Tíminn - 22.06.1982, Blaðsíða 9

ÞRIÐJUDÁGUR 22.JÚNÍ Í982.
__________________9
á vettvangi dagsins
Islensk bind-
indishreyfing
eftir Halldór Kristjánsson
möguleika á að hafa heildarsýn yfir
framleiðsluna og geta komið á
viðskiptum á hinum ýmsu mörkuðum á
þann veg að skila framleiðendum og
þjóðarheildinni sem mestu hverju sinni.
Á árunum eftir að SÍF var stofnað
urðu miklar umræður um fyrirkomulag
og framtíð saltfisksölumála. Með lögum
um fiskimálanefnd, útflutning á fiski,
hagnýtingu markaða o.fl. vildi rikis-
stjórnin, sem sat 1934 og áfram koma
betra og félagslegra skipulagi á
fisksölumálin, m.a. með þvi að setja
starfsemi SÍF nokkrar skorður. Segja
má, að tekist hafi samkomulag milli
ríkisvalds og fulltrúa útvegsmanna um
þessi mál og áframhaldandi starfsemi
SÍF. SÍF hefir starfað sem frjáls og óháð
samtök, sem ráða málefnum sinum án
íhlutunar ríkisvaldsins. Samkvæmt
reglugerð um Stjórnarráð íslands fer
viðskiptaráðuneytið með mál, sem
varða útflutningsverslunina. Útflutning-
urinn er yfirleitt háður leyfum, sem gefin
eru út til að fylgjast með gjaldeyrisskil-
um, til að fyrirbyggja óeðlilega og
skaðlega samkeppni innbyrðis milli út-
flutningsfyrirtækja og til að vernda
hagsmuni framleiðenda. Öðru hverju
hefir alltaf komið upp ágreiningur um
útflutningsleyfi og hvort eigi að leyfa
fleiri aðilum en SÍF að annast þessa
starfsemi.
Ég er eindregið þeirrar skoðunar, að
best fari á þvi að SÍF hafi með
saltfisksöluna að gera eins og háttar í
okkar landi og alveg sérstaklega þegar
framleiðendurnir óska þess sjálfir. Svo
ber og að hafa fast i huga að reynslan
af því að hver bjóði i kapp við annan á
erlendum mörkuðum er hreint ekki góð.
Til viðbótar vil ég minna á að í okkar
langbesta markaðslandi, Portúgal, sér
einn aðili um innkaupin. Hinsvegar
verður að gera miklar kröfur til SÍF um
árvekni og dugnað í störfum.
Mála sannast er, að samvinna
stjórnvalda og SÍF hefir verið góð i
gegnum árin og skilað góðum árangri.
Svo mun verða meðan óskir framleið-
endanna og vilji ráða framvindu
sölumálanna á grundvelli samtaka og
samvinnu.
Er SÍF einokun?
Því er stundum haldið fram, að SÍF
sé einokunarfyrirtæki. Hvernig má slikt
vera, þar sem samkeppnin á saltfisk-
mörkuðum er mjög hörð. Við
keppum við dugmiklar þjóðir eins og
Dani, Færeyinga, Grænlendinga, Norð-
menn og Kanadamenn. Þar kemur SÍF
fram sem öflugt sölufyrirtæki í harðri
samkeppni við aðrar þjóðir. SÍF er frjáls
samtök framleiðenda, sem starfa með
lýðræðislegum hætti. Þau eru opin
öllum og kostnað við starfsemina greiða
félagsmenn í réttu hlutfalli við
útflutningsverðmæti og reksturinn er
nánast gerður upp á núllpunktinum á ári
hverju. Saltfiskur er eins og margar
aðrar matvörur mjög vandmeðfarinn og
þolir illa geymslu, án þess að missa
nokkuð af gæðum sinum. Geymslan er
því kostnaðarsöm. Af þessu leiðir, að
það er mjög mikilvægt að koma fiskinum
til kaupendanna á réttum tíma til þess
að hann þyki góð vara. Fiskurinn er
mjög mikið verkaður á vertiðinni eða
vormánuðum, en neyslan aftur á móti
ifiest fyrri part vetrar. Það er mjög
áriðandi, m.a. vegna hættu á rýmun svo
og vegna vaxtakostnaðar að selja fiskinn
sem fyrst eftir verkun. Þetta útheimtir
fyrirframsölur og skipulag, sem ein-
göngu er á færi sterkra og öruggra
kaupenda. En það þarf einnig stóran og
sterkan aðila hér heima til að ná utan
um þessa starfsemi svo vel fari. Af
fyrrgreindum ástæðum er saltfiskurinn
yfirleitt seldur í stórum sölusamningum
i upphafi vertiðar eða þegar hún stendur
sem hæst. Öðm hverju er hægt að selja
„smáparty" við hærra verði en SÍF gerir
i stómm samningum, en það er
heildarsalan sem mestu máli skiptir.
