Morgunblaðið - 16.05.2007, Blaðsíða 30

30 MIÐVIKUDAGUR 16. MAÍ 2007 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
SUNNUDAGINN 29. október sl.
kom út hjá Bókaútgáfunni Hólum
niðjatal Laugardalsættar, afkom-
enda Katrínar Eyjólfsdóttur og
Þorleifs Guðmundssonar frá Böð-
móðsstöðum í Laugardal, Árn. sem
Sigurður Kristinn Hermundarson
tók saman. Niðjatalið er í tveimur
bindum með yfir tíu þúsund nöfnum
afkomenda og yfir þrjú þúsund
myndir prýða bæk-
urnar en niðjatalið er
rúmlega þúsund blað-
síður. Einungis eru
prentuð ellefu hundruð
eintök og er talið nær
útilokað að bækurnar
verði endurprentaðar.
Kostir niðjatals fel-
ast í varðveislu upplýs-
inga og mynda ásamt
því að votta gengnum
ættingjum virðingu og
láta í ljós þakklæti
eins og segir í inn-
gangi að niðjatalinu en Sigurður
Kristinn Hermundarson og stjórn
Laugardalsættar standa að nokkr-
um inngangsorðum í verkinu. Þar
kemur fram að fjölmennasti afkom-
endahópur Katrínar og Þorleifs hafi
verið niðjar Eyjólfs Þorleifssonar
bónda á Snorrastöðum í Laugardal
en á sínum tíma stóð til að gefa út
Snorrastaðaætt, niðjatal þeirra
hjóna en úr því varð ekki. Það verk
var unnið á vegum fyrirtækisins
Mál og Myndir.
Fyrirtækið Geneologia Isl-
andorum hóf vinnu við niðjatal
Laugardalsættar árið 1999 og voru
góðar horfur um að útgáfa niðjatals
Laugdælinga kæmi út árið 2001, en
fyrirtækið hætti störfum vegna
gjaldþrots áður en verkinu lauk.
Fjöldi mynda sem höfðu verið lán-
aðar til útgáfunnar hvarf á dul-
arfullan hætti og skilaði sér ekki
aftur. Í núverandi útgáfu niðjatals-
ins safnaðist mikið af myndum á
rafrænan hátt í gegnum heimasíðu
niðjatalsins og var þannig staðið að
söfnun mynda að fólk lánaði ekki
myndir heldur sendi þær rafrænt
eða á disk þar sem myndin hafði
verið vistuð rafrænt. Þetta reyndist
vel og yfir þrjú þúsund myndir,
sumar fágætar, söfnuðust í niðjatal-
ið.
Núverandi útgáfa frá Bókaútgáf-
unni Hólum og Sigurði Kristni Her-
mundarsyni er því byggð á mörgum
smærri og stærri ættartölum, verk-
um sem til voru hingað og þangað
auk þess sem Sigurður Kristinn tók
saman í vinnslu núverandi útgáfu.
Alls hefur þessi vinnsla verið í gangi
um eða yfir tíu ár frá því að fyrst
var byrjað á að taka þetta saman og
þar til niðjatalið er gefið út núna.
Í formála eru margar for-
vitnilegar setningar svo sem að rót-
grónar embættismannafjölskyldur
komi lítið við sögu fyrstu kynslóða
Laugdælinga og hafi helsta vanda-
málið verið há jarðarfarargjöld
bænda til kirkju og konungs auk
þess sem mikil ómegð hafi verið í
sveitinni. Litlir peningar hafi því
verið til að senda ungt fólk til
mennta sem hefði opnað leið að
embætti eða brauði. Eftir að sala
kirkju- og konungsjarða hófst bötn-
uðu efnin og talið er að fáar ættir
geti státað af jafn mörgum konum
og körlum sem hafi lokið lang-
skólanámi og lagt fyrir sig vísinda-
rannsóknir með eftirtektarverðum
árangri.
Óvenjuhátt hlutfall af Laugdæl-
ingum fluttist vestur
um haf svo sem fjöl-
skyldur hjónanna Guð-
rúnar Eyjólfsdóttur
frá Snorrastöðum og
Tómasar Ingimund-
arsonar en einnig Jór-
unnar Magnúsdóttur
frá Miðdal og Hinriks
Gíslasonar sem af eru
komnar fjölmennar
ættkvíslir sem í fyrsta
skipti er gerð grein
fyrir í hinu nýja niðja-
tali.
