Tíminn - 30.04.1992, Blaðsíða 5

Fimmtudagur 30. apríl 1992
Tíminn 5
Guðmundur P Valgeirsson:
Hvert er þeirra innræti?
í viötali sínu við Mannlíf fyrr á þessum vetri birtir Jón Baldvin
Hannibalsson dramatíska lýsingu af sjálfum sér og lyndisein-
kunnum sínum. Þeir, sem lesið hafa þá sjálfslýsingu hans, dylst
ekki að maðurinn er haldinn yfirgengilegu sjálfsáliti og hroka.
Sú sjálfslýsing hans hljómar nánast eins og sjálfslýsing Sölya
Helgasonar. „Eg er gull og gersemi / gimsteinn elskuríkur. / Ég
er djásn og dýrmæti, / Drottni sjálfum líkur."
Fúkyrði hans um Karvel Pálma-
son eru daemigerð fyrir dóm-
greindarskort hans, sem áður hef-
ur komið fram, og þjóna engum
tilgangi öðrum en sýna hve hátt
hann telur sig hafinn yfir sam-
starfsmenn sína og allan þorra
manna.
Ummæli hans um frú Jóhönnu
Sigurðardóttur, samráðherra
hans og flokkssystur, eru líka í
meira lagi ósmekkleg, þótt hon-
um tækist að klóra sig frá því með
tvíhyggju sinni. Dómar hans um
aðra samstarfsmenn og samferða-
menn sína eru líka með þeim
hætti að augljóst er að hann lítur
niður á þá og gerir tilraun til að
lítillækka þá í oflæti sfnu.
Einn er þó sá maður, sem finnur
sérstaka náð fyrir augum hans. Sá
maður er Sighvatur Björgvinsson,
flokksbróðir hans og nú ráðherra.
Það er maður að hans skapi og þá
líklega dæmigerður jafnaðarmað-
ur, að áliti Jóns Baldvins. Reyndar
hefur þjóðin áður kynnst Sighvati
og á sínar minningar um það, þó
farið væri að fyrnast yfir þær og
hefðu líklega gleymst, ef hann
hefði ekki með jafnafgerandi
hætti minnt á fortíð sína og hann
hefur gert á stuttum ráðherraferli
sínum.
En Jón Baldvin gerir meira í
þessu fræga viðtali sínu. Með
engu síður dramatískum hætti
dregur hann upp mynd af sam-
runa og „svaðilför" sinni með
Davíð Oddssyni, formanni Sjálf-
stæðisflokksins, á Viðeyjarsundi á
sl. vordögum að loknum kosning-
um, þegar náttúran blómstraði
mest. Þar fann hann tvíburasál
sína, sem hann hafði lengi þráð,
og lýsir því hástemmdur hvernig
þessar tvíburasálir „smullu sam-
an“ og hespuðu af í skyndingu sitt
„heiðursmanna samkomulag",
sem leiddi til myndunar núver-
andi stjórnar. Það er sá atburður,
sem vert er að minnast og gefa því
gaum hvernig hann varð til og
hverjar afleiðingar hans eru þegar
orðnar fyrir þjóðlíf okkar og eiga
eftir að verða, fái þessir „síam-
ísku“ tvíburar að leika listir sínar,
þó ekki væri nema út þetta kjör-
tímabil, í skjóli flokka sinna. Það
er hugsun, sem mörgum hrýs
hugur við og horfa til með skelf-
ingu.
Samruni þessara sjálfselskufullu
oflátunga, sem eru um margt lík-
ir, og stjórnarstefna þeirra, hefur
haft í för með sér svo ógnvekjandi
afleiðingar að mikill hluti þjóðar-
innar hefur verið eins og hún lægi
undir martröð. Martröð, sem hef-
ur hvolfst yfir með skelfilegum
hætti á flestum sviðum þjóðlífs-
ins, jafnt í innanríkismálum sem
samskiptum við erlendar þjóðir.
Og enginn veit hvar þau ósköp
enda eða lenda.
