Tíminn - 10.09.1994, Qupperneq 14

14
wímrtm
Laugardagur 10. september 1994
Ragnar Stefánsson
fv. þjóögarösvöröur í Skaftafelli
Ragnar Þorsteinn Stefánsson í
Freysnesi í Örcefum faeddist í
Hœðum í Skaftafelli 22. júní
1914. Hann lést 1. september
1994. Hann var bóndi í Skafta-
felli og þjóðgarðsvörður þar 1967-
1987. Foreldrar Ragnars voru
Stefán Benediktsson frá Sléttaleiti
í Suðursveit og fóhanna Jónsdóttir
frá Skaftafelli. Eina systur átti
Ragnar, Guðlaugu d. 1977. Broeð-
ur Ragnars voru tveir, Benedikt d.
1975 og Jón d. 1983. Fyrri kona
Ragnars var Anna Pálsdóttir frá
Sauðanesi í Húnaþingi, d. 1956.
Þau eignuðust tvö böm, Jóhönnu
og Einar Þorstein, sem bœði dóu í
œsku. Síðari og eftirlifandi kona
Ragnars er Laufey Lárusdóttir frá
Svínafelli í Örœfum. Dóttir þeirra
er Anna María, gift Jóni Bene-
diktssyni frá Miðskeri í Nesjum
og reka þau Hótel Skaftafell í
Freysnesi. Útför Ragnars verður
gerð frá Freysnesi í dag, laugar-
daginn 10. sept., og jarðsett verð-
ur í Skaftafelli.
Viö lát Ragnars Stefánssonar
leitar margt á hugann. Með
honum er genginn síðasti
bóndinn á fyrri tíöar vísu í
Skaftafelli, maður sem ásamt
eiginkonu sinni Laufeyju Láms-
dóttur skilaði eftirlifandi kyn-
slóðum jörðinni sem þjóðgarði
í hendur Náttúruverndarráði
árið 1967. Það var ekki auðveld
ákvörðun fyrir bónda á ætta-
róðali, og hafa ber í huga að
umræöa um náttúruvernd var
þá aðeins ómur af því er síöar
varð. Kynni Ragnars af Sigurði
Þórarinssyni, sem var tillögu-
maður um stofnun þjóðgarðs-
ins, og af fleirum í Náttúru-
verndarráði auövelduðu bónd-
anum að stíga skrefið, og í upp-
hafi var samið um lífstíðarábúö
honum til handa á jörbinni.
Fyrstu árin eftir stofnun þjóð-
garösins urðu litlar breytingar á
högum bændanna í Skaftafelli,
þótt gestakomum fjölgaði. Árn-
ar á Skeibarársandi runnu
ótruflaðar til sjávar og voru
meiri farartálmi um þetta leyti
en lengst af áður í íslandssög-
unni, þar eð tími vatnahesta
Egilsstööum
Þab er nú svo meb suma sam-
ferbamennina að þeir ganga
hljóblega gegnum tilveruna og
berast ekki á. Eigi að síður
marka þeir sín spor og þeirra
framlag er ekki mirina en
hinna sem hraðar fara og láta
hærra.
Ég fór að hugleiða þetta þeg-
ar ég frétti um skyndilegt lát
Aðalsteins Halldórssonar, sam-
starfsmanns míns hjá Kaupfé-
lagi Héraðsbúa um árabil. Ab-
alsteinn var maður þeirrar
gerðar aö það fór ekki mikiö
fyrir honum. Hins vegar var
hann alltaf á sínum stað, vann
sín verk af einstakri skyldu-
rækni.
Aðalsteinn var samt ekki
maður þeirrar gerðar að byggja
múr hinna daglegu starfa um
sig og sinna ekki öðru. Hann
vann í félagsmálum allt sitt líf
og það munaði um hann á
þeim vettvangi. Leikfélagi
Fljótsdalshéraðs helgaði hann
krafta sína frá stofnun þess, sá
um peningamálin og tók að
,sér þau hlutverk á sviði sem
t MINNING
var að mestu liðinn. Með
ákvörðun Alþingis 1970 um ab
brúa árnar gjörbreyttust vib-
horf í samgöngum og mikil
breyting blasti við fyrir Öræfa-
sveitina. Ljóst var að m.a. þyrfti
að bregbast við með nýjum úr-
ræðum í þjóðgaröinum í
Skaftafelli.