Í skráðum heimildum er þess get-
ið að Árnesingar hafi verið hrein-
skiptið fólk, húsbóndahollt, umtals-
gott um náungann, hjálpfúst og
síðast en ekki síst að Árnesingar
hafi verið kátari en Snæfellingar og
að kátína hafi komið meira frá
hjartanu. Þetta mun vera haft eftir
ævisögu séra Árna Þórarinssonar
sem Þórbergur Þórðarson tók sam-
an.
Afi minn og amma, Sigurður Sig-
urðsson og Jórunn Ásmundsdóttir,
bjuggu í Efsta Dal í Laugardal frá
1914 til 1939. Sigurður lést árið
1946 þegar ég var eins árs þannig
að ég náði ekki að kynnast honum
en Jórunn amma, sem var talin ein
mesta hannyrðakona í Árnessýslu á
yngri árum, bjó á okkar heimili í
Reykjavík í um tuttugu ár. Óhætt
er að fullyrða að það var ómetanlegt
fyrir okkur, sem þá vorum að alast
upp, að fá að njóta samvista við Jór-
unni en einnig voru tíðar ferðir í
Laugardalinn þegar ég var að alast
upp. Tengslin við Laugardalinn
voru því alltaf mikil og mál og mál-
efni liðins tíma bar oft á góma.
Í grein eftir Böðvar Magnússon
frá Laugarvatni sem hann ritaði í
Bóndann, 10. mars 1944, þegar afi
minn var 65 ára, rakti hann nokkuð
líf hjónanna í Efsta Dal og segir
meðal annars: Einn dag síðastliðið
vor var ég staddur í Efsta-Dal. Sá
ég þá vinnubrögð bræðranna (syni
Sigurðar og Jórunnar). Byrjuðu
þeir daginn kl. 6 með því að smala
hina víðáttumiklu fjallhaga, reka að,
marka og rýja það sem órúið var af
400–500 fjár. Stóð sú vinna yfir til
kl. 2 eftir miðnætti. En þegar ég
kom á fætur kl. að ganga 6 um
morguninn var einn þeirra að smíða
í smiðju en tveir að setja í stand 2
eða 3 bíla sem þeir ætluðu þennan
dag að flytja sambýlismann sinn og
mun sá flutningur hafa staðið yfir
mestallan sólarhringinn, lögð nótt
við dag. Áveitur og flóðgarðar Sig-
urðar í Efsta Dal voru svo stórar og
viðamiklar að víða fór orð af afköst-
um og einstökum dugnaði hans.
Böðvar lauk greininni með orð-
unum: Það vantar meira af þessu
fólki sem lætur verkin tala en
minna af flottræflum.
Blessuð sé minning þessa fólks.
Laugardalsætt
Sigurður Sigurðsson segir frá
nýútkomnu niðjatali Laug-
ardalsættar
»Kostir niðjatals fel-ast í varðveislu upp-
lýsinga og mynda ásamt
því að votta gengnum
ættingjum virðingu og
láta í ljós þakklæti…
Sigurður Sigurðsson
Höfundur er verkfræðingur.
Hjónin í Efsta Dal ásamt börnum.
„OKKUR er refsað fyrir þá hluti
sem sjálfstæðismenn
voru verðlaunaðir fyr-
ir“. Svo var haft eftir
Jóni Sigurðssyni, for-
manni Framsókn-
arflokksins, á forsíðu
Morgunblaðsins, 14.
maí síðastliðinn. Með
þessari yfirlýsingu er
Jón að gera Fram-
sóknarflokkinn að
fórnarlambi og um
leið réttlætir hann
fyrir sér og sínum
áframhaldandi stjórn-
arsamstarf við Sjálf-
stæðisflokkinn á þeim
forsendum að „refs-
ingin“ sé óréttlát.
Sjálfstæðisflokk-
urinn er flokkur auð-
valdsins og er fyllilega
eðlilegt og sjálfsagt að
auðvaldsinnar verð-
launi flokkinn fyrir
gott starf í þeirra
þágu undanfarin ár.
Framsóknarflokk-
urinn var ekki auð-
valdsflokkur en eftir
langt stjórnarsamstarf við Sjálf-
stæðisflokkinn hefur hann horfið í
þá áttina. Er því fyllilega eðlilegt og
sjálfsagt að fylgjendur flokksins
refsi honum fyrir að stíga þetta
langt út af sporinu.
