Tíminn - 30.09.1989, Blaðsíða 13

Laugardagur 30. september 1989
Tíminn 25

minning
Benedikt Stefánsson
Fæddur 5. janúar 1907
Dáinn 16. september 1989
Fyrir nokkrum dögum hringdi til
mín Jóhann Stefánsson smiður á
Egilsstöðum - Jói frá Merki - og
sagði mér að Benedikt hálfbróðir
hans hefði látist þá um morguninn
eftir stuttan lasleika. Mig langar til
að minnast með nokkrum orðum
þessa frænda míns og vinar og um
leið heimilisins og sveitarinnar sem
hann var tengdur órjúfanlegum
böndum uppruna og ævistarfs.
í Merki hefur búið stórfjölskylda
lengur en núlifandi menn muna,
börn og foreldrar, afar og ömmur.
Þar hefur ævinlega ríkt notalegt
geðslag og umburðarlyndi; skap-
brestir og ólund áttu þar ekki heima
og þar heyrðist aldrei barlómur eða
nöldur. Sá sem hér er minnst var
einskonar samnefnari þeirra ein-
kenna sem mest bar á í heimilislíf-
inu, jafnlyndur, öruggur, aldrei
hryggur eða dapur svo séð yrði en
oft glaður og ævinlega tillitssamur
og vingjarnlegur.
Á þessu heimili virtist engu breyta
hvort fólkið var fleira eða færra,
hvort eitthvað var fyrir það allt að
gera eða hvort fleiri eða færri sátu að
borði. í>að sem var til var ævinlega
nóg. Ekki skipti máli þó einn og einn
ættingi eða lausamaður kæmi óbeð-
inn og settist upp nokkrar vikur eða
mánuði. Honum var tekið eins og
einum úr fjölskyldunni, í mesta lagi
að honum væri gefið tækifæri til að
grípa í verk ef hann nennti, segja til
krakka, taka í vefstól, stinga út úr
fjárhúsi eða dunda í görðunum.
Þegar svo flækingurinn loksins
kvaddi og fór var honum innan-
brjósts eins og hann væri að svíkjast
burtu frá vinum sínum sem biðu
með óþreyju eftir að hann kæmi
aftur og settist upp.
Búskapinn í Merki, þegar ég
þekkti þar til, get ég ekki skilgreint.
Ég veit ekki hvort þetta var heldur
félagsbúskapur, samyrkjubúskapur
eða einhverskonar einkabúskapur
þar sem allir unnu saman. Hitt er
víst að gott samkomulag var um alla
hluti og regla og myndarbragur á
öllu, hvort sem ríkti kreppa eða
góðæri. Afkoma hygg ég að hafi
alltaf verið í góðu meðallagi. Raunar
veit ég það ekki. f Merki vantaði
aldrei neitt en þar var heldur aldrei
bruðlað. Þar var allt í góðu hófi.
Við þennan heimilisbrag ólst
Bensi í Merki upp. Þegar ég man
hann fyrst var hann kvikur og snar-
legur maður á besta aldri, rúmlega
tvítugur búfræðingur frá Hvanneyri,
fær til allra verka, alltaf snyrtilega til
fara, kunni að fara með ýmis tæki og
vélar, átti stælta hesta, góðar byssur
og þótti manna hæfastur til starfa
sem útheimtu snerpu og fumlaust
áræði. Ef sagt var að hann hefði
tekið að sér verk þurfti ekki að
spyrja um fleira, þá var það í
öruggum höndum.
Benedikt Stefánsson var fæddur
5. janúar 1907. Foreldrar hans voru
Stefán Benediktsson bóndi í Merki
og fyrri kona hans, Guðný Bjöms-
dóttir bónda í Merki, Jónssonar og
Guðrúnar Magnúsdóttur frá
Skeggjastöðum á Jökuldal, Péturs-
sonar.
Foreldrar Stefáns voru Benedikt
Sigurðsson, Oddssonar, úr Suður-
Þingeyjarsýslu, og kona hans, Sol-
veig Þórðardóttir bónda á Sævar-
enda í Loðmundarfirði, Jónssonar,
og konu hans Maríu Guttormsdótt-
ur. Benedikt var fæddur á Hóli í
Köldukinn 17. nóv. 1830, kom aust-
ur á Jökuldal 1860 og var þar til 1872
er hann gerðist veitingasali á Vopna-
firði. Þar kvæntist hann Solveigu,
sem var rúmum 20 árum yngri en
hann, fædd 1. okt. 1851 samkvæmt
kirkjubók, og þar fæddust öll sjö
böm þeirra, þar af tvennir tvíburar.
Árið 1882 hafði Benedikt eignaskipti
við bóndann í Hjarðarhaga á Jökul-
dal og fluttist þangað með fjölskyldu
sína. Hann var þá orðinn heilsuveill
og taldi að ef hann félli frá yrði
fjölskyldunni betur borgið á jörð f
sveit en í verslunarstaðnum á
Vopnafirði. Hann lést 5. janúar
1883.