Nýkjörið Náttúruverndarráb
heimsótti Skaftafell í ágústbyrj-
un 1972 til að kynna sér að-
stæður og leggja á ráðin um
viðbrögð í samvinnu við
heimamenn. Ragnar fylgdi
rábsmönnum um Skaftafells-
heiði, brekkur og sand. Þab var
fyrsta leiösögnin af mörgum
sem ég átti eftir að njóta af
hans hálfu um Skaftafellsland.
Náttúruverndarráð setti á lagg-
irnar þriggja manna nefnd til
að vinna í málefnum þjób-
garðsins, og sem formaður
hennar næstu sex ár kom ég oft
á ári í Skaftafell og gisti þá jafn-
an í Hæðum hjá Ragnari og
Laufeyju. í fyrstu fannst mér ég
vera kominn í hlutverk Umba
þar á staðnum, en sú tilfinning
hvarf skjótt eftir kynni mín af
heimilisfólki.
Á þessum árum mótabist það
skipulag, sem í aðalatriðum
hefur gilt um þjóðgarðinn til
þessa dags. Öll meiriháttar skref
voru stigin ab höfðu samráði
vib Ragnar, sem 1974 var form-
lega ráðinn þjóðgarðsvörður
með erindisbréfi, en hafði þó í
reynd gegnt því starfi frá stofn-
un þjóðgarbsins. Jafnframt af-
salaði hann sér lífstíðarábúð á
jörðinni, dró úr búskap og lag-
abi hann að aðstæöum. Fyrir
ötulan og áhugasaman bónda
eins og Ragnar þurfti mikla
framsýni til að skipta þannig
um hlutverk. Það var í raun að-
dáunarvert að fylgjast með því
hvernig hann og Laufey tóku
hinum breyttu aðstæðum.
Starfi þjóbgarðsvarbar sinnti
Ragnar af eblislægri samvisku-
semi og trúmennsku. Enginn
t MINNING
þurfti með hverju sinni. Þar
var hann, eins og á sínum
vinnustað, ein af þeim undir-
stöðum sem komu hlutunum
til þess að ganga.
Egilsstaðakirkja naut einnig
starfskrafta hans, þar sem
hann starfaði í sóknarnefnd
meb sama hætti.
Aðalsteinn helgaöi Kaupfé-
| \ U ( ( l v t i í I U ( ( ( u i i U ! ( '
þekkti aðstæbur Skaftafells bet-
ur en hann og ómetanlegt var
að hafa hann með í ráðum á
þessu mótunarskeiði. Hann
hafði mikinn metnað fyrir
hönd staðarins og sárnaöi ef
nauðsynleg verk drógust vegna
fjárskorts. Eftir að ég var hættur
í Náttúruverndarráði og kom-
inn á þing, ræddi hann iðulega
málefni þjóðgarðsins við mig,
þar á meðal þörfina á að styrkja
varnargarða við Skeiðará vestan
undir brekkum og að koma
göngubrú yfir Morsá.
Sem þjóðgarösvörður þurfti
Ragnar ab hafa umsjón meb
verkum starfsmanna og sinna
gestum og gangandi. Eg varð
ekki var við annað en að hon-
um förnuöust einkar vel sam-
skiptin viö unga landverði, sem
sendir voru að sunnan í sumar-
verkin. Frá öndverðu hefur
gestanauð fylgt Skaftafelli sem
útverði á móti Núpsstað við
jökulár og stækkandi sand. Þar
var því byggt á hefð, sem Ragn-
ar ræktaði með dyggri aðstoð
Laufeyjar og áður Önnu Páls-
dóttur, fyrri konu sinnar.
Skaftafell hafa fyrr og síðar
heimsótt náttúruunnendur og
vísindamenn og margir oröið
til að róma staðinn og viðtökur
heimafólks. Mörgum slíkum
kynntist Ragnar og bætti þann-
ig við þekkingu sína og öölaöist
víðsýni. í þessum hópi voru
breskir háskólanemar, sem
dvöldu í Skaftafelli 1952-53 og
stunduðu rannsóknir á nær-
liggjandi jöklum. Einn þeirra,
Jack D. Ives, heimsþekktur
fjallamabur og nú prófessor við
Kaliforníuháskóla, lét son sinn
heita í höfuð Ragnari og hefur
nýlega ritað af nærfærni og
virðingu um náttúru og mann-
líf í Skaftafelli.
Sjálfur var Ragnar prýðilega
ritfær, eins og sjá má af ritgerð-
um sem eftir hann liggja m.a. í
tímaritinu Skaftfellingi. Hann
hafði líka ágæta frásagnarhæfi-
leika og kímnigáfu, þannig að
engum þurfti ab leiðast sem á
mál hans hlýddu. Hann fylgd-
ist vel meb landsmálum og var
lagi Héraðsbúa starfskrafta
sína, og var gjaldkeri félagsins
um langt árabil. Mér er bæði
ljúft og skylt að þakka nú að
leiðarlokum hin miklu störf
hans fyrir félagið, sem voru
unnin af þeirri óeigingirni
serri einkenndi allt hans líf.
