Tíminn - 30.09.1989, Blaðsíða 6

6 Tíminn
Laugardagur 30. september 1989
Timirm
MÁLSVARIFRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU 0G FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn og
Framsóknarfélögin í Reykjavik
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason
Ritstjórar: Indriði G. Þorsteinsson ábm.
IngvarGíslason
Aðstoðarritstjóri: OddurÓlafsson
Fréttastjórar: BirgirGuðmundsson
Eggert Skúlason
Auglýsingastjóri: SteingrímurGíslason
Skrifstofur: Lyngháls 9, Reykjavík. Sími: 686300. Auglýsingasími:
680001. Kvöldsímar: Áskrift og dreifing 686300, ritstjórn, fréttastjórar
686306, íþróttir 686332, tæknideild 686387. Setning og umbrot:
Tæknideild Tímans. Prentun: Blaðaprent h.f.
Frá og með 1. ágúst hækkar:
Mánaðaráskrift í kr. 1000,-, verð í lausasölu í 90,- kr. og 110,- kr. um
helgar. Grunnverð auglýsinga kr. 660,- pr. dálksentimetri
Póstfax: 68-76-91
Öfgar vaxtamála
Um það þarf enginn ágreiningur að vera að
nauðsynlegt var að binda enda á tímabil neikvæðra
vaxta. Ávöxtunar- og útlánastefna bankakerfisins
var meingölluð á verðbólgutímanum allt frá styrj-
aldarárunum.
En hefur ávöxtunar- og útlánastefna bankavalds-
ins eitthvað batnað?
Ekki verður með neinu móti séð að svo hafi
orðið. Tímabili neikvæðra vaxta er að vísu lokið,
en síðustu ár hefur verið gripið til hinna öfganna.
Nú er peningakerfið látið ástunda vaxtaokur.
Okurstefnunni var reyndar komið á með eins
konar byltingaraðferð á árunum 1984-85. Byltingin
fólst í því að taka upp algert hömluleysi á
lánastarfsemi í stað miðstýringar, sem e.t.v. var
einum of stirð og mátti eitthvað liðka til. Ráða-
menn um peningamál og lánastarfsemi hafa vaðið
úr einum öfgunum í aðrar.
Út af fyrir sig er það fagnaðarefni að hagur
sparifjáreigenda hefur batnað á síðari árum. Hins
vegar var hægt að bæta hlut þeirra án þess að taka
upp okurstefnu. Þess í stað hefði átt að stjórna
vaxtamálunum í samræmi við hófsemdarsjónar-
mið, en ekki þá afskiptaleysisstefnu, sem peninga-
frjálshyggjan boðar. Þessi okurstefna hefur sann-
anlega komið niður á eðlilegum rekstri grundvall-
aratvinnuvega landsmanna. Háir raunvextir, langt
fram yfir verðbólgu, eiga stóran þátt í rekstrarerf-
iðleikum útflutningsfyrirtækja og þeirra fyrirtækja
sem stunda samkeppnisiðnað.
Steingrímur Hermannsson forsætisráðherra
greindi frá því fyrir u.þ.b. hálfum mánuði, að
raunvextir útlána hjá viðskiptabönkunum hafi
verið5% árið 1986, en 10,3% 1988. Vaxtakostnað-
ur hafði þannig meira en tvöfaldast á tveimur árum.
Þessi tvöföldun á raunvaxtakostnaði er látin
gerast á því tímabili sem rekstur útflutningsfram-
leiðslunnar var að hrynja vegna óhagstæðra mark-
aðsskilyrða og óviðunandi gengisskráningar. Ok-
urstefna útlánastarfseminnar var miskunnarlaust
látin dynja á undirstöðum efnahagskerfisins á þeim
tíma sem verðlag á erlendum mörkuðum var hvað
óhagstæðast og gengisþróun sérstaklega óhag-
kvæm íslenskum útflutningi.
Það þarf því engum að koma á óvart þótt fjarað
hafi undan efnahag útflutningsfyrirtækja milli
áranna 1987-1988. En þess er líka að minnast að á
þessum viðkvæma tíma fyrir útflutningsstarfsem-
ina hafði Sjálfstæðisflokkurinn, með Þorstein Páls-
son í forsæti, forystu í ríkisstjórninni.
Það er því sannur dómur, sem Árni Benedikts-
son kveður upp í grein í Tímanum sl. þriðjudag,
að ráðsmennska Sjálfstæðisflokksins hafi leikið
undirstöðugreinar atvinnulífsins grátt. Hann segir
réttilega að eigið fé heilla atvinnugreina hafi horfið
út í buskann á þeim tíma sem fyrrverandi fram-
kvæmdastjóri Vinnuveitendasambands íslands,
Þorsteinn Pálsson, var forsætisráðherra.
