Tíminn - 10.09.1994, Qupperneq 4

4

Laugardagur 10. september 1994
STOFNAÐUR 1 7. MARS 1 91 7
Útgáfufélag: Tímamót hf.
Ritstjóri: Jón Kristjánsson
Ritstjórn og auglýsingar: Stakkholti 4, 105 Reykjavík
Inngangur frá Brautarholti.
Sími: 631600
Símbréf: 16270
Pósthólf 5210, 105 Reykjavík
Setning og umbrot: Tæknideild Tímans
Prentun: Prentsmibja
Frjálsrar fjölmiblunar hf.
Mánabaráskrift 1400 kr. m/vsk. Verö í lausasölu 125 kr. m/vsk.
Fólksfjölgunar-
sprengjan
Mannfjöldaráöstefna Sameinuðu þjóðanna í Kaíró
hefur vakið athygli og umtal í fjölmiðlum. Þar er
fjallað um eitt mesta vandamál nútímasamfélags,
fólksfjölgunarvandamálið.
Spár um fjölgun mannkynsins eru margs konar
og ber ekki vel saman. Þó liggur sú staðreynd fyrir
að fólksfjöldi í heiminum gæti þrefaldast á næstu
öld. Ef þetta gerist án þess að mannkynið nái tök-
um á efnahagsmálum eða matvælaframleiðslu, má
líkja þessu við sprengju sem er öflugri en nokkur
vítisvél. Væntanleg er skýrsla Matvæla- og land-
búnaðarstofnunar Sameinuðu þjóðanna með upp-
lýsingum um að um 800 milljónir manna svelti í
veröldinni nú þegar. Enn fleiri búa við sára fátækt.
Því fer víðsfjarri að þjóðarleiðtogar heims séu
sammála um hvernig við á að bregðast. Þarna er
komið inn á vandamál sem er ofurviðkvæmt og
tengist trú, tilfinningum og siðfræði. Trúarleiðtog-
ar hafa ávallt haft sitt að segja í þessum efnum.
Þessi djúpstæði ágreiningur hefur komið berlega
í ljós á ráðstefnunni í Kaíró, sem sýnir sig best í því
að efld hefur verið öryggisgæsla um þjóðarleiðtoga
Norömanna, sem talað hefur af hreinskilni um
þessi efni.
Gro Harlem Brundtland talaði í anda viðhorfa,
sem viðtekin eru á Vesturlöndum, um að fjöl-
skylduáætlanir séu vopn í baráttunni við fólks-
fjölgunarvandamálið. Þessi viðhorf eiga ekki upp á
pallborðið hjá kaþólsku kirkjunni og fulltrúum
bókstafstrúaðra múslíma. Andstaða þessara aðila
er hörð og áhrif þeirra mikil, völd þeirra virða eng-
in landamæri.
Þetta vandamál er ofarlega í huga stjórnmála-
manna, sem sitja þing frjálslyndra flokka í Reykja-
vík þessa dagana. I ræðu sinni á þinginu deildi frá-
farandi forseti samtakanna, Lambsdorff greifi, á
kaþólsku kirkjuna fyrir afstöðu hennar og varaði
við hættunni af ósveigjanlegri afstöðu múham-
eðstrúarmanna til þessa máls.
Það er ljóst að mörg ljón eru á veginum í því efni
að ráða bót á fólksfjölgunarvandamálinu, en hætt-
urnar eru jafn augljósar. Hitt er þó ljóst, að bætt
menntun og heilbrigðiskerfi í þriðja heiminum er
ekki síst til þess fallið að hafa hér áhrif. Því þarf að
beina kröftunum í þann farveg, nálgast málið frá
þeirri hlið. Þaö getur verið varasamt fyrir Vestur-
lönd að þröngva sínum sjónarmiðum upp á þessar
þjóðir. Aukin réttindi og sjálfstæði kvenna eru
einnig lykilatriði í þessu máli, og það ber einnig að
vinna í þeim farvegi að því hrikalega verkefni að
draga úr fólksfjölguninni í veröldinni.
í setningarræðu sinni á þingi frjálslyndu flokk-
anna kom Halldór Ásgrímsson, formaður Fram-
sóknarflokksins, inn á þessi mál ásamt öðrum
vandamálum samtímans af mannavöldum: hrika-
leg umhverfisspjöll, svæðisbundin átök, fjölda-
morð og þjóðarmorð, vaxandi eiturlyfjaneyslu og
glæpastarfsemi. Öll þessi vandamál eru ógnun við
mannkynið og heimsfriðinn. Þetta eru í hnotsk-
urn mestu vandamál, sem mannkynið stendur
frammi fyrir, og þau munu vaxa á næstu árum, ef
fólksfjölgunarsprengjan springur.