Við, sem eftir lifum, erum
ávallt óviðbúin því þegar sam-
ferðamennirnir eru burtkallab-
ir. Alla varð ekki misdægurt
um dagana. Hann var grannur
eins og ungur mabur þótt sjö-
tugur væri, og hljóp á vib
marga sem vantaði áratugi á
hann á aldri. Hann var einn af
þeim sem voru svo lánsamir
að kynnast íþróttum í æsku,
og stundaði þær alla tíð sér til
styrkingar og sálubótar. En
enginn ræður sínum nætur-
stab og kallið kom óvænt og
skyndilega.
Við Margrét þökkum sam-
fylgdina og vottum abstand-
endum hans dýpstu samúð.
Mætur maður er genginn, en
minningin um hann lifir.
Jón Kristjánsson
,, < < t , •< HH( % t l l 1
vel að sér um sögu héraðsins,
að ekki sé talað um heimahag-
ana. Það var gott að leita til
hans um hvaðeina sem laut ab
Skaftafelli og grennd. Þetta not-
færði undirritaður sér m.a. þeg-
ar sett var saman ritið Við ræt-
ur Vatnajökuls fyrir fáum ár-
um. Þá eins og oft áður bar
margt á góma, m.a. þróun
þjóömála og þær hættur sem
nú steðja að sjálfstæði landsins.
Um þau efni talaði þessi annars
hógværi Skaftfellingur tæpi-
tungulaust.
Ragnar var fjölmenntaður til
hugar og handa og sór sig þar í
ættina. Hið sama átti við um
Jón eldri bróður hans, sem var
Hæðabúinu mikil hjálparhella.
Ósvaldur Knudsen gerði kvik-
mynd af vinnubrögðum í
Skaftafelli 1961 og á filmu hans
má sjá samhenta bræður, Jón
og Ragnar, við kolagerö í Vest-
urbrekkum. Eina systirin, Guð-
laug, settist að í Reykjavík óg
einnig þriðji bróðirinn, Bene-
dikt, sem þangaö fór til náms
og starfaði síðast sem deildar-
stjóri hjá Ríkisendurskoðun.
Sonur hans, Stefán, er nú þjóð-
garðsvörður í Skaftafelli. Helst
þannig enn órofinn sex alda
þrábur sömu ættar á staðnum
og til viðbótar er komið nýtt
landnám í Freysnesi.
Um árabil fylgdist sá sem
þetta ritar með ígrundun Ragn-
ars um hvað við ætti ab taka
eftir starfslok hans við þjóð-
garðinn. Niöurstaðan blasir nú
við þar sem eru myndarlegar
byggingar og ferðamannaþjón-
usta í Freysnesi, undir öldunni
þar sem Svínafellsjökull nam
staöar löngu fyrir landnám. Þar
áttu Ragnar og Laufey nokkur
góð ár saman og fylgdust með
og studdu dyggilega vib bakið á
dóttur sinni, Önnu Maríu, og
tengdasyninum, Jóni Bene-
diktssyni, sem reka þar Hótel
Skaftafell með miklum mynd-
arbrag. Það var því hamingju-
samur afi sem hélt þarna upp á
áttræðisafmælið í júní sl.
Viku fyrir afmælið leit ég sem
oftar við í Freysnesi og spjallaði
góba stund við Ragnar. Hann
dró ekki dul á að kraftar væru
að þrjóta, en hugsun hans var
einbeitt og skýr. Hann ræddi
m.a. þá byltingu sem hann
hefði lifað í kjörum og lífshátt-
um. Þessu tengdist síðustu árin
áhugi hans á að halda til haga
og dytta að gömlum munum,
sem hafa mætti til sýnis í
tengslum við ferðamannaþjón-
ustuna í Freysnesi. Sumt af því
eru ættargripir hagleiksmanna
frá 18. öld.
Það haustar að í Skaftafelli og
brekkur skarta litum. Ragnar er
allur, en eftir stendur þjóðgarð-
urinn sem hann lagði sitt fram
til að yrði að veruleika.
Hjörleifur Guttormsson
Hann var fæddur í Skaftafelli
22. júní 1914, jafnaldri minn
og vinur. Dáinn 1. sept. '94.
