Tíminn - 30.09.1989, Blaðsíða 7

Laugardagur 30. september 1989
Tíminn 7

Tímamynd: Pjetur

mest í þjónustugreinum undan-
farin ár og má búast viö áfram-
haldi á þeirri þróun. Sífellt fleiri
ungmenni leita að og öðlast
framhaldsmenntun. Það á sinn
þátt í vexti þjónustugreina, en
þær dafna best í öflugu þéttbýli,
sérstaklega á höfuðborgarsvæð-
inu.
5. Aukin þátttaka kvenna í
atvinnulífinu gerir kröfu til auk-
innar fjölbreytni í atvinnulífi,
sem helst er að finna í þéttbýli.
6. Ný stóriðja er nú mjög á
dagskrá. Staðarval slíkra fyrir-
tækja hefur gífurleg áhrif á
byggðaþróun.
7. Hátækniiðnaður, sem er að
þróast ört, krefst mikils sérhæfðs
starfsliðs og þróaðs þjónustuum-
hverfis, en hvort tveggja er fyrst
og fremst að finna í þéttbýli.
8. Mun minni þörf er á fjár-
festingu í ýmsum þjónustu-
mannvirkjum á landsbyggðinni
(skólum, heilsugæslustöðvum)
en var á síðustu áratugum.
9. Ör vöxtur höfuðborgar-
svæðisins er ekki lengur þjóð-
hagslega hagkvæmur, heldur
bendir margt til að slík þróun
hafi kostnað og óhagræði í för
með sér. Hagkvæmara er fyrir
þjóðarbúið í heild að stuðla að
stækkun þéttbýlisstaða og vaxt-
arsvæða á landsbyggðinni.“
„Allt ber þetta að sama
brunni,“ segir Bjarni Einarsson.
„Við nútímaaðstæður og miðað
við það sem framundan er verða
byggðaaðgerðir að beinast að
því að stuðla að umhverfi á
landsbyggðinni, þar sem vaxtar-
greinar atvinnulífsins, iðnaður
og þjónusta, geta dafnað við
hlið sjávarútvegs og landbúnað-
ar. í þessu efni þarf ekki að
einblína á sérstaka staði, heldur
beina aðgerðum að landsvæðum
með blandað strjálbýli og þétt-
býli, sem tengt er saman með
góðum heilsársvegum. Niður-
staðan er þessi: Ef vaxtargreinar
atvinnulífsins þrífast ekki vel á
landsbyggðinni eru byggðaað-
gerðir, sem máli skipta, unnar
fyrir gýg.“
Mismunur
landshluta
í erindi sínu benti Bjarni Ein-
arsson á að byggðaþróun hefði
orðið mjög misjöfn milli lands-
hluta. Þar ætti ekki eitt við um
alla. „Hér koma fyrst og fremst
til náttúrlegar aðstæður, mi£-
jafnir möguleikar á samgöngu-
bótum milli staða o.s.frv. Hér
verður einnig bent á einn stóran
þátt í misjafnri aðstöðu lands-
hluta til byggðaþróunar, sem
gæta mun í vaxandi mæli í
framtíðinni. Þar er um að ræða,
að stórbættar samgöngur á landi
hafa auðveldað mjög fólki ög
fyrirtækjum, sem heima eiga í
næstu landshlutum við höfuð-
borgarsvæðið, að sækja þangað
margvíslega þjónustu á afar auð-
veldan og ódýran hátt. Sérstaða
Suðurlands og Vesturlands að
þessu leyti hefur verið að aukast
mjög hin síðari ár. Ýmiss konar
sérhæfð þjónusta, sem áður var
á Suðurlandi og Vesturlandi,
hefur nú flust til Reykjavíkur-
svæðisins. Á hinn bóginn hafa
risið iðnfyrirtæki í þessum kjör-
dæmum í skjóli nálægðar við
höfuðborgarmarkaðinn og njóta
betri samgangna í rekstri sínum.
Aðrir landshlutar, Vestfirðir,
Norðurland og Austurland, hafa
það sameiginlegt að vera fjær
höfuðborgarsvæðinu, þótt þeir
séu ólíkir að náttúruaðstæðum