Solveig bjó áfram í Hjarðarhaga.
Hún eignaðist 1885 dóttur, Berg-
þóru, síðar húsfreyju á Arnórsstöð-
um á Jökuldal, með Bergi Árnasyni
úr Nesjum, en hann lést áður en
dóttirin fæddist. Síðar giftist hún
Magnúsi ívarssyni frá Vaði í Skrið-
dal og átti með honum sjö börn sem
dóu í æsku öll nema eitt, Anna
ljósmóðir, gift Birni Jóhannssyni
skólastjóra á Vopnafirði.
Síðustu æviárin var Solveig í
Merki hjá Stefáni, elsta syni sínum,
og þar dó hún 17. ágúst 1928.
Guðný, fyrri kona Stefáns, var
sem fyrr segir dóttir Björns Jónsson-
ar bónda í Merki og konu hans,
Guðrúnar Magnúsdóttur frá
Skeggjastöðum. Bjöm var sonur
Jóns Jónssonar, síðast bónda á
Skjöldólfsstöðum, og Höllu Jóns-
dóttur vefara Þorsteinssonar, sem
Vefaraætt er kennd við. Björn var
fæddur á Skjöldólfsstöðum 16. júní
1832. Guðrún hefur líklega verið
fædd í Skriðdal 10. janúar 1839.
Faðir hennar var Magnús Pétursson,
fæddur í Húsavíkursókn nyrðra um
1799 en móðir Guðrún Marteins-
dóttir á Hjartarstöðum, Pétursson-
ar.
Björn og Guðrún munu hafa flust
frá Skjöldólfsstöðum að Merki 1876
eða litlu fyrr. Guðný dóttir þeirra
var fædd 1. apríl 1875. Bjöm andað-
ist á Þorláksmessu 1889 en Guðrún
hélt áfram búskap til 1905. Þá tóku
þau Stefán tengdasonur hennar og
Guðný við búinu. Guðrún dó 3. júní
1907.
Guðný og Stefán eignuðust sjö
börn. Benedikt var næstelstur.
Guðný lést 1917. Stefán kvæntist
aftur Stefaníu Óladóttur frá Gagn-
stöð í Útmannasveit og eignuðust
þau fjögur böm.
Eftir að Stefán í Merki tók að
reskjast var Benedikt sonur hans
fyrir búinu. Eftir lát Stefáns 1954
hófu hálfbræðumir Benedikt og Óli
sjálfstæðan búskap á jörðinni. Bene-
dikt hélt áfram búskap fram yfir
sjötugt en fluttist svo í Egilsstaði og
bjó þar til dauðadags, engum háður,
sjálfbjarga til síðustu stundar, oft
veitandi en aldrei þiggjandi. Hann
var ókvæntur og barnlaus.
Líklega er Jökuldalur sú sveit á
Austurlandi sem lengst hefur varð-
veitt hefðir og búskaparhætti ís-
lenska bændaþjóðfélagsins, enda
dæmigerð fjársveit þar sem tækni-
menningin kvaddi seinna dyra en í
öðrum sveitum eystra, gekk hægar
um garð og skildi eftir minna af
rústum og brotalömum en víða ann-
arsstaðar. Þessi sveit hefur haldið
fólki sínu betur en flestar aðrar og
fólkið hefur ef til vill haldið svipmóti
sveitarinnar, hefð hins þúsund ára
gamla samfélags hjarðbænda með
fasta búsetu og gróinnar bænda-
menningar betur en flest annað
sveitafólk. Sérkenni dalsins hafa að
sjálfsögðu mótað fólk hans, enda
hefur lengi gengið það orð af Jökul-
dælingum að þeir væru öðmvísi en
menn annarra sveita; alltaf færu þeir
sínu fram eins og þeir væru einir í
heiminum, kynnu ekki að flýta sér
og stundum virtust áhöld um hvort
þeir þekktu á klukku. Líklega er í
þessu sannleikskorn. Þeir sem búa
við svonefnda þróaða atvinnuhætti
hafa vanist því að láta klukku brytja
tíma sinn, líf sitt, í óteljandi búta, en
þarfir búsmalans, veðrið og færðin,
víðáttan og gróðurfarið mæla hjarð-
bóndanum tímann. Og þó gamla
bændaþjóðfélagið gengi ekki eftir
klukku tókst því að skapa þá bók-
menningu sem hefur verið helsta
réttlætingin fyrir þjóðartilveru ís-
lendinga. Bændafólk af Jökuldal
hefur ekki reynst eftirbátar í að
tileinka sér menningu tímans. f svip-
inn man ég eftir fjórum núlifandi
Jökuldælingum með doktorsnafn-
bót, allir raunar fæddir og hafa slitið
barnsskónum fyrir innan Gilsá.
Verður það að teljast sómasamlegt
framlag hundrað til hundrað og
fimmtíu manna sveitar til æðstu
mennta og vísinda þjóðarinnar.