Á stuttum valdaferli hefur þessi
ríkisstjórn snúið fjölmörgum
gildum þjóðlífsins öfugt við það
sem verið hefur, og ótal margt er
þegar í undirbúningi, svo að vart
mun standa steinn yfir steini í
þjóðfélagsgerð okkar, fái þeir að
ljúka ætlunarverki sínu.
{ stað þeirra samfélagslegu sjón-
armiða. sem höfó hafa verið að
leiðarljósi í samskiptum samfé-
lagsins og þegna þess á liðnum
áratugum'og byggt hafa upp það
velferðarkerfi sem þjóðin hefur
státaö af, hefur það verið rifið í
tætlur og keyrt inn á braut ein-
staklingshyggju og sérhagsmuna
þeirra sem betur eru stæðir, svo
sómakæru fóiki stendur ógn af,
hvar í flokki sem það stendur. Og
margur iðrast nú hvernig hann
varði atkvæði sínu í síðustu kosn-
ingum. En það er um seinan.
Slysið er orðið.
Eftir að núverandi stjórn settist
við völd, málaði hún fjármála-
ástandið dökkum litum og lét
mikið um að breyta þyrfti því
ástandi í betra horf. Til að bæta
hag ríkissjóðs lét hún það verða
eitt sitt fyrsta verk að sækja fjár-
muni í vasa gamalmenna, sjúk-
linga og annarra sem höllum fæti
standa í lífsbaráttunni. Jafnframt
sló hún skjaldborg um þá, með
hækkun vaxta, sem betur eru
stæðir og hafa komist yfir mikla
peninga á kostnað samborgara
sinna með ýmsum hætti og fyrir
atbeina „Kolkrabbans". Sú ráð-
stöfun jók fjársöfnun þeirra til
mikilla muna, jafnframt því sem
hún lagði auknar byrðar á allt at-
vinnulíf í landinu, heimilishald
fjölskyldna og ótal margt annað
sem hefur úrslitaáhrif á hagsmuni
almennings.
Fyrir kosningar hafði Sjálfstæð-
isflokkurinn gefið hátíðleg heit
um að hækka ekki skatta. Því var
úr vöndu að ráða. Og þeir fundu
það ráð með fullum stuðningi Al-
þýðuflokksins. Með þessari aðferð
þykjast þeir hafa staðið við það
kosningaloforð sitt, að hækka
ekki skatta. „Þessar álögur eru
ekki skattur," segja þeir. „Hér er
aðeins um gjald að ræða,“ segja
þeir. „Við hækkum ekki skatta —
Við hækkum ekki skatta," hrópa
þeir í kór í sífellu. „Það er stjórn-
arandstaðan sem heimtar hærri
skatta, en ekki við,“ kveður við í
samkór svörtustu einstaklings-
hyggjumanna Sjálfstæðisflokks-
ins og forystumanna Alþýðu-
flokksins — Jafnaðarmannaflokks
íslands — undir forystu þeirra
Jónanna. Með þessu reynir ríkis-
stjórnin að villa um fýrir almenn-
ingi, að yfirlögðu ráði. Hér beita
þeir þeirri áróðurstækni, sem
kennd er við Goebbels hinn þýska,
áróðursmeistara nasista.
Með því að endurtaka hugtaka-
brenglið nógu oft telja þeir að
hægt sé að villa um fyrir almenn-
ingi, þannig að menn fari að trúa
því að hvítt sé svart og svart sé
hvítt. En íslenskur almenningur
er ekki eins skyni skroppinn og
þessir menn halda. Hann sér og
skilur að hér er um skatt að ræða,
þótt hann sé einungis lagður á þá
sem minnsta hafa getuna til að
inna hann af hendi, en breiðu
bökum fjármagnseigenda sé
sleppt við hann.
Með þessu er verið að draga þjóð-
ina í tvo dilka, ríka og snauða, yf-
irstétt og ánauðuga, þar sem þeim
snauðu er íþyngt stórlega, en hin-
um færðir auknir fjármunir á silf-
urfati.
