Fréttablaðið - 05.03.2009, Blaðsíða 24

24 5. mars 2009 FIMMTUDAGUR
UMRÆÐAN
Sturla Böðvarsson
skrifar um ríkisstjórn-
ina
Ríkisstjórnin virðist nú leggja allt sitt traust
á norska stjórnmálamenn
og þeir gera sig mjög gild-
andi hér um þessar mund-
ir. Það birtist m.a. í því að
ráðinn var fyrrverandi stjórnmála-
maður frá Noregi í stöðu banka-
stjóra Seðlabanka Íslands.
Upplýst hefur verið að það var
gert að undirlagi fjármálaráð-
herra Noregs. Það gerðist þrátt
fyrir að það stangist á við stjórn-
arskrána að skipa erlendan rík-
isborgara sem embættismann.
Bæði forsætisráðherra og ekki
síður fjármálaráðherra gerðu
sig ber að því í viðtölum að van-
virða ákvæði stjórnarskrárinn-
ar með því að halda því fram að
breytingar á lögum um Seðlabank-
ann ýti til hliðar skýrum ákvæð-
um í stjórnarskránni. Í verkum
ráðherranna og framgöngu var
tilgangurinn látinn helga meðöl-
in. Vonandi gengur seðlabanka-
stjóranum nýja vel þann stutta
tíma sem honum er ætlað að vera
við störf hér á Íslandi og vonandi
hefur hann áttað sig á því að hann
vinnur í umboði íslenskra stjórn-
valda en ekki þeirra norsku. En
vinnubrögðin við ráðningu hans
eru einsdæmi og ekki til þess fall-
in að auka traust á Seðlabankan-
um eða ríkisstjórninni. Nær hefði
verið fyrir Jóhönnu að setja Jón
Sigurðsson, fyrrverandi ráðherra
Alþýðuflokksins og fyrrum seðla-
bankastjóra, til verksins meðan
beðið var auglýsingar og
„faglegrar“ ráðningar í
starfið. Hann þekkir vel
til verka og hefur alla þá
reynslu sem til þarf og
hefði sómt sér vel í þessu
mikilvæga embætti. Í
þessu máli birtist virðing
Jóhönnu Sigurðardóttur
fyrir stjórnarskránni með
sérkennilegum hætti eftir
þrjátíu ár á þingi.
Jens Stoltenberg leggur þeim lið
Í síðustu viku var fundur forsætis-
ráðherra Norðurlandanna haldinn
hér í Bláa lóninu. Við það tilefni
ræddi fréttamaður Kastljóssins
við Jens Stoltenberg, forsætisráð-
herra Noregs.
Ekki fór á milli mála að norski
forsætisráðherrann hugsaði sér
að hafa áhrif á innanlandsmál á
Íslandi með ótrúlega ósvífnum
hætti og notaði tækifærið í Kast-
ljósi sem nær til margra kjósenda
á Íslandi. Í viðtalinu kom fram eft-
irfarandi kafli þar sem Kastljós-
ið kallar fram undarlegt inngrip í
íslensk stjórnmál. Hér fer á eftir
endurrit úr Kastljósþættinum.
Fréttamaður Kastljóssins: Þú
hittir Ingibjörgu Sólrúnu hér á
eftir og mér skilst að þú hafir mik-
inn áhuga á væntanlegum kosning-
um. Dreymir þig um að hér verði
rauð og græn vinstri stjórn eftir
kosningarnar?
Jens Stoltenberg: Við höfum
góða reynslu af slíku stjórnarfyr-
irkomulagi í Noregi. Það verður
áhugavert ef slíkt verður reynt
hér á Íslandi. Ég hef þekkt Ingi-
björgu í mörg ár og við Jóhanna,
forsætisráðherra ykkar, hittumst
og ég þekki marga aðra íslenska
stjórnmálamenn og ég vona að
þeim takist að koma á rauðgrænni
stjórn hér. Við höfum góða reynslu
af því fyrirkomulagi.
Til valda með aðstoð að utan.
Hver pantar slíkar spurningar?
Hvað gengur forsætisráðherra
Noregs til að hefja hér afskipti af
stjórnmálum á Íslandi? Var það
hluti af beiðni Jóhönnu Sigurð-
ardóttur og Steingríms J. Sigfús-
sonar til forsætisráðherra og fjár-
málaráðherra Noregs að þau tækju
þátt í kosningabaráttunni hér? Á
hjálpin að berast að utan til þess
að hægt verði að mynda hér rauð-
græna ríkisstjórn? Verður stuðn-
ingur Framsóknarflokksins við
ríkisstjórnina óþarfur?