Fyrir nokkrum árum hittumst við
tveir frændur af hendingu á Egils-
stöðum og ákváðum að fara upp í
Merki. Þetta var seint á slætti á
óþurrkasumri en þennan dag var
flæsa. Þegar við komum að Merki
skömmu eftir hádegi lá hálfþurrt hey
á túninu. Bræðurnir Óli og Bensi
tóku okkur af þeirri alúð og gestrisni
sem við þekktum frá fyrri tíð en
heyið var látið eiga sig um sinn.
Þegar við loksins undir kvöld slitum
okkur frá veitingum og skemmtileg- i
um samræðum var farið að rigna
ofan í flatt heyið. En allir höfðu átt
góða stund sem enn er munuð.
Heyið fékk víst þurrk næstu daga og
komst í hlöðu. Og þrátt fyrir svona
útúrdúra mun enn búið við sæmilega
afkomu í Merki eins og á flestum
eða öllum bæjum á Jökuldal, meðan
byggðin í útsveitunum þynnist og
eyðist.
Tilgangur minn með þessari grein
var að minnast góðs vinar og frænda
sem lokið hefur meira en áttatfu ára
lífsgöngu og stigið hvert spor hennar
með sóma. Nú er greinin farin að
fjalla um sveitina þar sem hann
fæddist, ólst upp og starfaði fram á
eiliár. En þetta verður naumast
aðskilið. Benedikt í Merki var
mótaður af sveitinni sinni og starfi
sínu, gegnheill og ósvikinn Jökul-
dalsbóndi, sem gegndi verkum sín-
um og öðrum skyldum af trú-
mennsku og dugnaði, hélt vel á
sínum hlut og gætti þess að ganga
ekki á hlut annarra. Slíka menn er
gott að hafa þekkt og átt að vinum,
en þegar þeir kveðja finnst manni
veröldin fátæklegri en áður.
Benedikt Sigurðsson
RÍKISSPÍTALAR
Kópavogshæli
STARFSMENN óskast í 100% starf sem fyrst. í
starfinu felst umönnun vistmanna, útivera, þátttaka
í þjálfun, almenn heimilisstörf, þrif og ræsting.
Æskileg starfsreynsla við sambærileg störf og að
umsækjandi sé orðinn 18 ára.
Athugið launahækkandi námskeið fyrir fastráðið
starfsfólk. Upplýsingar gefa yfirþroskaþjálfi og
hjúkrunarforstjóri í síma 60 2700.
RÍKISSPÍTALAR
Bílakaup ríkisins 1990
Innkaupastofnun ríkisins áætlar að kaupa um 125
bíla fyrir ríkisstofnanir árið 1990. Lýsing á stærðum
og útbúnaði bílanna er að fá á skrifstofu vorri og
þurfa þeir bifreiðainnflytjendur, sem vilja bjóða bíla
sína, að senda verðtilboð og aðrar upplýsingar til
skrifstofunnar fyrir 27. október n.k.
INNKAUPASTOFNUN RIKISINS
_______BORGARTÚNI 7, 105 REYKJAVIK__
Bílaleigubílar
Tilboð óskast í leigu á bílaleigubílum til afnota fyrír rikisstofnanir og ríkisfyrírtæki árín
1989-1990.
Útboðslýsing er afhent á skrifstofu vorri, Borgartúni 7, Reykjavik.
Opnun tilboða fer fram á skrifstofu vorri föstudaginn 20. október 1989 kl. 11.00 fh. í viðurvist
viðstaddra bjóðenda.
INNKAUPASTOFNUN RÍKISINS
BORGARTUNI 7. 105 REVKJAVIK_
TIL SÖLU
\
Innkaupastofnun Reykjavíkurborq
Orgar
gæsluvallarhús úr timbri. HúSin' er
býður til kaups tvö gömul
eru staðsett við gæsluvöll við
Rauðalækog við gæsluvöll viðLjósheima (aðkomafrá Glaðheimum).
Húsin eru seld til brottflutnings á'n lóðar. Stærð hvors húss er um 21
m2, þau hvíla á steyptum undirstöðum en eru með timburgólfi. Húsin
skal fjarlægja innan 7 daga frá samþykki verðtilboðs.
Húsin eru til sýnis mánudaginn 2. október milli kl. 13.00 og 14.00.
Tilboðum sé skilað til Innkaupastofnunar Reykjavíkurborgar, Frí-
kirkjuvegi3,101 Reykjavíkeigis(ðarenmiðvikudaginn4.okt. 1989.
ÍNNKAUPASTOFNUN REYKJAVÍKURBORGAR
Frikirkjuvegi 3 - Simi 25800
TÖLVUNOTENDUR
Við ! Prentsmiðjunni Eddu
hönnum, setjum og prentum
allar gerðír eyðublaða fVrir tölvuvinnslu.
Smiðjuvegi 3, 200 Kópavogur. Sími 45000