T
JL ÍMINN HEFUR að
undanförnu birt ýmsar greinar,
sem byggðar eru á ræðum og
erindum, sem flutt voru á Fjórð-
ungsþingi Norðlendinga á Akur-
eyri.
Allar eiga þessar greinar það
sammerkt að fjalla um málefni
landsbyggðarinnar og stöðu
hennar í þeirri byggðaþróun sem
nú á sér stað. Að sjálfsögðu
settu norðlenskar aðstæður og
reynsla mark sitt á þessar greinar
en þar er þó fyrst og fremst að
finna viðhorf sem almenn geta
talist þegar landsbyggðarmenn
ræða byggðastefnu og stöðu
landsbyggðarinnar.
Ræða Bjarna
Einarssonar
Meðal ræðumanna á Fjórð-
ungsþingi Norðlendinga var
Bjarni Einarsson, fyrrum bæjar-
stjóri á Akureyri en nú aðstoð-
arframkvæmdastjóri Byggða-
stofnunar. í ræðu sinni á þing-
inu, sem var löng og ítarleg,
ræddi hann byggðastefnu frá
ýmsum sjónarmiðum og greindi
frá því að Byggðastofnun hefði
undanfarin misseri unnið að
heildarúttekt á byggðamálum að
beiðni forsætisráðherra.
í máli Bjarna kom fram að
aðalatriði þeirrar vinnu sem nú
á sér stað hjá Byggðastofnun
væri að undirbúa stefnumótun
og setja fram tillögur eða hug-
myndir um aðgerðir til þess að
beina byggðaþróun á hagkvæm-
ari brautir en verið hefur undan-
farin ár og horfur eru á að verði
„að óbreyttri stefnu og óbreytt-
um aðgerðum stjórnvalda", eins
og Bjarni Einarsson orðar það.
í ræðu sinni gaf Bjarni Einars-
son greinargott sögulegt yfirlit
yfir íslenska byggða- og búsetu-
þróun á þessari öld og einkum
sfðustu áratugi. Sú skýrsla flutti
að vísu ekki nýjan fróðleik, en
eigi að síður varpaði Bjarni
fram athugasemdum sem vert er
að gefa gaum.
Hann lýsti þeirri skoðun sinni
að ör þéttbýlismyndun á höfuð-
borgarsvæðinu hefði framan af
öldinni haft það mikilvæga gildi
að þar hefði myndast miðstöð
þjónustu við alla landsmenn,
menningar, vfsinda og lista, og
þar með skilyrði til búsetu
manna, sem annars má gera ráð
fyrir að hefðu flust úr landi. Af
þessari ástæðu og öðrum eðlis-
skyldum voru fólksflutningar af
landsbyggðinni til höfuðborgar-
innar jákvæðir og ómetanlegir
fyrir hagsæld allra landsmanna,
að hans mati.
„Nú er þessu tímaskeiði hins
vegar lokið,“ sagði Bjarni Ein-
arsson. „Höfuðborgin er orðin
nógu öflug og veldur hlutverki
sínu. Ef litið er til framtíðar
hefur ör fjölgun þar allt önnur
áhrif en á fyrri hluta aldarinnar.
Nú eru horfur á að ráðast þurfi
í mjög kostnaðarsamar fram-
kvæmdir fyrr en ella eftir því
sem fjölgunin verður örari næstu
ár og áratugi, að meiri kostnaður
fylgi aðfluttum viðbótaríbúa en
nemur meðaltalskostnaði þeirra
sem fyrir eru.“
„Þessi þáttur byggðamálanna,
þ.e. annars vegar til hvers ör
fólksfjolgun á höfuðborgar-
svæðinu leiddi áður og hins veg-
ar til hvers hún leiðir í framtíð-
inni... gleymist oft í byggðaum-
ræðunni hér á landi."
„Náttúrulögmál“
Eftir að Bjarni Einarsson
hafði sett fram þetta athygl-
isverða sjónarmið, - að gera
mætti greinarmun á tímabilum,
hvað varðar áhrif fólksflutninga
af landsbyggðinni til Reykjavík-
ursvæðisins - benti hann á, að
fólksflutningar af þessu tagi hafi
farið ört vaxandi undanfarin ár,
einmitt þegar síst skyldi. Hann
taldi ennfremur að þessi þróun
muni halda áfram, ef ekki verð-
ur að gert. Hann benti á að sú
samsöfnun þjónustu, sem orðið
hefði á höfuðborgarsvæðinu,
hefði orðið til þess að búa til eins
konar „náttúrulögmál", sem
færi sínu fram, ef ekki er snúist
gegn orsökum þess og áhrifum.
