Fréttablaðið - 09.06.2009, Blaðsíða 23

ÞRIÐJUDAGUR 9. júní 2009 19
Þau eru sárafá dæmin um íslensk
leikverk sem fjalla um sjómenn og
lýsa þeirra heimi þótt þau hafi raun-
ar sprottið upp nokkur á síðustu
misserum. Jón Atli Jónasson á tvö
þeirra; Brim, sem brátt verður að
kvikmynd, og Djúpið, sem frumsýnt
var á föstudag. Annað Djúp, Steinar
í djúpinu, hefur valdið nokkru fári
síðustu daga en það sótti heims-
mynd sína í verk Steinars Sigur-
jónssonar og í túlkun Rúnars Guð-
brandssonar og Verkstæðis Loka
kom líf sjómanna þar við sögu.
Hin síðari verk sem hafa á þessu
tæpt eru fá: þótt sjómennska sé eitt
af þemum Hart í bak getur varla
talist að það hafi sjómennskuna að
þungamiðju, ekki frekar en Haf
Ólafs Hauks sem er raunar erfða-
drama frekar en annað. Það er erf-
itt að gera sér grein fyrir þessari
fælni leikhússins að takast á við
skip og áhöfn. Er heimur skipsins
samsettur af svo þröngum og fáum
reglum, svo þungum og alvarlegum
dramatískum átökum, að við skirr-
umst við að reyna að lýsa honum?
Það reynir Jón Atli í einleik
sínum, Djúpinu: hann hefur í stóran
sjóð að sækja. Sjóslysasaga okkar
er látlítil, við höfum tapað þúsund-
um manna í sjóinn. Öll okkar saga
er drifin drukknun í hafi. Sjóslysa-
sögur eru nánast til í hverri fjöl-
skyldu þótt þöggunin, harmurinn,
gangi sjaldan í marga liði og gleym-
ist í öðrum og þriðja. Meiri skelfing
en við fáum rætt. Það er undarlegt
að sitja frammi fyrir háaldraðri
konu sem enn grætur bróður sem
hún missti í sjóinn snemma á stríðs-
árunum.
Einleikurinn Djúpið kann að
virðast skrifaður fyrir Ingvar E.
Sigurðsson en hann er raunar helst
til fullorðinn fyrir verkið. Verkið
tók um fimm stundarfjórðunga í
flutningi, byrjaði á frekar hægum
nótum þar sem sjómaðurinn vaknar
í þorpinu sínu í húsi foreldra sinna
og læðist út í nóttina, fer niður í bát,
300 tonna stálbát. Við kynnumst
draumum, fjölskyldulífi, félögun-
um um borð. Svo er stímt út.
Mér þótti margt ærið klisjukennt
í þessu upphafi, orðaval stund-
um undarlegt: „niðurinn í vélinni
bergmálar í fjöllunum“ – getur
niður bergmálað? Svona smá atriði.
Þetta var mattur en öruggur fasi
hjá Ingvari, látlaus, samanbitinn
eins og er gjarnan í flutningi hans.
En svo kom veltan ...
Okkar maður kemst á kjöl og
freistar þess að synda í land, synda
eitthvert þegar báturinn fer niður.
Þessar fyrstu mínútur – nær hálf-
tími, eftir að hann vaknar og verður
að komast út, komast á kjöl og synd-
ir af stað, voru ótrúlega vel hugsað-
ar af höfundi og leikara, frábærlega
framkvæmdar svo manni rann kalt
vatn milli skinns og hörunds.
Svo fer fókusinn á reik: nú þekkj-
um við frásagnir af mönnum í sjó,
hvað þeir taka til bragðs til að halda
sér vakandi og huganum kvikum:
samtölin við hina sem fóru niður
og þá sem heima eru, við sjálfa sig,
söngvana, baráttufasann áður en
þeir missa tök á hugsuninni og vit-
undin þyrlast í allar áttir, ofskynj-
un tekur við, ofheyrnir, hugurinn
örmagnast á undan líkamanum.
Jón Atli fer í gegnum suma
af þessum fösum í harla frjálsu
vitundar flæði og þeim Ingvari
tekst að halda energíi lengst af. Það
var helst stutt stund við píanó sem
mér þótti falla í spennu og styrk,
þótt hún veiti Ingvari smáhvíld til
að keyra síðan upp í lyktir einleiks-
ins.
Nú er það líkamlegt og andlegt
þrekvirki að flytja svona einleik og
ekki á færi nema manna sem eru
komnir á topp þjálfunar og þekk-
ingar á sjálfum sér sem tæki. Menn
skulu því koma sér að sjá einhverja
af þessum sýningum sem verða
hér næstu daga. Jón Atli, Ingvar
og félagar ætla að fara hringinn
með leikinn. Hann verður flutt-
ur áfram í haust. Það er í þeirri
fyrir höfn ekki ósvipað og í sýning-
um Vesturports á Brimi um árið í
fámennum byggðum, hugsýn sem
snertir gamlan og gleymdan kjarna
íslenskrar leiklistarstarfsemi frá
því um miðja síðustu öld sem við
þykjumst í stofnunum okkar ekki
hafa efni á lengur. Það er virðingar-
vert framtak og ég veit því erindi
verður fagnað víðast með þetta
efni. Ónefndur er hlutur ljóss og
hljóða sem var unninn af stakri
smekkvísi. Páll Baldvin Baldvinsson
Maður týndist í hafi
LEIKLIST Ingvar E. Sigurðsson er full
gamall fyrir hlutverk sitt en til að hafa
á því full tök þarf menn með áralanga
reynslu. MYND/LR
LEIKLIST
Djúpið
eftir Jón Atla Jónasson
Leikstjóri: Jón Atli Jónasson
Lýsing: Björn Bergsteinn Guðmunds-
son
Leikmynd: Árni Páll Jóhannsson
Hljóðheimur: Hilmar Örn Hilmarsson
★★★★★
Ekki gallalaust verk en feikivel flutt og
áhrifamikið.