Saltfiskframleiðslan 1981
Framleiðsla saltfisks á árinu 1981 nam
62.600 tonnum og varð um 20% meiri
en árið 1980 og um 55% meiri en árleg
meðalframleiðsla árin 1970-1979. Heild-
arútflutningur varð rúmir 6,5 milljarðar
króna og saltfiskur var fluttur út fyrir
tæplega 1.1 milljarð króna eða sem
svarar 16% heildarútflutningi lands-
manna.
Saltfiskmarkaðir.
Langsamlega stærsti saltfiskmarkaður
íslendinga er i Portúgal. Þangað seldust
tæplega 38.5 þús tonn af óverkuðum
saltfiski á s.l. ári fyrir 0.7 milljarða
króna. Þá kom Spánn með tæp 10 þús.
tonn. Þriðja besta viðskiptalandið var
Grikkland með tæp 4 þús. tonn og svo
Ítalía með 2.5 þús. tonn. Þá kom
Frakkland, Bretland o.fl. þjóðir. Um
langan aldur hafa Portúgal, Spánn,
Grikkland og Ítalía verið okkar bestu
saltfiskmarkaðir.
Þurrkaður saltfiskur, saltfiskflök og
söltuð þunnildi voru seld til samtals 19
landa. Til marks um hve Portúgal-
markaðurinn keypti mikinn íslenskan
saltfisk á seinasta ári þá svarar
útflutningurinn til þess að flutt hafi verið
til Portúgal hvern einasta dag ársins 105
tonn af saltfiski.
Yfírgripsmildl starfsemi og
þýðingarmikil.
Það sem ég hefi nú rakið gefur til
kynna hversu yfirgripsmikla starfsemi
SÍF hefir með höndum. Það skiptir
miklu fyrir framleiðendur og þjóðina
alla að vel sé haldið á sölumálum
sjávarútvegsins. Góðu heilli hefir
íslenskum sj ávarvöruframleiðendum
tekist að nýta mátt samtakanna til sölu
á afurðum sinum. Starfsemi Sölusam-
bands islenskra fiskframleiðenda,
Sölumiðstöðvar hraðfrystihúsanna,
sjávarafurðadeildar Sambandsins og
Sölusambands • skreiðarframleiðenda
hefir lyft Grettistökum, i afurðasölumál-
um. Þessi samtök hafa unnið ómetanleg
störf við sölu afurða oft á tiðum við hin
erfiðustu skilyrði. Með þvi að
undirstrika þetta sérstaklega er ég þó
ekki að gera lítið úr ágætum störfum
ýmsra annarra aðila, sem fást við
afurðasölu.
Alþjóðaviðskipti.
