Morgunblaðið - 16.05.2007, Blaðsíða 27

koma
syni og
m stað-
mín
Þegar Helgi var spurður hvað
honum fyndist athyglisverðast á
Heimaey eftir svo mörg ár en hann
hafði meðal annars farið á Stór-
höfða, skoðað Landakirkju og
hraunið og Pompei norðursins þeg-
ar hann átti viðkomu í Stafkirkj-
unni og Landlyst á Skansinum.
„Mér fannst athyglisvert að sjá
hvað hefur gerst í gosinu og af-
skaplega gaman heyra í tónlist-
armönnunum í Stafkirkjunni hér á
Skansinum þar sem Spilmenn Rik-
ínis fluttu valin sönglög úr íslensk-
um handritaarfi frá dögum Tyrkja-
ránsins. Það er afskaplega
skemmtilegt að koma hingað og ég
hef oft verið spurður þegar ég hef
haft viðkomu á Íslandi, stundum
ekki nema tvo daga, hvort ég ætl-
aði ekki að koma til Eyja. Loksins
kom tækifærið en það þurfti for-
seta til að reka á eftir mér en það
hefur verið afskaplega gaman að
koma í hans fylgd til Eyja,“ sagði
Helgi.
sínar í Vestmannaeyjum í gær
sjá
í gosinu“
Morgunblaðið/Golli
undir hraun og nú er verið að grafa upp. Verkefnið kallast Pompei norðursins.
Skírnarskálin Séra Kristján Björnsson sagði frá sögu kirkjunnar.
Fremst á myndinni er skírnarskálin sem Helgi var skíður upp úr.
s sem
aránsins.
synir
ær.
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 16. MAÍ 2007 27
FRÉTTASKÝRING
Eftir Guðna Einarsson
gudni@mbl.is
Orðustig Hinnar íslenskufálkaorðu eru fimm tals-ins. Fyrsta stig orðunnarer riddarakrossinn og
eru flestir orðuþegar sæmdir hon-
um. Annað stig er stórriddarakross,
þriðja stig stórriddarakross með
stjörnu og fjórða stig er stórkross,
sem er það stig orðunnar sem Helgi
Tómasson, listrænn stjórnandi San
Francisco-ballettsins, var sæmdur í
fyrradag. Æðsta stig fálkaorðunnar
er keðja ásamt stórkrossstjörnu en
hana bera einungis þjóðhöfðingjar.
Í forsetabréfi um starfsháttu
orðunefndar kemur fram að sé er-
lendum þjóðhöfðingjum eða forsæt-
isráðherrum veitt fálkaorðan skuli
þeir jafnan hljóta fjórða stig henn-
ar, stórkrossinn. Meðal þeirra sem
fengið hafa stórkrossinn eru ein-
staklingar sem gegnt hafa æðstu
embættum lýðveldisins, t.d. emb-
ætti forseta, forsætisráðherra og
biskups.
Fáir aðrir en embættismenn
Fáir einstaklingar, aðrir en er-
lendir þjóðhöfðingjar og hátt settir
embættismenn eða þeir sem gegnt
hafa æðstu embættum ríkis og
kirkju, hafa verið sæmdir stór-
krossi. Halldór Laxness rithöf-
undur var sæmdur stórkrossi fyrir
nær hálfri öld, hinn 8. júní 1957.
Fleiri áberandi einstaklingum í
lista- og menningarlífi þjóðarinnar
hefur einnig verið sýndur sami
heiður. Raunar gegndu sumir
þeirra jafnframt háum opinberum
embættum um skamman eða lang-
an tíma. Meðal slíkra stórkrossridd-
ara má t.d. nefna æskulýðsfröm-
uðinn Friðrik Friðriksson sem
sæmdur var stórkrossi 1948, Alex-
ander Jóhannesson háskólarektor
sem fékk stórkross 1955, Sigurð
Nordal prófessor og sendiherra
sem fékk stórkross 1961, Gunnar
Gunnarsson rithöfund sem fékk
stórkross 1964, Pál Ísólfsson tón-
skáld sem fékk stórkross 1969 og
Tómas Guðmundsson skáld sem
sæmdur var stórkrossi 1983.