Við hittumst í fyrsta skipti síðla
vetrar árið 1968. Þá var ég und-
irritaður á ferðalagi um Aust-
firði og Austur- Skaftafellssýslu,
' • 1 * 9 • i < » » > » i * i I f > ; * :
við umferbarfræðslu, á vegum
svokallaðrar „Hægrinefndar"
sem stofnuð var vegna breyt-
ingar á umferðarreglum. Þá var
akstur á götum færður af vinstri
vegarhelmingi yfir á hægri veg-
arhelming.
Þetta ár var á margan hátt
merkilegt ár í sögu landsins og
eitt af merkilegri árum í mínu
lífi. Þá kom ég í fyrsta skipti í
þá stórbrotnu og fallegu Öræfa-
sveit. Þá hitti ég í fyrsta skipti
Ragnar Stefánsson, sem þá var
nýlega orðinn þjóðgarðsvörður
í nýstofnubum þjóðgarði á fyrr-
verandi ættarjörð hans og
systkina hans: Jóns, Benedikts
og Guðlaugar. Ríkið keypti 70%
af jörðinni undir þjóðgarð árið
1967, en 30% af jörðinni voru
áfram í eigu Ragnars, þar með
Freysnes. Ragnar var þá fyrir
nokkrum árum giftur seinni
konu sinni, Laufeyju Lárusdótt-
ur frá Svínafelli í sömu sveit, og
áttu þau barnunga dóttur,
Önnu Maríu, sem ber nafn fyrri
konu Ragnars. Jón bróðir Ragn-
ars bjó þá með honum á jörð-
inni. Jón var ljúflingur og snill-
ingur í höndum og hvers
manns hugljúfi.
Þessu fólki átti ég eftir að
kynnast nánar, sem hér skal
greina frá. Ég var staddur þarna
í Öræfunum þeirra erinda, sem
áður getur. Var mér tjáb ab
hreppsnefndin þar vildi fá því
framgengt að gæslumaður yrði
ráöinn í þjóðgarðinn til abstoð-
ar þjóðgarbsverbi, vegna vænt-
anlegs fjölmennis sem mundi
heimsækja staðinn. Var ég
spuröur hvort ég mundi vilja
taka slíkt að mér, ef fjármunir
fengjust til greiðslu á starfinu.
Ég gaf jákvætt svar og kvaðst
svo bíða eftir frekari fréttum.
Ég var þá hættur lögreglustörf-
um. Áður en langt leið fékk ég
beiðni um að taka starfið að
mér, og loforð mitt stóð. Ég
réðist því sem fyrsti gæslumað-
ur í þjóðgarðinum, sumarið
1968.
Ég bjó hjá því ágæta fólki, sem
áður er nefnt, og var mér starf
mitt og dvöl til ánægju og
heilsubótar. Ég verb að segja að
samstarf mitt og Ragnars þjób-
garðsvarðar var eins og ég gat
best á kosið og dvölin hjá þessu
góða fólki. Ragnar var öðlingur,
mjög vel gefinn og fróður mað-
ur um sögu lands og þjóðar.
Mér líkaöi vel við samstarfiö og
man ekki til að okkur yrði
sundurorða í þau sex sumur
sem ég var undir hans stjórn.
Starf okkar beggja var raun-
veruleg frumraun, vegna þess
að ekki var til neitt raunveru-
legt skipulag að þjóbgarðinum
þá í byrjun, heldur kom það
smátt og smátt og er víst alltaf í
mótun. Margir réöu því starfi
og ekki voru allir á sama máli.
Þetta skapaði ýmiskonar óþæg-
indi þessi ár sem ég starfaði þar.
Þessi orð áttu að vera minn-
ingargrein um minn látna vin,
sem ég dáði mjög vegna mann-
kosta og samvinnulipurðar.
Auk þess var hann mikill hag-
leiksmaður, eins og margir ætt-
feður hans og skyldmenni.
Hann var einnig mikill geð-
prýðismaður. Ég hygg að ef
Ragnar hefði notib æbri
menntunar, þá hefði hans hug-
ur staðið til einhverskonar vís-
indastarfa. Einhver kann að
hugsa sem svo, það er naumast
að maðurinn sem þetta ritar er
uppi í skýjunum. Má vera að
svo sé, en Ragnar var sjálfur
ekki uppi í skýjunum, því lát-
lausari mann var vart hægt ab
finna, en hann hafði ákveðnar
skoðanir. Ég tel mig hafa verið
lánsaman að kynnast Ragnari
og hans fólki.
Eftir að Ragnar hætti störfum
sem þjóðgarðsvörbur, byggðu
þau hjón íbúöarhús í landi
Abalsteinn Halldórsson