Þeir menn, sem þannig standa að
verki, geta ekki kallast fulltrúar
almennings, heldur gæslumenn
þröngra hagsmunahópa. Ef
ástandið var eins alvarlegt og rík-
isstjórnin lýsti því, og enginn ef-
ast um að það var slæmt, þá var
full ástæða til að fá alla lands-
menn til að sameinast um að axla
þær byrðar, sem nauðsynlegt var
að þeir tækju á sig í þeim tilgangi,
en ekki aðeins sjúka og aldraða.
En það er löngu vitað að þetta er
grunntónninn í stefnu Sjálfstæð-
isflokksins, þótt honum hafi tek-
ist ótrúlega vel að dylja það með
slagorðunum „Stétt með stétt" og
öðru álíka með áróðursmætti sín-
um og fjármálaveldi flokkskjarn-
ans. Og þegar hann svo fékk Al-
þýðuflokkinn til jafnsauðtryggrar
þjónustu og nú varð, var ekki við
neinu góðu að búast.
Með atferli sínu hefur ríkis-
stjórnin snúið við öllum gildandi
siðareglum. Hún virðist hafa gert
að einkunnarorðum sínum hið
kaldranalega tilsvar Kains: „Ekki
á ég að gæta bróður míns“, þegar
um mannleg samskipti er að
ræða. Aðför ríkisstjórnarinnar að
heilbrigðiskerfinu, bæði að því er
varðar sjúka og ellimóða annars
vegar og sjúkrahúsum höfuð-
borgarinnar og starfsliði þeirra
hins vegar, er svo ofsafull og ger-
ræðisleg að vart munu finnast
dæmi þess í siðuðu þjóðfélagi.
Menn geta vart gert sér fulla grein
fyrir því undir hvaða álagi þessir
hópar hafa verið í umróti þessu
öllu saman. Svo tillitslaust hefur
verið þar að verki staðið, að varla
er hægt að ætla að þeim mönnum
sé sjálfrátt. Ofan á það bætist að í
loftinu liggur að sá hópur manna,
sem þarf læknishjálpar við, verði
boðinn út og læknar og sjúkrahús
verði látin bjóða í „verkið" í sam-
keppni hver við annan, rétt eins
og um dauða, sálarlausa hluti
væri að ræða. Það er kölluð einka-
væðing og þykir fínt nú til dags í
herbúðum rikisstjórnarinnar.
Ríkisstjórnin heldur því mjög á
lofti að það, sem hún er að gera í
heilbrigðiskerfinu, sé hún að gera
Á stuttum valdaferli
hefur þessi ríkisstjórn
snúið fjölmörgum
gildum þjóðlifsins öf-
ugt við það sem verið
hefur, og ótal margt er
þegar i undirbúningi,
svo að vart mun
standa steinn yfir
steini í þjóðfélagsgerð
okkar, fái þeir að
Ijúka œtlunarverki
sínu.
í sparnaðarskyni og kenna þjóð-
inni sparnað. Vissulega er það
góðra gjalda vert, ef svo væri. Fátt
væri þjóðinni meira til farsældar
en ef hún gæti lært að tileinka sér
hagsýni og sparnað, svo gálaus-
lega sem margur fer með fjár-
muni sína. En sú hugsun speglast
ekki í eigin gerðum ríkisstjórnar-
innar, í flakki ráðherra og starfs-
fólks út um lönd og álfur erindi-
slítið eða erindislaust, svo að hún
slær út öll fyrri met, og þótti þó
mörgum nóg um.
Þegar svo þar við bætist aö það,
sem þeir guma af að þeir séu að
gera í sparnaðarskyni, eigi eftir að
valda tuga milljóna tjóni fyrir
sjálfan ríkissjóðinn í sjáanlegri
nálægð, þá fer nú glansinn að fara
af sparnaði þeirra og erfitt að
skilja hvaða hvatir hafa búið að
baki aðrar en vekja athygli á eigin
persónum með vanhugsuðum
bægslagangi sínum.