Á mínum langa ferli í stjórnmál-
um hef ég ekki áður orðið vitni
að öðrum eins vinnubrögðum og
þeim sem Jóhanna og Steingrím-
ur J. viðhafa á öllum sviðum. Og
það er vert að minnast þess og
rifja upp að þau komust til valda í
skjóli ofbeldisfullra aðgerða gegn
Alþingi. Aðgerða sem ráðherra
Vinstri grænna hefur hreykt sér
af að hafa staðið að baki og marg-
ir telja að hafi verið skipulagðar í
skjóli Vinstri grænna bæði innan
þingsins og utan. Það geta ekki
verið vinnubrögð sem við viljum
innleiða á Íslandi.
Höfundur er alþingismaður.
Rauðgræn ríkisstjórn í
boði norskra ráðherra
UMRÆÐAN
Jón Sigurðsson skrifar
um kosningafyrirkomu-
lag
Margir vænta mikils af beinu lýðræði sem
virkum þætti stjórnkerf-
isins jafnt á landsmála-
sviði sem í sveitarfélög-
um. Beint lýðræði er ekki aðeins
tækifæri minnihluta á þingi eða
í sveitarstjórn til að vísa máli til
almennings. Beint lýðræði getur
líka verið að frumkvæði almenn-
ings. Hér verður vakin athygli á
nokkrum þáttum sem snerta beint
lýðræði, og ekki síst miðað við
reynslu Kaliforníumanna.
1) Máli er vísað til almennings,
hvort sem er allsherjaratkvæði í
sveitarfélagi eða þjóðaratkvæða-
greiðsla, til staðfestingar eða
synjunar eftir að þing eða sveit-
arstjórn hefur fjallað um málið
(referendum). Þekkt er að skylt
sé að vísa máli til almennings,
ekki síst stjórnarskrárákvæðum.
En líka er víða að minnihluta eða
meirihluta er heimilt að vísa máli
þessa leið, og að undirskriftasöfn-
un meðal almennings geti knúið
þetta fram.
2) Áhugamenn ganga í hús og
afla undirskrifta við tillögu sem
síðan er lögð fyrir allsherjar-
atkvæði í sveitarfélagi eða þjóð-
aratkvæði (initiative). Þekkt er
að áður skuli lögfræðinganefnd
samþykkja tillögutextann til að
ábyrgjast að virt séu mannréttindi
og aðrar grundvallarreglur. Ýmist
verður samþykkt tillaga þegar að
stjórnarskrárákvæði eða lögum,
en líka er þekkt að þing eða sveit-
arstjórn sé skylt að vinna áfram
úr tillögunni og afgreiða málið
formlega á eftir í samræmi við
dóm almennings.
3) Víða eru embættismenn kjörn-
ir beinu kjöri. Nefna má
lögreglustjóra, ríkis-
saksóknara, ríkisendur-
skoðanda, ríkisféhirði,
héraðsdómara, hæsta-
réttardómara, fræðslu-
stjóra, fræðslumála-
stjóra, umboðsmann
almennings, þjóðareftir-
litsmann með fjármála-
stofnunum, þjóðareftir-
litsmann með meðferð
náttúruauðlinda, sveitarstjóra,
borgarstjóra, ríkisstjóra, ríkisrit-
ara (sem er nokkurs konar forsæt-
isráðherra í fylkjum vestan hafs),
skólanefndir og fleiri dæmi má
nefna. Þekkt er að áður skuli lög-
fræðinganefnd ákvarða um kjör-
gengi manna, t.d. varðandi dóm-
araembætti.
4) Sums staðar hefur almenn-
ingur tækifæri til að losa sig við
embættismann sem fólki hugn-
ast ekki lengur þótt kjörtímabili
sé ekki lokið (recall). Þá ganga
áhugamenn í hús og afla undir-
skrifta við tillögu sem síðan er
lögð undir dóm almennings.
