Tíminn - 01.02.1989, Page 8

8 Tíminn
Miðvikudagur 1. febrúar 1989
Tíminn
MÁLSVARIFRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn og
Framsóknarfélögin í Reykjavík
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar:
Aðstoðarritstjóri:
Fróttastjórar:
Auglýsingastjóri:
Kristinn Finnbogason
Indriði G. Þorsteinsson ábm.
IngvarGíslason
OddurÓlafsson
Birgir Guðmundsson
Eggert Skúlason
SteingrímurGíslason
Skrifstofur: Lyngháls 9, Reykjavík. Sími: 686300. Auglýsingasími:
680001. Kvöldsímar: Áskrift og dreifing 686300, ritstjórn, fréttastjórar
686306, íþróttir 686332, tæknideild 686387. Setning og umbrot:
Tæknideild Tímans. Prentun: Blaðaprent h.f.
Póstfax: 68-76-91
Afkoma Islendinga
Félagsvísindastofnun Háskóla íslands hefur birt
niðurstöðu könnunar sinnar á tekjuöflun og ráð-
stöfunarfé íslenskra fjölskyldna og einstaklinga
eins og þau mál stóðu í nóvember síðastliðnum.
Nú skal það viðurkennt að oft er meiri vandi að
skýra niðurstöður svona kannana en efna til þeirra.
Það er líklega minnstur vandinn. Gagnsemi allra
svona kannana felst í því, hvort hægt sé að byggja
á þeim einhverjar rökstuddar meiningar um þá
félagslegu þætti, sem kannaðir eru. Því miður
hefur ekki verið fundin upp nein einhlít túlkunar-
aðferð í þessu sambandi.
Vert er að benda á að þessi könnun beinir
sjónum að raunverulegum tekjum og ráðstöfunarfé
fjölskyldna allt eins og að tíunda eftir reikningslík-
um hver fjárráð íslenskra heimila eru, ef kauptaxt-
ar einir eru lagðir til grundvallar og naumast gert
ráð fyrir nema einni fyrirvinnu á heimilinu. Það er
meginkostur við þessa könnun Félagsvísindastofn-
unar að hún viðurkennir þá þjóðfélagsbreytingu,
sem orðin er, að fyrirvinnuhugtakið hefur ekki
sömu merkingu og var. Sífellt sækir meira í það
horf að hjón séu bæði „útivinnandi“, afli peninga-
tekna fyrir fjölskyldu og heimili.
Þessi könnun minnir einnig á þá staðreynd að
atvinnumöguleikar á íslandi eru margvíslegir.
íslenskt atvinnulíf í heild sinni er ekki eins einhæft
og stundum er látið af. Þessi könnun ber það með
sér að íslenskt þjóðfélag sker sig ekki úr nútíma-
iðnaðarsamfélögum svo að neinu nemi. Starfsstétt-
ir og önnur félagsleg samsetning er með líkum
hætti sem gerist í velmegunarlöndum allt í kringum
ísland.
Hins vegar leiðir könnunin hugann að ýmsu sem
segja má að sé ólíkt því sem er í öðrum velsældar-
löndum. Könnunin leiðir m.a. í ljós að atvinnuleysi
og skortur á störfum er ekki viðlíka það vandamál
á íslandi sem það er í flestum Evrópulöndum,
Bandaríkjunum og Kanada, þar sem atvinnuleysi
er viðvarandi og allt að því viðurkennt sem
óhjákvæmilegt ástand. í þá gröf eru íslendingar
ekki enn sokknir, hvað sem síðar verður.
Pá kemur það í ljós, sem ekki er á neinn hátt nýr
sannleikur, að íslendingar vinna langan vinnudag.
Það er á þann hátt sem íslenskir launþegar, heimili
og fjölskyldur, ná því marki að hafa úr góðum
ráðstöfunartekjum að spila, svo að meðaltekjur á
íslandi eru með þeim hæstu sem sjást í statistík
heimsins.