Kristján X. stofnaði orðuna
Hin íslenska fálkaorða var stofn-
uð með konungsbréfi 3. júlí 1921
þegar Kristján konungur X. og
Alexandrine drottning heimsóttu
Ísland, að því er fram kemur á vef
embættis forseta Íslands (www.for-
seti.is). Í konungsbréfinu segir
m.a.:
„Oss hefur þótt rétt, til þess að
geta veitt þeim mönnum og konum,
innlendum og útlendum, sem skar-
að hafa fram úr öðrum í því að efla
heiður og hag fósturjarðarinnar að
einhverju leyti, opinbera við-
urkenningu, að stofna íslenska
orðu, sem Vér viljum að sé nefnd
„Íslenski fálkinn.““ Var konungur
Íslands fyrsti stórmeistari fálkaorð-
unnar.
Í konungsbréfinu voru einnig
reglur um fálkaorðuna en frumdrög
þeirra hafði Jón Hjaltalín Svein-
björnsson konungsritari samið og
Jón Magnússon forsætisráðherra
einnig lagt sitt af mörkum. Regl-
urnar byggðust að mestu á dönsk-
um og norskum fyrirmyndum. Þó
voru í þeim veigamikil nýmæli. Hin
íslenska fálkaorða var t.d. frábrugð-
in dönsku Dannebrogsorðunni í því
að fálkaorðuna mátti veita konum.
Forseti stórmeistari orðunnar
Hlé varð á veitingum fálkaorð-
unnar við hernám Danmerkur 9.
apríl 1940. Var litið svo á að orðu-
veitingavaldið hefði flust til forsæt-
isráðuneytis Íslands sem handhafa
konungsvalds með ályktun Alþingis
10. apríl sama ár. Ríkisstjóri Ís-
lands gaf út bréf 17. janúar 1942 um
breytingu á konungsbréfinu frá
1921 um fálkaorðuna. Í því sagði
m.a. að ríkisstjóri færi með orð-
uveitingavaldið. Sama dag fóru
fram fyrstu orðuveitingarnar sam-
kvæmt þessum nýju reglum. Við
lýðveldisstofnunina 17. júní 1944
varð forseti Íslands stórmeistari
fálkaorðunnar.
Samkvæmt viðtekinni hefð sæm-
ir forseti Íslands íslenska ríkisborg-
ara fálkaorðunni tvisvar á ári, á ný-
ársdag og á þjóðhátíðardaginn. Að
jafnaði eru orðuþegar rúmlega tug-
ur talsins hverju sinni. Auk þess
sæmir forsetinn nokkra erlenda
ríkisborgara fálkaorðunni á hverju
ári. Á heimasíðu forsetaembætt-
isins kemur fram að sérstakar regl-
ur gildi milli Íslands og nokkurra
Evrópuríkja um gagnkvæmar orðu-
veitingar í sambandi við opinberar
heimsóknir þjóðhöfðingja. Þess
háttar samkomulag um orðuveit-
ingar er m.a. við Norðurlöndin,
Þýskaland, Frakkland, Bretland og
Ítalíu. Eðli málsins samkvæmt
fjölgar því talsvert orðuveitingum
til erlendra ríkisborgara við op-
inberar heimsóknir.
Ljósmynd/Guðný Halldórsdóttir
Stórkrossriddari Auður Laxness aðstoðar mann sinn, Halldór Laxness, við að búa sig fyrir konungsveislu
kringum árið 1980. Stórkrossriddarar bera krossinn á hægri mjöðm og er hann festur við fánalitan borða.
Stórkross fálkaorð-
unnar sjaldan veittur
Í HNOTSKURN
»Hvítur íslenskur fálki ábláum grunni var skjald-
armerki Íslands, samkvæmt
konungsúrskurði frá 1903.
»Fálkinn var í skjald-armerki Íslands frá 1903
til 1919.
»Árið 1920 var gefinn útúrskurður um sérstakan
konungsfána og var í honum
íslenskur fálki. Kristján X.
notaði slíkan fána við kon-
ungskomuna 1921.
Stjarna stórkrossriddara fálkaorð-
unnar ásamt rósettu.