Með tonn í farteskinu
Oddur Ölafsson skrifar
Launfyndinn samfélagsrýnir lét
sér eitt sinn detta í hug ab sá stór-
isannleikur að saubkindin hafi
haldib lífinu í íslensku þjóbinni
sé öfugmæli. Hib rétta sé ab þjób-
in hafi lifab fyrir saubfé og fórnab
flestu til ab kindurnar kæmust af
þegar illa árabi, eins og lengstum
hefur verib síban fólk og fé tók
sér bólfestu í kjarrivöxnu og
kvótalausu landi.
Hér má liggja milli hluta hvab er
öfugmæli og hvab stabreynd. En
sé spurningunni beint ab nútím-
anum, er þab sannarlega álitamál
hvort menn lifa og strita fyrir
einkabílinn eba hvort dýrasti
þjónninn veitir þá lífsfyllingu og
þægindi sem honum er ætlab.
Sú trú er orbin rótgróin ab bíll sé
naubsyn og helst ab hver rólfær
einstaklingur eigi og brúki sinn
eigin bíl. Skipulag bæja er vib þab
mibub ab allir komist leibar sinn-
ar, en abeins ef allir eiga bíl. At-
vinnulíf og skólahald reiknar allt
meb almennri bílaeign.
Öll skipulagsyfirvöld, sveitar-
stjórnir og valdastofnanir gefa
daubann og djöfulinn í þá sem
ekki ráða yfir bíl. Þab er metnab-
ur þeirra ab hafa allar almenn-
ingssamgöngur í kaldakoli, þótt
þab lib sé stundum ab skrökva
einhverju öðru ab bíllausum ves-
alingum. Ab sama skapi er dekrab
vib bíleigendur og öllum farar-
tálmum fyrir bílinn skal rutt úr
vegi hvab sem þab kostar.
Þab bregst aldrei ab þegar farib
er út í mestu delluframkvæmd-
irnar, fylgja meb traustvekjandi
útreikningar á því hversu þjób-
hagslega hagkvæmar þær eru.
Kjarabót sem
bragð er ab
Bíleigandi, sem er nákunnugur
þeim skobunum sem hér eru
fram settar, bætti kjör sín um lítil
10% við þab eitt ab vinnustabur
hans komst í göngufæri við
heimilib. Bílinn notar hann samt
til þæginda og skemmtunar, en
meb einföldum útreikningi sést
ab hann gæti bætt kjörin að
minnsta kosti um tíund til vib-
bótar meb því ab losa sig alveg
vib garminn.
Svo eru menn ab deila um hvort
kjör launafólks hafi skánab eba
versnab um brot úr prósenti eba
hvort þriggja til fimm prósenta
launahækkun muni sliga fyrir-
tækin og þar meb allt þjóbfélag-
ib.
Væri áþján einkabílismans létt
af þeim mikla fjölda, sem ekki
hefur efni á að eiga og reka þessi
farartæki, mundi þab bæta lífs-
kjörin meira en flest þab sem
vandamálasmibirnir rábleggja í
sama skyni.
Trúarbrögb
Ofsatrúin á bíla og samgöngu-
bætur kemur fram í ýmsum
myndum. Fáránleikinn í bílahús-
unum í miðborg Reykjavíkur er
vitnisburbur um blinda þjónkun.
Nokkrir kaupmenn og rakari
beindu nær öllum viðskiptavin-
um burtu úr mibbænum meb sí-
felldu væli um ab þab vantabi
gegnumtrafík og umfram allt
bílastæbi. Bæjarhlutinn, sem var
skipulagbur fyrir fótgangandi og
handvagna, skyldi gerbur ab
mibstöb bílaumferbar.
Borgarstjórnin tók málin til
mebferbar.
Um 900 malbikub bílastæbi eru
á svæbinu. Fimm bílastæbishús,
sem taka hundrub eba þúsundir
bíla, eru byggb ofan jarbar og
neban. Kostnaburinn hleypur á
milljörbum.
Allt er þetta hálftómt og jafnvel
galtómt á mestu annatímum og
rakarinn búinn ab loka.
Alltaf er verib ab stytta vega-
lengdir meb svakalegum sam-
göngubótum. Tíu mínútur spar-
ast hér meb 100 milljón króna
samgöngubót og tuttugu mínút-
ur þar meb milljarba fram-
kvæmdum.