Þessi endurtekna vísbending um að íslendingar
vinni langan vinnudag er vissulega áminning um að
ástæða sé til þess að grafast fyrir um raunverulegar
orsakir slíkra vinnuhátta og verkstjórnarskipulags,
hvort hér sé einvörðungu um að kenna mann-
vonsku og skipulagsheimsku atvinnurekendavalds-
ins, eða hvort yfirvinnufyrirkomulagið er einhvers
konar borg á bjargi traust í hugum launþega og
forystumanna þeirra. Svo undarlegt sem það er, þá
sýnist hneykslunin yfir löngum vinnutíma vera
sælla í munni margra en hugsunin um það hvernig
úr megi bæta.
GARRI
Börn sótt erlendis
Enskan sækir orðið víða á ís-
lenskuna, og nú er áhrifa hennar
meira að segja farið að gæla inni í
sjálfum Stjórnartíðindum. Garra
brá í fyrradag þegar hann fékk
nýjan tvíblöðung úr þeim í hendur.
Þar var birt reglugerð frá einu
ráðuneytanna um breytingu á ann-
arri eldri um fæðingarorlof. Þar
eru meðal annars sett inn ákvæði
varðandi börn sem kjörforeldrar
ættleiða frá útlöndum og heimilað
að hefja greiðslu vegna þeirra á
fæðingarstyrk og fæðingardagpen-
ingum þegar tilteknum skilyrðum
hefur verið fullnægt. En báðir
málsliðirnir, sem hér er bætt við
reglugerðina, hefjast á sama hátt,
þ.e. með þessum orðum:
„Ef barn, sem ættleiða á, ersótt
erlendis, er heimilt að helja
greiðslu... “.
Orðið „erlendis" er vissulega
góð og gild íslcnska. En hér hefur
útgefendum Stjórnartíðinda orðið
á í messunni. A það hcfur margoft
verið bent að mönnum hættir í
seinni tíð talsvert til að rangnota
þetta orð fyrir áhrif frá ensku. Og
það hefur gerst hér.
Aðeins um dvöl
Keglan í íslensku er sú að orðið
„erlendis" sé einungis notað um
dvöl í útlendu landi. Þannig er rétt
íslenska að tala um að dvelja, búa
eða vera staddur erlendis.
Aftur á móti vill svo til að
sambærilegt orð í ensku er
„abroad" og það hefur víðari
merkingu. Það getur bæði táknað
dvöl og ferðalag, með öðrum orð-
um er bæði hægt að tala um í ensku
„to be abroad" og „to go abroad“.
Þess vegna er það að á síðustu
misserum hefur enskan sótt inn á
svið íslenskunnar með þetta litla
orð, og íslendingar eru býsna
margir farnir að tala um að „fara
erlendis“.
Þetta er aðeins lítið dæmi um
svið þar sem menn verða að vera á
verði, sé þeim á annað borð ein-
hver alvara með að standa vörð um
móðurmálið og vernda það fyrir
erlendum áhrifum. Það eru nefni-
lega ekki tökuorðin sem íslensk-
unni stafar alltaf mest hætta af.
Enska og íslenska eru gjörólík mál
að merkingarlegri og málfræðilegri
uppbyggingu. Þess vegna felst
mesta hættan í því að menn taki
enskar merkingar eða enska orða-
röð og yfirfæri beint yfir í íslensku.
IVlálvöndunarmcnn hafa margoft
bent á þessa villu varðandi notkun
órðsins „erlendis", svo að ætla
mætti að flestir væru farnir að gæta
sín á orðalaginu „að fara erlendis".
En þcgar farið er að tala um „að
sækja böm erlendis" þá er skörin
eiginlega farin að færast upp í
bekkinn. Þá bregður mönnum illi-
lega í brún. Hér á vitaskuld að tala
um „að sækja börn til útlanda" eða
eitthvað í þeim dúr.