Eftir þvi sem alþjóðaviðskipti hafa
orðið frjálsari hefir þýðing fjölþjóða
viðskiptasamninga farið vaxandi. Með
aðild Islendinga að EFTA og friverslun-
arsamningum íslands við Efnahags-
bandalag Evrópu, en þarna á milli er
visst samhengi, hefir tekist að fá
tollfrelsi og frjálsan aðgang að
mörkuðum 15 viðskiptalanda í Evrópu.
Það er erfitt að reikna nákvæmlega og
til fulls hagnaðinn af þessum samning-
um. Við vitum þó, að áseinasta ári námu
tollaivilnanir okkar tæpum 200 millj.
króna vegna útflutnings til EFTA og
EBE landa. Þess ber og að geta að
Portúgal mun að líkindum ganga í EBE
1. janúar 1984.
Það er ástæða til að láta i Ijósi ánægju
með stöðu mála á vegum SÍF í dag. Öll
framleiðsla þessa árs er þegar seld á
hagstæðu verði.
Niðurlag
Ég skal nú láta máli mínu lokið.
Stofnun og starfsemi SÍF var stórbrotin
og stórhuga félagsstarfsemi, sett á fót í
þeim tilgangi að tryggja aðalframleiðslu-
vöru landsins, á sínum tima, besta
fáanlegt verð og skila framleiðendum
sannvirði vöru sinnar. Þessi félagsstarf-
semi íslenskra útvegsmanna vakti
snemma athygli víða um lönd og þótti
til fyrirmyndar.
Þarna hafa margir dugandi athafna-
menn lagt hönd á plóginn. Ég þykist tala
af nokkurri reynslu þegar ég fullyrði að
SÍF hefir lagt af mörkum mikið og gott
starf fyrir íslenska þjóð og velferð
hennar. Ég vil leyfa mér við þetta
tækifæri að þakka forvigismönnum SÍF,
sem flest allir eru nú fallnir i valinn,
vasklega framgöngu og viturlega á
erfiðum tímum, og öllum þeim öðrum
sem i hálfa öld hafa stýrt samtökunum
svo giftusamlega, sem raun ber vitni um.
Rikisstjórnin sendir stjórn SÍF og
félagsmönnum öllum árnaðaróskir á
fimmtugsafmælinu.
Ég þakka stjórn SÍF og dugandi
framkvæmdastjórum ágæta samvinnu
við mig og viðskiptaráðuneytið og óska
þeim heilla og farsældar i störfum.
Tómas Árnason
■ í tilefni af hvitasunnuspjalii Páls
Magnússonar flutti Timinn fyrir mig
nokkrar spumingar um álit hans i
sambandi við frjálsræði í sölu og
meðferð vimuefna 4. júní s.l. Páll hafði
skrifað svo hiklaust um vissa þætti þeirra
mála og ætla mætti að þar væri ekki
komið að tómum kofa. Samt verður nú
nokkur dráttur á að hann lýsi stefnu
sinni. Meðan þess er beðið legg ég hér
fram greinarkorn í framhaldi af öðram
fullyrðingum hans á hátíðinni. Ég var
búinn að hafa góð orð um það.
Sleggjudómur fréttastjórans.
Páll Magnússon sagði svo í grein sinni:
„Þaðan af síður hefur orðið nokkurt
gagn af samanlagðri templara-og stúku-
hreyfingunni í landinu enda aldrei verið
annað en klúbbur fyrir þá sem hafa þörf
fyrir að koma saman og hrósa sér“.
Upphafsorðin „þaðan af síður“ vísa
til þess að ekki hafi orðið „hið minnsta
gagn“. Hér er því fullyrðingin sú að
minna en ekkert gagn hafi orðið að
bindindishreyfingu á íslandi.
Þáttur í þjóðmenningu.
Það er auðvitað söguleg staðreynd að
félagsskapur templara vann á sínum
tima merkilegt brautryðjendastarf i
félagsmálum og menningu. Stúkurnar
voru félagsmálaskóli. Þetta eiga allir að
vita ef þeir hafa nokkra nasasjón af sögu
islenskrar þjóðar um síðustu aldamót.