Þegar þetta er ritað eru rík-
isstjórnarflokkarnir í viðræðum um
framtíð ríkisstjórn-
arinnar með minnsta
mögulega meirihluta.
Auðvitað vill Sjálfstæð-
isflokkurinn áframhald-
andi samstarf við
stjórnmálaflokk sem
honum hefur tekist að
snúa til síns vegar. En
fimm hæða fall Fram-
sóknarflokksins í nýaf-
stöðnum kosningum
eru skýr skilaboð frá
íslensku þjóðinni. Hún
er ekki ánægð með
störf Framsókn-
arflokksins í síðustu
stjórnartíð hans. Þess
vegna skora ég á Jón
og félaga hans að lúta
þeim skilaboðum og sjá
sóma sinn í því að stíga
til hliðar og láta aðra
um að stýra landinu
næstu fjögur árin sem
þá geta, í það minnsta,
veitt auðvaldinu það
aðhald sem Framsókn-
arflokkurinn gerði
ekki.
Áskorun til Fram-
sóknarflokksins
Jón B. K. Ransu segir Fram-
sóknarflokkinn hafa fengið
skýr skilaboð í kosningunum
Jón B. K. Ransu
» Þess vegnaskora ég á
Jón og félaga
hans að lúta
þeim skila-
boðum og sjá
sóma sinn í því
að stíga til hlið-
ar …
Höfundur er myndlistarmaður
og gagnrýnandi.
FRÁ því Tryggingastofnun hóf
göngu sína hefur hún ávallt átt í
ýmis konar samstarfi við syst-
urstofnanir á Norðurlöndum og í
Evrópu. Á undanförnum árum hafa
norrænar þjóðir og margar Evr-
ópuþjóðir lagt aukna áherslu á eft-
irlit með bóta- og tryggingasvikum.
Með slíkum svikum er sérstaklega
átt við fölsun bóta-
réttinda og auðg-
unarbrot starfsmanna
í heilbrigðisgeiranum
sem er sívaxandi
vandamál í heiminum.
Svik sem þessi geta
grafið undan trausti
almennings á því að
skattfé hans sé vel
varið og skapað þá
hættu að lífeyrisþegar
og öryrkjar sem virki-
lega eru aðstoðar
þurfi mæti tortryggni
hjá afgreiðslustofn-
unum: Að svikin bitni á þeim sem
síst skyldi.
Nú síðla maí verður í fyrsta sinn
á Íslandi haldinn árlegur norrænn
samráðsfundur um eftirlit og að-
gerðir gegn svikum af þessu tagi.
Tryggingastofnun hyggst nýta það
tækifæri til að opna umræðu um
þessi mál hér á landi með því að fá
starfsbræður frá Norðurlöndum
sem sækja munu ofangreindan
fund, til að deila í framhaldinu
reynslu sinni af eftirliti og aðgerð-
um með Íslendingum. Verður það
gert á sérstakri ráðstefnu sem
haldin verður 22. maí nk. á Hótel
Nordica undir yfirskriftinni: Ógnar
misnotkun velferðarkerfinu? Til-
gangur ráðstefnunnar er að vekja
almenning og stjórnvöld til um-
hugsunar og velta upp umræðu um
þá hættu sem almenningi, sér í lagi
sjúklingum, lífeyrisþegum og ör-
yrkjum stafar af bóta- og trygg-
ingasvikum.
Aukið eftirlit í
alþjóðavæddu umhverfi
Svik og misferli sem þessi virða
engin landamæri á tímum al-
þjóðavæðingar. Nefna má að með
netvæðingunni hefur mikill fjöldi
falsaðra lyfja komist í umferð sem
ógna lífi fólks um heim allan. Þá er
mjög algengt að tryggingastofnanir
fái falsaða sjúkrareikninga frá út-
löndum. Annað vaxandi vandamál í
Evrópu eru svik sem fela í sér að
tryggingastofnanir eru vélaðar til
að greiða bætur fólki sem ekki er
til.
Nú er stórt mál fyrir dómstólum
í Noregi. Fyrrverandi læknir og
sálfræðingur eru ákærðir fyrir að
hafa svikið allt að 150 milljónir
norskra króna (ríflega 1.5 milljarða
ísl. kr.) út úr norska ríkinu á rúm-
lega 20 árum. Læknirinn er m.a.