Hvað varðar fjölgun starfa í
þjóðfélaginu, lagði Bjarni
áherslu á, að mestur hluti nýrra
starfa yrði í þjónustugreinum
eins og verið hefur. Hvað þetta
varðar er ísland á sama þróun-
arstigi og aðrar velmegunar-
þjóðir. Bjarni Einarsson segir
að 90% nýrra starfa á líðandi
áratug séu á þjónustusviði og
hlutdeild höfuðborgarsvæðisins
frá 70-78% af þeirri tölu, „enda
sæki þjónustan þangað sem hún
er fyrir“. Skoðun Bjarna Einars-
sonar er því sú að landsbyggðin
utan höfuðborgarsvæðisins
verði að fá aukinn hlut í þjón-
ustustörfunum.
Misvægi í
byggðaþróun
Ræðumaður gerði byggða-
stefnu fyrri ára og fram á þennan
dag að umræðuefni. Hann fann
henni margt til foráttu og taldi
hana m.a. illa skilgreinda og
óljósa um markmið og heildar-
árangurinn eftir því. Petta álit
Bjarna Einarssonar á vafalaust
við sín rök að styðjast og engin
ástæða til að láta sér bregða við
slíkan dóm. Ekki þar fyrir, finna
má ýmis rök fyrir því að á
vissum tímaskeiðum hafi verið
vel að verki staðið í þágu lands-
byggðar, jafnvel svo að vörn var
snúið í sókn eins og var á
áttunda áratugnum. En gagn-
rýni Bjarna á byggðastefnuna er
nægilega vel rökstudd, þegar til
lengri tíma er litið; til þess að
henni beri að gefa fullan gaum.
Eins og hann bendir á hefur
undanfarin ár orðið mikið mis-
vægi í þróun búsetu í landinu.
Búferlaflutningar hafa aukist
ár frá ári á þessum áratug. Ef
tekið er mið af mannfjöldaspá
og reynslu síðustu ára af fólks-
flutningum sýna framreikningar
að stöðnun verður í fólksfjölgun
á landsbyggðinni til aldamóta og
bein fækkun eftir aldamótin. A
hinn bóginn yrði um 52ja þús-
unda manna fjölgun á höfuð-
borgarsvæðinu, þar af næmi
fjölgun vegna aðflutninga 27
þúsund manns. Samkvæmt þess-
um reikningslíkum munu 27
þúsund manns flytja utan af
landi til höfuðborgarsvæðisins á
næstu 10 árum eða svo. Vanda-
mál byggðastefnu opinberast í
þessari tölu.
Breyttir
þjóðfélagshættir
Taka má undir með Bjarna
Einarssyni, að þegar horfur í
byggðamálum eru slíkar, þá hef-
Við Húsavíkurhöfn.
ur ekki tekist vel um framkvæmd
byggðastefnu. Pessi mál þurfa
gagngerrar endurskoðunar við.
Að mati Bjarna verður sú endur-
skoðun að taka mið af breyttum
þjóðfélagsháttum, sem orðið
hafa með örskotshraða og eru
enn að breytast. Þessum breyt-
ingum lýsir hann nánar á eftir-
farandi hátt:
1. í kjölfar offjárfestingar í
atvinnugreinum á landsbyggð-
inni, landbúnaði og sjávarút-
vegi, hefur miðstýring þeirra
stóraukist. Þær búa nú báðar við
kvótakerfi, sem sýnist verða til
einhverrar frambúðar í einu
formi eða öðru. Samtímis hefur
frjálsræði aukist á öðrum sviðum
atvinnulífsins, t.d. viðskiptum
og peningamálum, sem eiga sér
að miklu leyti stoð á höfuðborg-
arsvæðinu.
2. Tilfærsla kvóta milli byggð-
arlaga og landshluta hefur orðið
veruleg og að lítt breyttu kerfi
getur hún orðið mikil á næstu
árum, þótt erfitt sé að segja fyrir
um, hvernig veiðiheimildir
kunna að flytjast milli byggðar-
laga og landshluta.
3. Miklar breytingar hafa orð-
ið og eru líklegar næstu ár á
rekstri sjávarútvegsins. Sjófryst-
ing hefur hafist í stórum stíl og
stóraukinn útflutningur á fersk-
um fiski. Fiskmarkaðir hafa orð-
ið til innanlands, en þeir gætu
stuðlað að breyttri dreifingu á
fiskvinnslu í landinu.
4. Störfum hefur fjölgað lang-