Um þetta mun ég þó ekki fjölyrða því
að þetta heyrir til sögunni. Þetta er liðin
tíð og nú þurfum við ekki bindindis-
hreyfingu til að vera skóli í félagsmálum
enda þótt hún eigi þar enn sem fyrr
góðan hlut að máli.
Hins vegar viðhafði Páll gifuryrði sín
um gildisleysi stúkustarfanna frá upp-
hafi.
Tvíþætt hlutverk.
Hlutverk bindindishreyfingarinriar er
tvíþætt. Annars vegar er fræðsla,
röksemdir þess hvers vegna rétt sé að
varast vímuefnin. Þetta má kalla
bindindisboðun. Hins vegar er svo
félagsskapurinn, kynni og samband
þeirra manna sem vilja lifa heilbrigðu
lifi i samræmi við lifsskoðun bindindis-
hreyfingarinnar. Það er mótað félagslif
án vimuefna.
Nýlegar fréttir frá Aþenu.
Fyrir nokkrum dögum var alþjóðlegur
fundur ungra manna um bindindismál
suður á Grikklandi. Aðalmál þessa
alþjóðaþings var hvort samtökin ættu að
vera bindindishreyfing eða björgunar-
sveit. Niðurstaðan var sú að leggja
áherslu á bindindisboðun og uppeldi,
-vera bindindishreyfing.
Á þessu alþjóðaþingi var i fremstu
röð þjóðhetja Júgóslava í baráttunni við
áfengið, Vladimir Hudolin. Hann er
læknir, prófessor við háskólann í Zagreb
og heimsfrægur af nær 30 ára starfi að
ofdrykkjumálum og hefur meðal ann-
ars skrifað viðurkennda handbók fyrir
ofdrykkjumenn og fjölskyldur þeirra.
Hann var forgöngumaður um stofnun
svonefndra Alklúbba, en þeir voru
myndaðir af fyrrverandi drykkjumönn-
um og utan um þá. Klúbbarnir voru
orðnir 500 að tölu árið 1975 þegar
Hudolin réði því að þeir gengu i
alþjóðafélagsskap góðtemplara.
Hudolin hefur í störfum sínum haft
að leiðarljósi að gera mönnum ljóst að
neysla áfengis er óþörf og bindindi
skemmtilegra en drykkjuskapur.
Eins og aðrir læknar metur hann mest
að komið sé í veg fyrir sjúkdóminn.
Hann telur það óðs manns æði að standa
í björgunartilraunum þar sem þeim
fjölgar sí og æ sem bjarga þarf. Þessu
viðhorfi lýsti hann á þinginu í Aþenu
með dæmisögu.
Maður stendur við straumharða á og
sér nokkur börn berast með straumnum.
Hann getur reynt að vaða út i strauminn
og bjarga einhverjum þessara barna á
land. En hann gæti lika gengið upp með
ánni til að hindra það að börnunum væri
ýtt út i beljandi strauminn.
Best væri að enginn þyrfti björgunar
við, enginn hefði ratað í raunir og væri
í nauðum staddur.
Ein er revnslan um allan heim.
Frá þessu er sagt hér til að minna á
að það er alþjóðleg reynsla þeirra sem
af mestri alvöru vinna og hafa unnið
gegn þvi böli sem leiðir af neyslu
eiturlyfja að bjargráðið er bindindi og
ástand þvi betra sem bindindishreyfing
er sterkari, - því verra sem hún er
veikari.
Jafngildir góðum tekjustofni.
Gildi bindindishreyfingar er það að
hún elur upp fólk sem hafnar áfengi.