5) Algengast er að beint lýð-
ræði skuli ráða um stjórnarskrár-
ákvæði. En víða á hið sama við um
stjórnvaldsreglur sveitarfélaga og
almenna löggjöf. Kunn eru dæmi
þess að menn fái ráðrúm, þótt
stutt verði, til að kalla eftir beinu
lýðræði varðandi einstök ákvæði
fjárhagsáætlana sveitarfélags og
fjárlaga, svo og varðandi einstak-
ar stjórnvaldsákvarðanir eða opin-
berar athafnir og framkvæmdir.
Enda þótt beint lýðræði sé eftir-
sóknarvert getur það líka leitt til
mistaka. Vandi við beint lýðræði
er að kjósendur verða ekki krafnir
skýringa, eins og við á um kjörna
fulltrúa sem geta brugðist við
óvæntri reynslu. Orkukerfi Kali-
forníu varð gjaldþrota vegna mis-
taka í beinu lýðræði. Ómálefnaleg
harka í sakamálum á sömu rætur
þar sem ekki var gætt að afleið-
ingum löggjafar. Við beint lýðræði
er líka hætta á óhóflegum skyndi-
áhrifum fjölmiðla.
Beint lýðræði getur hnekkt
stöðu og mikilvægi þingsins. En
tilhögun getur líka verið með þeim
hætti að löggjafarþing og þing-
ræði dafni vel með sterku beinu
lýðræði.
Höfundur er lektor við HR.
Beint lýðræði –
vænlegur kostur UMRÆÐAN
Róbert Hlöðversson
skrifar um stjórnmál
Íslenskir stjórnmála-menn komast til áhrifa
í gegnum flokksstarf. Til
að ná frama innan stjórn-
málaflokks er nauðsyn-
legt að vera vel tengd-
ur og er þá vænlegast til
árangurs að vera bund-
inn núverandi forystu
vina og/eða venslaböndum. Einn-
ig er nauðsynlegt að sýna flokkn-
um hollustu, sama á hverju dynur.
Kjósendur hafa þannig ekkert um
það að segja hverjir veljast til for-
ystu í stjórnmálaflokki. Flokksfor-
ystan ræður nánast öllu um stefnu
flokksins og það er sú stefna sem
ríkir í landinu komist flokkurinn
til valda.
Afleiðingar helstefnu
Sjálfstæðisflokkurinn hefur verið
við völd hérlendis í tæplega tvo
áratugi samfleytt, lengst af með
dyggum stuðningi Framsóknar-
flokksins. Þessir flokkar hafa haft
svo kallaða frjálshyggju á stefnu-
skrá sinni. Þessi stefna leiddi m.a.
til þess að fiskveiðikvóta lands-
ins var úthlutað til sérvalinna
aðila án endurgjalds. Í kjölfarið
varð til ný stétt auðmanna, sem
með stuðningi stjórnvalda sölsaði
undir sig ríkisbankana. Bankarn-
ir fjármögnuðu síðan skuldsettar
yfirtökur á öflugustu fyrirtækjum
landsins. Í dag eru þessir bankar
gjaldþrota og mörg vel rekin fyr-
irtæki standa tæpt vegna mikilla
skuldsetningar. Landsmenn eru
rétt að byrja að upplifa afleiðingar
þessarar helstefnu og eiga eftir að
lifa í skugga hennar næstu áratug-
ina. Sagt er að kapítalisminn hafi
marga góða kosti, en það verði að
setja honum strangar leikreglur.
Sé það ekki gert muni hann tor-
tíma sjálfum sér að lokum. Það
er hlutverk löggjafarvaldsins að
setja þessar leikreglur. Þjóðkjörn-
ir fulltrúar okkar brugðust þess-
ari skyldu sinni og því fór
sem fór.
Þar sem hérlendis ríkir
ekki lýðræði hafa kjós-
endur mjög lítil áhrif á
stefnu stjórnvalda. Á fjög-
urra ára fresti er þeim
gefinn kostur á að kjósa
flokk en hafa engin áhrif
á val frambjóðenda. Þessi
flokkur hefur ákveðna
stefnu sem hann telur
sig þó ekki vera bund-
inn af að fylgja komist
hann í aðstöðu til að mynda ríkis-
stjórn með öðrum flokki. Þetta er
íslenskt lýðræði í hnotskurn.