Þjóbarhagur í
Botnastababrekku
Tíminn er ökumönnum óskap-
lega dýrmætur. Hver mínúta, sem
sparast á ökuleibum, er hundrub
milljóna króna virbi. Hálendis-
vegur milli Eyjafjarbar og Sel-
✓
I
tímans
rás
tjarnarness á ab skipta sköpum í
atvinnulífinu, en meb hvaða
hætti er óútskýrt.
Nýr vegur og slitlag á Botna-
stababrekkur var kynnt í fjöl-
miðlum eins og ab hver íslend-
ingur hafi fengib tíu milljónir í
lottói. Þab albesta vib þann
happadrátt þjóbarinnar er ab ekki
þarf ab hægja ferbina og skipta
um gír í brekkunum. Þab er
óskaplega þjóbhagslega hag-
kvæmt.
Þribjungur bílstjóra vill ab há-
markshrabi á samhliba akreinum
vegakerfisin's verbi 100 km, og
aka yfirleitt ekki á minni hraba,
ab því er fram kemur í skobana-
könnun.
Hrabakstur inni í bæjum og
borg er í samræmi vib þetta álit
ofurhuganna, sem gefa dauba og
djöful í líf og heilsu sjálfra sín
sem annarra.
Kostnabur vegna slysa og bíla-
árekstra er á við afrakstur mebal
lobnuvertíbar og eykur hagvöxt-
inn ab sama skapi.
Óhóf og ofnotkun
Bílanotkun og vönduð sam-
göngumannvirki eru naubsyn-
legur hluti af athafnalífinu og
þeim lífskjörum sem fólk vill búa
við.
Þab, sem hér er verib ab finna
ab, er óhófib og ofnotkunin, sem
er langt fram yfir efnahagslega
getu þjóbarbús og einstaklinga.
Flottræfilshátturinn í bílaeign-
inni og samgöngukerfum er í
litlu samræmi við kreppusífrib og
allt talib um sparnab og hagræb-
ingu á öllum svibum.
Aldrei er gerb vibunandi grein
fyrir hvers vegna allar geysihröbu
samgöngurnar eru svona nauð-
synlegar og hagkvæmar.
Fautarnir, sem þeysa á ofsahraba
um þröngar og oft stuttar götur
bæja, hegba sér ekki svona vegna
þess að þeim liggur á. Ab baki býr
ekki annab en taugaveiklun og
mannfyrirlitning. í skásta tilfelli
sjúkleg minnimáttarkennd.
Abgengi bíla
Meira en helmingur ökumanna
er einn í bíl. Þab þýbir að sá fer
meb svo sem eitt tonn af járni
meb sér hvert sem hann fer. Ork-
an, sem í þetta fer, er gífurleg. En
afneitunin á orkubrubli og meng-
un er slík ab ekkert þykir athuga-
vert vib óhófib, nema hvab olíu-
félögin selja dýrt og ríkið skatt-
leggur eldsneytib hátt.
Mikib er upp úr því lagt ab gera
allt landib abgengilegt fyrir bíla.
Hvergi er fribhelgur blettur. Jökl-
ar og fjallstindar eru undirlagðir
bílaumferb og er lítib eftir nema
ab láta þá síga í björg og verbur
þess væntanlega ekki langt ab
bíba ab eitthvert sjónvarpsfríkib
kynni slíka bílanotkun meb til-
heyrandi abdáun.
í snöggtum fjölmennari löndum
en vib búum í er ekki lengur rými
fyrir bílamergb á vegum og göt-
um. Þeir komast hvorki lönd né
strönd langtímum saman. Þar er
sagt ab nóg sé komib og ab fara
verbi ab vinda ofan af einkabíl-
ismanum. En ekki verbur vib
neitt rábib og bílum fjölgar en
umferbin stoppar.
Skynsamlegt skipulag byggba og
umferbarmannvirkja og alvöru
almenningssamgöngur gætu
bætt kjör verulega og sparað því
opinbera gífurleg útgjöld.
En af því að vib kjósum ab verja
lífi okkar og fjármunum til ab
þjónusta bíla og búa til sam-
göngukerfi sem þeim hentar, er
ekki nema von að skuldum sé
safnab og kvartab yfir döpru
mannlífi.
Þetta er orðið eins og meb roll-
urnar. Hélt mannfólkib lífinu í
þeim eba þær í fólkinu? ■