Við vitum að einn af hverjum 10
mönnum sem venjast áfengi missir vald
yfir drykkjufýsn sinni og fimmti hver
áfengisneytandi drekkur meira en hann
vill og ætlar, svo að áfengisneysla hans
verður honum sjálfum til leiðinda. Þetta
hlutfall hækkar fremur en lækkar vegna
þess að fólk byrjar neysluna yngra,
frístundir, fjárhagur, þéttbýli og sam-
göngur fjölga tækifærum og tilefnum
drykkjunnar.
Ef 10% þjóðarinnar hafnar áfengi
vegna áhrifa bindindishreyfingarinnar
er þannig 440 mönnum úr hverjum
árgangi bjargað frá drykkju. Það léttir
gjaldabyrði almannatrygginga um 22
þús. kr. á einum degi. En vegna þess að
nú lifa margir árgangar samtímis i landi
megum við margfalda þessa tölu. Hins
vegar vitum við ekki hve langt
sjúkraframfæri við eigum að reikna
hverjum einum en þetta nemur milljón-
um árlega á hvern árgang.
Brynjólfur Pétursson og dreng-
skapurinn.
Þrátt fyrir það sem nú er sagt um gildi
og þýðingu bindindishreyfingarinnar
hér á landi á liðandi stund eru þau
auðvitað allt of lítil. Þvi er ástæða til að
rifja hér upp það sem Brynjólfur
Pétursson sagði í Fjölni 1847. Það á
fyllilega við nú:
„En margur maður, sem ekki er enn
í bindindisfélag kominn, kann að vera
svo drenglundaður, að þegar hann ber
saman töluna bindindismanna og hins
urmulsins sem enn er við að berjast,
liggur hann ekki á liði sinu, heldur
gengur i flokk þeirra sem færri era
saman og betri eiga málstaðinn, og
mundi þó ekki hafa lagt það á sig hefði
hann eigi vitað að liðsmunur var svo
mikill. Flestir menn kalla það að leggja
á sig að ganga i lög með oss meðan þeir
hafa ekki reynt þau. En svo mun öllum
virðast, sem nokkra stund hafa verið
bindindismenn, að þeim sé litill byrðar-
auki að þvi lögmáli.“
Þessi orð Brynjólfs Péturssonar eru
enn í fullu gildi. Enn er spurt um
drengskap manna, hvoru megin þeim
þyki drengilegra að standa. Og enn er
þess að vænta að margur maður kunni
enn að vera svo drenglundaður að hann
vilji ganga til liðs við þá ., sem færri eru
saman og betri eiga málstaðinn" eins og
Brynjólfur Pétursson orðaði það.
Talsvert meira en minna en
ekkert.
Þetia er lauslegt yfirlit en ætti þó að
nægja til að koma fréttastjóranum og
öðrum sem kunna að vera staddir á
svipuðum villigötum á sporið.
Bindindishreyfingin var brautryðjandi i
félagslegri alþýðumenningu og þegar ég
tala hér um bindindishreyfingu á ég við
félagsskap templara og ungmennafélög-
in sem sprottin voru af sama stofni. Og
nú á liðandi stundu jafngildir bindindis-
hreyfmgin því að vera ágætur tekjustofn
fyrir almannasjóði.
Þetta allt sagði Páll að væri minna en
ekki neitt að gildi.
Ég bíð eftir svari.
Það verður dráttur á svari frá Páli.
Honum var þó svo mikið niðri fyrir á
hvítasunnunni að undrun má vekja hve
honum verður stirt um mál. Kannski er
það vegna þess að nú hafi hann farið að
hugsa um vímuefnamálin i fyrsta sinn.
Ég spurði m.a. hvort það væri brot á
mannréttindum að fólk fengi ekki að
kaupa hass, L.S.D., heróin og kókain
eins og hver vildi?
Þvi svarar ekki Páll Magnússon?
Hvað er hann að fela?
Þessi pistill verður ekki lengi. En
hvort sem Páll svarar eða verður klumsa
til frambúðar skal hann fá þriðja
pistilinn við tækifæri.
Þetta er mál sem þarf að ræða.