Tillögur til úrbóta
Gera þarf landið að einu kjör-
dæmi. Þetta kemur í veg fyrir það
óréttlæti að mismunandi atkvæða-
vægi er að baki þingmanna eftir
kjördæmum. Kjördæmapotið, sem
er skilgreint afkvæmi núverandi
kjördæmaskipunar, mun í kjölfarið
hverfa af löggjafarþinginu. Fækka
þarf þingmönnum um helming og
hækka laun þeirra verulega. Þing-
mönnum verði jafnframt bannað
að sinna öðrum störfum meðan
þeir sitji á þingi og þingseta tak-
mörkuð við 12 ár.
Forsætisráðherra verði þjóð-
kjörinn. Þetta mun styrkja lög-
gjafarvaldið gagnvart fram-
kvæmdarvaldinu, en áhrif þess
eru alltof sterk í núverandi kerfi.
Forseti Alþingis yrði jafnframt
þjóðhöfðingi landsins og embætti
forseta lagt niður. Til að skerpa
enn frekar á aðskilnaði á milli
framkvæmdarvalds og löggjafar-
valds hefðu ráðherrar ekki rétt til
þingsetu. Við val á ráðherrum yrði
fyrst og fremst horft til reynslu
þeirra og þekkingar á málaflokki
þess ráðuneytis sem þeir eiga að
stjórna.
Gefa þarf kjósendum kost á að
kjósa fólk auk flokks. Til að auð-
velda framkvæmdina á þessu er
nauðsynlegt að taka upp rafræn-
ar kosningar. Hægt er að hugsa
sér að kjósendur geti valið um
tvo möguleika í kjörklefanum.
Núverandi kerfi þar sem einung-
is er krossað við listabókstaf og
uppröðun flokksins á frambjóð-
endum samþykkt, eða að kjósand-
inn raði frambjóðendum í númera-
röð sjálfur. Sá frambjóðandi sem
hlýtur flest atkvæði yrði leiðtogi
síns flokks eftir kosningarnar.
Þetta mundi veita þingmönnum
nauðsynlegt aðhald og koma í veg
fyrir endurkjör þeirra sem standa
sig illa að dómi kjósenda.
Stækka þarf sveitarfélögin
umtalsvert og ber í því sambandi
að stefna að því að íbúafjöldi sem
flestra sveitarfélaga verði í kring-
um 10 þúsund manns. Ljóst er að
í fámennari byggðum landsins er
þetta ekki mögulegt og verður þá
að miða stærð sveitarfélagsins
við landfræðilegar aðstæður. Í
kjölfarið þarf að stórefla sveitar-
stjórnarstigið og færa fleiri verk-
efni s.s. framhaldsskóla og heil-
brigðisþjónustu þangað.
Þjóðin þarf að ganga í Evrópu-
sambandið hið fyrsta. Það að inn-
ganga í ESB mundi stefna fullveldi
þjóðarinnar í voða er algjör firra.
Raunar eru líkur á að innganga í
ESB muni styrkja fullveldið því
áhrif þeirra ólýðræðislegu afla
sem hér ráða ríkjum munu dvína.
Þetta m.a. skýrir andstöðu þess-
ara sömu afla gegn inngöngu. Inn-
ganga í ESB mundi færa þjóðinni
stöðugan og traustan gjaldmiðil.
Verðbólgan hérlendis yrði sú sama
og innan ESB-ríkjanna og sama
gildir um vexti af lánum. Sam-
keppni yrði á bankamarkaði og
hin séríslenska svikamylla verð-
tryggingin mun heyra sögunni til.
Aukin erlend samkeppni á öllum
sviðum atvinnulífsins gerði það
að verkum að verðlag færðist nær
því sem tíðkast í Evrópu.
Það er algjört lífsspursmál fyrir
afskekkt smáríki eins og Ísland að
tryggja sér aðgang að stærra efna-
hagssvæði. Fullveldi þjóðarinnar
er stefnt í mikið meiri hættu með
einangrun en með inngöngu í Evr-
ópusambandið.
Höfundurinn er sviðsstjóri.
Flokksræðisríkið Ísland
JÓN SIGURÐSSON
RÓBERT HLÖÐ-
VERSSON
Sums staðar hefur almenning-
ur tækifæri til að losa sig við
embættismann sem fólki hugn-
ast ekki lengur þótt kjörtíma-
bili sé ekki lokið (recall).
STURLA
BÖÐVARSSON
Á mínum langa ferli í stjórn-
málum hef ég ekki áður orðið
vitni að öðrum eins vinnu-
brögðum og þeim sem Jóhanna
og Steingrímur J. viðhafa á
öllum sviðum.