Tíminn - 10.09.1994, Blaðsíða 5

Laugardagur 10. september 1994
5
^ 0 Timamynd CS
Ofgar eða málamiðlanir
Jón Kristjánsson skrifar
Stundum heyrist því fleygt í stjórnmála-
baráttu og mannlegum samskiptum að
málamiðlanir séu leiðinlegar og óspenn-
andi. Best sé að hafa hreinar línur og
halda sig við þær.
Vissulega er sú pólitík einföld að sitja
við sinn keip og miðla ekki málum. Sag-
an geymir aragrúa af dæmum um for-
ustumenn sem unnu og vinna í slíkum
anda. Því miður er sú saga oft blóði drif-
in.
Grunnur öfganna
Öfgastefnurnar byggja á pólitík hinna
hreinu lína, að taka djúpt í árinni og sitja
við sinn keip. Af þeirri rót var kommún-
isminn, sem hélt þjóðum Austur-Evrópu
í helgreipum um áratugi. Sú stefna freist-
aði margra á sínum tíma, og fjölmargir
ágætir menn gengu til fylgis við hana á
þeim forsendum ab þarna færi fólk, sem
vissi hvab það vildi og hefði lausnir á
reiöum höndum í þjóðfélagsmálum.
Grunnur kommúnismans var oftrú á ríki
og skipulag þar sem mannlegu eðli var
gleymt. Þessi trú, að skapa þjóðfélagið
eftir fyrirfram gerðri áætlun, gekk svo
langt að ryðja þurfti óþægilegum ein-
staklingum úr vegi til þess að ná settu
marki. Saga Sovétríkjanna geymir hræöi-
leg dæmi um þetta. Áætlanagerðin, for-
sjárhyggjan, hib umlykjandi ríkisvald
dró láaftinn úr fólkinu, og skapaði um
leiö stétt forréttindafólks sem hélt kerf-
inu gangandi. Að lokum hrundi þetta
þjóðskipulag á skemmri tíma heldur en
nokkurn gat órab fyrir, miðab við hvað
það virtist vera traust í sessi.
Hin greiöa leiö
græöginnar
Andstaba þessa kerfis er hið kapítalíska
þar sem fjármagnið ræður. Öfgadæmin í
því kerfi eru ekki falleg, fremur en
kommúnisminn. Bilið milli ríkra og fá-
tækra er hrikalegt og leiðin fyrir græbg-
ina er oft greið í þessu skipulagi.
Óprúttnir fjármálamenn og skipuleg fjár-
glæfrasamtök eða þaðan af verri glæpa-
samtök leika lausum hala þar sem jarb-
vegur er bestur og stjórnmál vanþróuð.
Mýmörg dæmi eru um
þetta og mismunun
fólks, til dæmis í Suður-
Ameríku, var næring
fyrir stuðningsmenn
kommúnismans á Vest-
urlöndum, sem bentu á
þjóðfélagsástandið í
þessum ríkjum máli sínu
til stuðnings.
Frjálshyggjan
Hin svokallaða frjálshyggja er afsprengi
kapítalískra stjórnarhátta. Inntakið í
henni er það ab markaðurinn sé hinn
eini réttláti leiðtogi í vibskiptum og
stjórnmálum. Hann einn segi til um
hvort hlutirnir eru skynsamlegir eða
ekki, annar mælikvarbi sé ekki til. Sam-
kvæmt frjálshyggjunni eiga umsvif og af-
skipti ríkisins af þegnunum að vera í al-
gjöru lágmarki. Þetta eru stjórnmál
hinna hreinu lína.
Þessi hreintrúarstefna er vel þekkt hér-
lendis, þótt áhangendur hennar hafi
heldur hægara um sig í bili. Andinn er þó
ekki fjarri.