í atvinnulífi landsmanna er það
sama uppi á teningnum. Hönd af-
skiptaleysis og dauða hefur verið
lögð á það: „Þinn vandi er ekki
minn vandi og kemur mér ekki
við. Sjá þú sjálfur fyrir því,“ eru
kaldhæðin svör forsætisráðherra,
Davíðs Oddssonar, og skósveina
hans, þegar erfiðleika atvinnulífs-
ins ber á góma. Þrástaglast er á að
allt sé í kaldakoli og reynt er með
öllum hætti að koma sök á fýrri
ríkisstjórn fyrir hvernig málum sé
komið; hún beri ábyrgð á því. Öllu
þurfi að hvolfa öfugt við það sem
áður var til þess að þau mál leys-
ist. { þeim tilgangi hefur verið
skipuð „Fortíðarvandanefnd" með
tilheyrandi sérfræðingum og hag-
fræðingum með reynslu í gjald-
þrotum, til að sanna sakir á fyrr-
verandi ráðherra, svo hægt verði
að dæma þá til tugthúsvistar þeg-
ar Davíð er búinn að laga hegn-
ingarlöggjöfina svo í hendi sér og
auka tugthúsrými, svo hægt sé að
láta dóma yfir þá ganga, sam-
kvæmt hátíðarboðskap hans til
þjóðarinnar þann 17. júní sl.,
sællar minningar.
Til að sýna áþreifanlega hug sinn
til atvinnulífsins lét ríkisstjórnin
það verða eitt sitt fýrsta verk að
hækka vexti af lánum og rekstrar-
fé til þess. Öllum má Ijóst vera
hvaða afleiðingar það kemur til
með að hafa, enda hefur það sagt
til sín með áberandi hætti. Jafnvel
margir áhrifamiklir stuðnings-
menn núverandi ríkisstjórnar
hafa haft stór orð um að meðan
svo stæði eigi heilbrigt atvinnu-
og viðskiptalíf sér enga lífsvon,
það sé hreinn dauðadómur. í því
speglast hin nýja atvinnustefna
núverandi rikisstjórnar.
Viðhorf fýrrverandi ríkisstjórnar
voru með allt öðrum hætti. Hún
átti þó oft úr vöndu að ráða, þar
sem margir flokkar stóðu að
henni og mörg sjónarmið þurfti
að samræma, auk þess sem
stjórnarandstaða Sjálfstæðis-
flokksins reyndi að gera henni
eins erfitt fýrir og hún hafði bol-
magn til. Þó tókst henni að bæta
afkomu atvinnulífsins til stórra
muna. í stað allsherjar gjaldþrots,
sem vofði yfir í stjórnartíð Þor-
steins Pálssonar, var dæminu
snúið við. Með samfélagslegum
aðgerðum tókst að blása nýju lífi í
atvinnulífið og afkoma þess batn-
Vettvangur
aði stórlega og fjölmörg fýrirtæki
skiluðu góðum hagnaði á árinu
1990 og voru á uppleið ef áfram
hefði verið haldið á sömu braut.
Við þessa staðreynd gat Sjálfstæð-
isflokkurinn ekki sætt sig. Enda
kom hún öfugt við þá mynd, sem
hann hafði uppmálaö fyrir og eftir
kosningar.
Eftir kosningarnar voru menn að
vona að haldið yrði áfram á svip-
uðum nótum og fyrrverandi ríkis-
stjórn hafði markað og Sjálfstæð-
isflokkurinn stæði einn uppi með
öfugmæli sín. En honum vildi það
þá til að ást Jóns Baldvins til
svörtustu íhaldsaflanna í Sjálf-
stæðisflokknum hafði lifað glatt
undir niðri, þrátt fýrir öll stóru
orðin um ávirðingar Sjálfstæðis-
flokksins á meðan hann sat í fýrri
ríkisstjórn. Og það kom strax á
daginn, eftir kosningarnar, að
önnur stjórnarmyndun kom ekki
til greina í huga þeirra Jónanna í
Alþýðuflokknum en sú, sem þeir
félagar gerðu sitt sögufræga
„heiðursmannasamkomulag" um
á Viðeyjarsundi.