innbyrðis. Fjarlægðin frá höfuð-
borgarþéttbýlinu veitir þjón-
ustustarfseminni þar ákveðna
fjarlægðarvernd. Því virðist auð-
veldara og árangursríkara að
leggja áherslu á uppbyggingu
þjónustugreina í síðamefndu
landshlutunum en iðngreina í
þeim fyrrnefndu.“ „Þetta er
auðvitað einfölduð mynd,“
heldur Bjarni Einarsson áfram,
„en samt umhugsunarverð, því
að hún gæti leitt til þess að
mótuð yrði mismunandi byggða-
stefna eftir landshlutum.“
Skilgreining
og markmið
í lok ræðu sinnar á Fjórðungs-
þingi Norðlendinga ítrekaði
Bjarni Einarsson þá skoðun sína
að byggðastefna stjórnvalda yrði
endurmetin og skilgreind á
grundvelli þeirra þjóðfélagsað-
stæðna sem nú blöstu við. Hann
tók það fram að þessi mál væru
á undirbúningsstigi og viðræður
milli Byggðastofnunar og ríkis-
stjórnar hefðu enn ekki átt sér
stað varðandi skilgreiningar og
markmið.
Að eigin mati ræðumanns
taldi hann að stefna ætti að
eftirfarandi:
1. Að fólksfjölgun verði í
öllum landshlutum, þannig að
íbúár þeirra allra geti búið við
eðlilegar framfarir. Hins vegar
fjölgi ekki örar á höfuðborgar-
svæðinu en hagkvæmt telst fyrir
íbúa þess og þjóðarbúið í heild.
2. Að vaxtarsvæðum á lands-
byggðinni, sem yrðu sem stærst
með samgöngubótum milli sjáv-
arútvegsstaða, sveitahéraða og
þjónustukjarna, verði fólks-
fjölgun ör og jöfn og stuðlað að
grósku í iðnaðar- og þjónustu-
starfsemi.
3. Að hefðbundinn landbún-
aður verði til frambúðar stund-
aður á þeim landsvæðum þar
sem saman fara landgæði og
hagkvæm aðstaða til vinnslu og
markaðssetningar.
Mál ríkisstjórnar
og Alþingis
Þessar hugleiðingar Bjarna
Einarssonar hafa ekki verið
raktar hér í Tímabréfi vegna
þess að telja verði að þar sé
lausn að finna á hverju því atriði
sem byggðamálum viðkemur.
Hins vegar er gagnlegt að áhuga-
mönnum um byggðamál séu
kynnt sjónarmið manns, sem
lengi hefur fengist við þessi efni
og hefur auk þess reynslu sem
sveitarstjórnarmaður. Vafalaust
verða ýmsir til þess að meta
þessi mál að einhverju leyti öðru
vísi en hann hefur gert. Eins og
hér hefur rækilega komið fram
hefur Byggðastofnun unnið að
úttekt byggðamála að tilhlutan
forsætisráðherra. Bráðabirgða-
skýrsla um efnið liggur hjá ríkis-
stjóminni. ítarlegri skýrsla
Byggðastofnunar er væntanleg
síðar á árinu.
Mótun opinberrar byggða-
stefnu er pólitískt mál, viðfangs-
efni ríkisstjórnar og Alþingis.
Byggðastofnun er eigi að síður
mikilsverður ráðgjafaraðili um
slíkt málefni. Þar eiga einnig
hlut að máli hin ýmsu lands-
hlutasamtök, sem búa að
reynslu og þekkingu um þessi
efni. Frjáls félagasamtök eins og
Útvörður, samtök um jafnrétti •
milli landshluta, láta byggðamál
sérstaklega til sín taka. Sjón-
armið slíkra samtaka eiga fullan
rétt til þess að þau séu virt þegar
frekari umræða um mótun
byggðastefnu fer fram á grund-
velli þeirra skýrslna sem opin-
berir aðilar standa að. Umræður
um endurmat byggðastefnu eru
rétt að hefjast. Þeim er ekki
lokið.