Miöjan
Það er alveg ljóst að stjórnmál, sem
stefna að farsæld þjóðfélagsþegnanna,
eru stjómmál miðjunnar. Þau geta verið
flókin, og þurfa að byggjast á málamibl-
unum í mörgum tilfellum. í stjórnmál-
um miðjunnar er afskipti ríkisvaldsins
ekki bannorð, ef það þykir henta, en
miðjumenn í stjórnmálum eru þó ekki
sérstakir talsmenn ríkisafskipta. Miðjan í
stjórnmálum metur einstaklinginn mik-
ils og vill velferð allra. Sú velferð verður
að nást með framtaki einstaklinganna og
framsæknu og arðbæru atvinnulífi sem
byggist á því. Miöjumenn í stjórnmálum
hafna því að sparka
þeim hluta fólks, sem
stendur höllum fæti í
lífinu, í göturæsið.
Frjálslyndir
bera saman
bækur sínar
Þessa dagana stendur
yfir í Reykjavík alþjóðlegt þing þeirra
flokka sem aðhyllast frjálslynd viðhorf.
Þessir flokkar eru vissulega ólíkir inn-
byrðis og stefnumál þeirra og ýmsar
gjörðir bera svip af þjóðfélagsástandinu í
heimalandinu. Þeir hafa þó bundist sam-
tökum um það að vinna saman í anda
frjálslyndis og berjast fyrir lýðræði og
mannréttindum og efnahagslegum
framförum.
Þótt jafnaðarmannaflokkar og íhalds-
flokkar hafi ráðið miklu um stjórnmál í
okkar heimshluta, samanber hina stóru
jafnaðarmannaflokka í Evrópu, hafa
frjálslynd viðhorf haft mikil áhrif. Skyn-
samlegar leiðir finnast ekki án málamiðl-
ana.
Hin stóru vandamál
Ég hef átt þess kost nú þessa dagana að
hlýða á fyrirlestra og ávörp á þinginu á
Hótel Loftleiðum. Þab er mönnum hollt,
sem hrærast í stjórnmálum, að hlusta á
sjónarmið annarra og kynnast viðhorf-
um þeirra til vandamála umheimsins.
Þaö er nú svo í breyttum heimi, að
vandamál umheimsins eru okkar vanda-
mál. Ég varð þess fljótt áskynja hvaða
mál standa upp úr á alþjóðavettvangi um
þessar mundir. Áhyggjur yfir gegndar-
lausri fólksfjölgun og vaxandi atvinnu-
leysi. Hundruð milljóna eru atvinnulaus-
ar um heimsbyggðina og enn fleiri lifa
undir fátæktarmörkum. Þetta er þeim of-
arlega í huga, sem hugsa til þess að vænt-
ingar fylgja hverjum einstaklingi, sem í
heiminn er borinn, að hann geti lifað
mannsæmandi lífi. Fleiri og fleiri eru
bornir í heiminn með vonleysið að fylgi-
naut og systur þess fátæktina og örbirgð-
ina.
Sú skylda hvílir á stjórnmálamönnum
að reyna að finna leiðir. Sú skylda hvílir
einnig á þeim, sem ráða fjármálum og
fyrirtækjum, að hafa siðferðilega sýn á
tilveruna og muna aö fjármagnið á að
nýtast í allra þágu.
Tilgangur frjálsra
viöskipta
Það er viðtekin skobun á Vesturlöndum
að frjáls heimsvibskipti séu tæki í barátt-
unni við fátækt og atvinnuleysi, ásamt
aukinni menntun. Enn er langt í land til
frjálsra viöskipta, og það er viðurkennd
staðreynd að höftin í því efni bitna ekki
síst á þeim þjóöum, sem verst standa
efnahagslega. Hitt er mikilvægast að sið-
ferðilegur grunnur sé ab baki frelsi við-
skipta og fjármagns í veröldinni, að þessi
tæki séu notuð í þágu allra, en ekki fárra.
Á slíkt siðferði skortir mikið enn, mikil
hætta er í því fólgin. Þess vegna er nauð-
synlegt að hófsöm viðhorf eigi upp á
pallborðiö í hinu alþjóðlega samfélagi og
stjórnmálamenn með þau að leiðarljósi
hafi áhrif. ■
Éjjn^ Menn
málefni