„Af henni mun stafa allt hið illa
er hún kemur austur hingað,"
varð Njáli á Bergþórshvoli að orði,
er hann vissi ráðahag Gunnars
vinar sfns. Á sama veg varð mörg-
um í hug, þegar spurðist um sam-
runa þeirra Jóns Baldvins Hanni-
balssonar og Davíðs Oddssonar á
sl. vori. Það hefur þegar ásannast.
En fleira mun eftir fara, ef þeim
tekst að sitja áfram í stjórn og
koma fyrirætlunum sínum í fram-
kvæmd.
Til þess að ekki verði fleiri og
stærri slys en þegar eru orðin af
völdum þessarar ríkisstjómar, er
nauðsynlegt að hún fari frá völd-
um og það sem fyrst. Því verður
varla trúað að allt þinglið stjórn-
arflokkanna sé þannig innréttað
að það láti ofmetnaðarfulla ang-
urgapa komast upp með að vinna
þau spjöll í lífi og velferð þjóðar-
innar, sem þeir hafa þegar gert og
stefna að með hagsmuni fjöl-
skyldnanna fimmtán að leiðar-
Ijósi, í samspili við þann „kol-
krabba" sem ræður rfkjum í fjár-
málalífi þjóðarinnar.
Þegar Davíð Oddsson forsætis-
ráðherra útvarpaði framtíðarhug-
sjón sinni í byggðamálum frá full-
trúaráðsfundi Sjálfstæðisflokks-
ins á sl. sumri, hélt Matthías
Bjarnason að Davíð hefði fengið
högg á höfuðið og talaði í óráði.
Matthías fékk það svar til baka að
hann væri orðinn elliær og ekkert
mark á honum takandi. Sjálfur
kvaðst forsætisráðherra vera
maður framtíðarinnar, sem hefði
hugsjónir og þor til að fram-
kvæma þær. Víst er að köldum
hrolli sló að mörgum við þennan
boðskap forsætisráðherra. Með
slíkri yfirlýsingu var vegið svo að
Iandsbyggðinni og sjálfsögðum
mannréttindum einstaklinga að
til að finna samanburð varð að
leita til miskunnarlausustu ein-
ræðisherra og harðstjóra austan-
tjaldslanda, þar sem mannréttindi
voru að engu virt og fólki í heilum
landshlutum var skákað fram og
aftur eftir geðþótta og duttlung-
um þeirra hverju sinni.
Hér er ekki einungis um að ræða
sveitir og héruð landsins, byggð
bændum og búaliði, afætum svo-
kölluðum, heldur einnig þorp og
kauptún víðs vegar um landið,
sem leggja á í auðn til hagsbóta
íbúum SV-hluta landsins, sam-
kvæmt útreikningum fjölmiðla-
fólks og hagspekinga, sem hafa
lesið fræði sín líkt og sagt er að
fjandinn lesi gott orð. Og það
liggur nú þegar fýrir í umræð-
unni að framkvæma skuli þessa
hugsjón formanns Sjálfstæðis-
flokksins og nánustu fylgismanna
hans.
Fylgishrun Sjálfstæðisflokksins,
sem fram kemur í skoðanakönn-
unum, sýnir ótvírætt að óbreyttir
kjósendur flokksins vilja ekki láta
nota sig til þeirra hluta eða ann-
arra álíka, sem hafa verið í fram-
kvæmd. Eftir er að sjá hvort
kjörnir fulltrúar flokksins fýrir
landsbyggðina halda áfram að láta
nota sig eins og nytsama sakleys-
ingja og atkvæðaveiðara fyrir
flokkinn. Eða hvort þeir rísa upp
og brjótast undan þeim gerræðis-
öflum, sem hafa tögl og hagldir
innan Sjálfstæðisflokksins í krafti
blindrar gróðahyggju og yfir-
drottnunar.
Höfundur er bóndi i Bæ i Trékyllisvík.