem út kom í Niirn-
berg í Þýzkalandi árið 1543, sama
árið og hann andaðist. Kenningar
Kóperníkusar þóttu nýstárlegar, og
ýmsir urðu til að andmæla þeim
harðlega, þar á meðal Lúther, sem
talaði háðulega um „nýja stjörnu-
fræðinginn sem vill sanna, að jörðin
snúist, en ekki himnarnir, sólin og
máninn, alveg eins og ef einhver,
sem sæti 1 vagni eða skipi á ferð,
færi að halda því fram, að hann
stæði kyrr, en jörðin og trén hreyfð-
ust fram hjá honum. En þannig er
farið að nú á tímum. Þeir, sem vilja
vera gáfaðir, verða að koma með eitt
hvað frumlegt, og auðvitað hlýtur
það að vera bezt, af því það eru þeir
sem hafa búið það til. Þetta fífl ætl-
ar að hafa endaskipti á öllum stjarn-
vísindunum. En eins og segir í heil-
agri ritningu var það sólin en ekki
jörðin, sem Jósúa skipaði, að skyldi
nema staðar.“
Kenningar Kóperníkusar eignuð-
ust fáa fylgismenn framan af. Jafn-
vel Tycho Brahe, frægasti stjörnu-
fræðingur sins tíma, taldi sig ekki
geta fallizt á þær, og var hann þó
maður, sem mat Kóperníkus mikils
og eignaðist' athugunartæki hans eft
ir hans dag. Hins vegar tók læri-
sveinn Brahes, Jóhann Kepler, kenn
ingar hans upp á sína arma og byggði
athuganir sínar á þeim grundvelli,
að þær væru réttar í aðalatriðum.
Galileó virðist einnig snemma hafa
aðhyllzt kenningar Kóperníkusar. f
bréfi, sem hann ritaði Kepler árið
1597, kveður hann sig hafa fyrir
mörgum árum gert skoðun Kóper-
níkusar að sinni, en hann bætir því
við, að hann hafi aldrei þorað að
gera það uppskátt á prenti. Nokkrum
árum síðar eða 1604 birtist ný
stjarna á himni, og þá hélt Galileó
fyrsta fyrirlestur sinn um stjarnfræðl
leg efni við háskólann í Padúa. En
það er ekki fyrr en eftir að hann
hafði orðið sér úti um stjörnukíki
árið 1609, að hann tekur fyrir alvöru
að snúa sér að stjörnunum.
Árið 1610 gerði Galileó grein fyrir
því á prenti, sem hann hafði séð í
hraðauknlngu fallandi hluta. Samkvæmt hennl eykst sú vegalengd, sem
hlutur fellur á ákveSinnl timaeininguIAC, Cl, 10) í hlutföllunum 1, 3, 5 og
áfram.
408
TtHINK - SUNNUDAGSBLAÐ