ákærður fyrir að hafa skrifað fölsk
læknisvottorð gegn greiðslu en sál-
fræðingurinn, sem starfaði án leyf-
is, er m.a. ákærður fyrir stórfellt
skjalafals. Í Noregi er nú einnig í
gangi viðamikil rann-
sókn á verðlagningu
heildsala – sem eru
ráðandi á apóteka-
markaðnum – á lyfj-
um.
Teikn eru á lofti í
allri Evrópu um að yf-
irvöld séu að herða
baráttuna gegn mis-
ferli og spillingu á
þessu sviði. Árið 2005
komu Frakkar á fót
stofnun til að fyr-
irbyggja misferli og
sækja svikara til saka.
Árangurinn lét ekki á sér standa
því þegar á árinu 2006 voru end-
urheimtar um 100 milljónir evra.
Evrópsk samtök um svik og
spillingu í heilbrigðisgeiranum,
EHFCN (European Healthcare
Fraud & Corruption Network),
sem eru styrkt af Evrópusamband-
inu, áætla að heildarfjárhæð vegna
tryggingasvika í heilbrigðisgeir-
anum í Evrópu liggi á bilinu 3%
–10% af heildarútgjöldum til heil-
brigðismála sem þýðir um 30–100
milljarðar evra (2.600–8.900 millj-
arðar ísl. kr.).
Noregur: Almenningur
styður aukið eftirlit
Á milli áranna 2005 og 2006
fjölgaði kærum vegna svika í Nor-
egi um 52%. Almenningur og yf-
irvöld í Noregi eru mjög meðvituð
um bótasvik og spillingu í heil-
brigðisgeiranum og líta á þau sem
alvarlegt þjóðfélagslegt vandamál.
Áður ríkti almenn vantrú á að slíkt
ætti sér stað í Noregi. Í ljósi þess
var norskum almannatrygg-
ingalögum breytt og eftirliti gefið
meira svigrúm en áður tíðkaðist og
nýtur það mikils stuðnings almenn-
ings og stjórnvalda.
Árið 2005 bárust norsku eftirlits-
deildinni 1.500 ábendingar og voru
366 einstaklingar kærðir til lög-
reglu fyrir svik sem námu 70 millj-
ónum norskra kr. eða 840 millj-
ónum ísl. kr.
Svíþjóð: Stórátak
gegn tryggingasvikum
Á síðustu árum hefur verið gert
stórt átak í að fyrirbyggja og leysa
úr svikamálum í Svíþjóð. Til að
mynda var starfsmönnum eftirlits
fjölgað um 300 á síðasta ári. Sænsk
yfirvöld telja að kerfisbundin svik
grafi undan tiltrú almennings á
velferðarkerfinu og vilja hans til að
standa undir kostnaði vegna þess.
Áætluð svik í Svíþjóð eru talin
nema um 0,25% af heildar-
útgjöldum Försäkringskassan
(Tryggingastofnun Svía), eða um
1.100 ísl. kr. á hvern íbúa.
Árlegar útgreiðslur FK eru um
400 sænskir milljarðar eða ríflega
3.800 ísl. milljarðar. Kærð svikamál
árið 2005 námu 76 sænskum millj-
ónum króna (730 milljónir ísl. kr.).
Meintum svikamálum hefur fjölgað
mikið á síðustu árum, eða úr 410
málum árið 2003 í tæplega 16 þús-
und á síðasta ári. Í flestum til-
vikum var eitthvað misjafnt á ferð-
inni sem krafðist leiðréttingar eða
var vísað til lögreglu.
Ekki er hægt að fullyrða um
umfang bóta- og tryggingasvika
eða misferli í heilbrigðisgeiranum
hér á landi. . Hins vegar er þörf á
að Íslendingar hafi augun opin í
þessum efnum. Ráðstefna Trygg-
ingastofnunar 22. maí nk. um þessi
málefni er því kjörinn vettvangur
til að læra hvernig kollegar okkar í
Evrópu hafa tekið á vandanum.
Bóta- og tryggingasvik
Glúmur Baldvinsson
skrifar um tryggingamál » Svik geta grafið und-an trausti á velferð-
arkerfinu og kunna að
bitna á þeim sem síst
skildi: Þeim sem eru að-
stoðar þurfi.
Glúmur Baldvinsson
Höfundur er upplýsingafulltrúi
Tryggingastofnunar.
Rakarastofan
Klapparstíg
S: 551 3010
Hair play frá
Rakarastofan
Klapparstíg
Mikið úrval af
fallegum
rúmfatnaði
Skólavörðustíg 21, Reykjavík, sími 551 4050