Ráðuneytin hafa stundum verið
sökuð um að senda frá sér eitthvert
óskiljanlegt hrognamál sem löng-
um hefur vcrið kennt við stofnanir
og kaUað stofnanamál. En til
undantekninga hefur þó heyrt að
beinar málvillur á borð við þessa
sæjust í plöggum frá þeim. Það
skyldi þó ekki vera að þörf væri
orðin á að stofna til embættis
málfarsráðunautar í Stjómarráð-
inu?
Hætturnar leynast víða
En orðið „erlendis" er síður en
svo eina dæmið um óbein áhrif á
íslensku frá ensku. Hætturnar
leynast víðar. TU dæmis hefur
Garri nú undanfarið stöðugt oftar
verið að heyra orðalagið „á þessu
vori, á þessu sumri, á þessu hausti
og á þessum vetri“ (this spring, this
summer, this autumn, this winter)
í staðinn fyrir íslenskuna „í vor, í
sumar, í haust og í vetur".
Að ekki sé talað um hitt þegar
þulirnir á nýju útvarpsstöðvunum
tönnlast á því sýknt og heilagt að
citthvað hafi átt sér stað „síðasta
sunnudag“ (iast Sunday) í staðinn
fyrir „á sunnudaginn var". Og að
því þá ógleymdu þegar þeir tyggja
það á sama hátt upp hvað eftir
annað að eitthvert poppgoðið muni
koma fram „næsta laugardag"
(next Saturday) í staðinn fyrir að
tala íslensku og segja að þetta
muni gerast „á laugardaginn" eða
„á iaugardaginn kemur".
Staða okkar íslendinga í þjóða-
hafinu er slík að við verðum að
læra erlend tungumál. Þar á meðal
verðum við að læra ensku, og nú
orðið er víst flestum orðið það
töluvert mikið hagsmunamál að
geta talað hana að mestu skamm-
laust.
En það innifelur þó ekki að við
cigum að fara að tala hana heima
hjá okkur dags daglega, hvað þá að
við eigum að nota hana til að
skekkja og bjaga okkar eigið móð-
urmál. Þessu er þveröfugt farið.
Menn eiga að nota enskukunnátt-
una til að tala ensku, og þó fyrst og
fremst til að gæta þcss að afbaka
ekki íslcnskuna sína. Það er ekkert
annað en kálfaháttur og vottur um
lélega enskukunnáttu ef menn
blanda henni saman við móðurmál-
ið. Það er lóðið. Garri.
VÍTT OG BREITT
llllllllllllllli
Gróðalind gjaldþrotanna
Ætli maður að verða ríkur er
fyrsta skrefið að kaupa eða stofna
fyrirtæki og setja sig á forstjóra-
laun. Aðrir í familíunni eru skrif-
aðir fyrir hlutafénu og heimilisvin-
ur gerður að stjórnarformanni. Svo
er farið að selja vöru eða þjónustu
eða kannski að framleiða eitthvað
og vel smurt á. Bankar og sjóðir í
vörslu þeirra eru látnir fjármagna
fyrirtækið og heitir það að styrkja
atvinnulífið og eru bankastjórar
rígmontnir af því hlutverki sínu.
Forstjórinn, framkvæmdastjór-
inn og markaðsstjórinn eru á mjög
góðum laununt og rekstrarráð-
gjöfunum og endurskoðandanum
eru greiddar drjúgar fúlgur fyrir
ómetanlegt framlag þeirra til rekst-
urs fyrirtækisins. Ef ekki tekst að
selja vörurnar, þjónustuna eða
framleiðsluna á hæsta verði á met-
tíma, eða kannski að aldrei hefur
verið nein þörf fyrir fyrirtækið og
enginn markaður fyrir hendi sem
réttlætt geti reksturinn, er bara
meira slegið í bankanum, eða hann
látinn útvega erlend lán til að
standa undir risnunni, sem eru
bílar, ferðalög á sýningar og svo-
leiðis í útlöndum, laxveiði, sem
sjálfsagt er að taka bankastjórana
með í, og fleira í þessum dúr.
Það er um að gera að slaka
hvergi á klónni í eyðslu og sýndar-
mennsku fyrr en allt er komið á
hvínandi hausinn. Þá kennir maður
fjármagnskostnaði og stjórnvöld-
um um og lýsir fyrirtækið gjald-
þrota, og stofnar annað undir öðru
nafni en það er rekið á sama stað
og af sömu aðilum og hið fyrra.
Rán
Og þá er gróðabrallið rétt að
byrja, því galdurinn er að borga
helst engum neitt eða sem minnst
af skuldunum sem safnað hefur
verið ótæpt.
Bankar og sjóðir taka skell og
gera sem minnst úr, því aðrir
viðskiptavinir eru aðeins rukkaðir
um aðeins hærri vexti eða annan
kostnað. Aðrir skuldunautar verða
að láta sér nægja það sem að þeim-
er rétt eftir dúk og disk.
En það er ríkissjóður sem látinn
er leika höfuðfíflið eins og fyrri
daginn.
Allar skattaskuldir eru strikaðar
út og öllum innheimtum söluskatti
er stolið. Það kom fram í Tímanum
í gær, að á milli 200 og 300 fyrirtæki
hafi skipt um nafn á síðasta ári og
að 3 til 4 milljarðar króna hafi
verið sviknir undan söluskattsskii-
um með þeim hætti.
Ráðþrot
Ríkið stendur ráðþrota gagnvart
svona athæfi og verður að láta sér
lynda að horfa á hvemig milljörð-
um er stolið frá því við nefið á
skattheimtumönnum, sem annars
eru með nefið niðri í hvers manns
koppi.
En þrotamenn eiga kröfur á að
ríkið skuldi þeim enn meir. Ríkis-
sjóður hefur tekið á sig þá kvöð að
borga ógreidd laun gjaldþrota
fyrirtækja. Hálaunamennimir með
alla stjóratitlana eru launþegar og
eiga ekki minna en 11 mánaða
kaup inni hjá gjaldþrotinu og er
landssjóðurinn skuldbundinn að
standa skil á kaupinu sem þeir sem
settu bisnissinn á hausinn eiga inni
hjá eigin gjaldþroti.
Ríkið hefur enga tryggingu fyrir
vangoldnum söluskatti gjaldþrota
fyrirtækja og er því hægur vandinn
að stela honum undan við nafn-
breytingar, eða á sama tíma og
þrotamennirnir fara að taka laun
sín frá ríkinu. Samtímis er verið að
setja nýja fyrirtækið á stofn og
tilkynna það til firmaskrár.
Sumir fara sjálfsagt heiðarlega á
hausinn og taka þann skell sem
gjaldþrot hefur í för með sér að
öllu jöfnu.
Hitt er verra ef löggjafinn getur
ekki gengið svo frá hnútunum að
það sé ekki beinlínis gróðavegur
að gera fyrirtæki gjaldþrota. Þess
verður einnig að gæta að oft fara
margir aðrir en yfirlýstir þrota-
menn illa út úr gjaldþrotum, og þá
auðvitað skuldunautar, sem oft fá
lítið eða ekkert í sinn hlut þegar
upp er staðið.
Athugandi er hvort meingölluð
lög sem lúta að gjaldþrotum og
greiður vegur til að ræna söluskatti
og öðmm skuldum á ekki sinn þátt
í síauknum fallíttum og að ekki sé
allt eins um gróðaveg að ræða eins
og tap.
Að minnsta kosti eru menn
furðu fúsir að lýsa yfirgjaldþrotum
fyrirtækja sinna og stofna ný eins
og mýmörg dæmi sanna. OÓ