Samvinnan - 01.10.1967, Page 60

En arfi höldumvér
SIÐBÓTIN 450ÁRA 3I.0KTÓBER
Eftir séra Guðmund Óla Ólafsson sóknarprest í Skálholti
Hvað kemur í hugann, þegar siðbótin
er nefnd? — Hinar 95 setningar, er Lúter
negldi á dyr Hallarkirkjunnar í Witten-
berg kvöldið fyrir allra heilagra messu
árið 1517 — árás hans á aflátssöluna —
og svo hins vegar aftaka herra Jóns Ara-
sonar 33 árum síðar í Skálholti? — Marg-
ur landi lætur þar við staðar numið.
Aðrir hafa orð á því — og þykjast djarf-
ir í hugsun og tali — að siðbótin hér á
landi hafi verið óþjóðleg og óholl þjóð-
inni. En hvenær verða rit Lúters kynnt
á íslandi og hvenær má vænta þess, að
fræðimenn riti eitthvað af vandvirkni og
óhlutdrægni um íslenzku siðbótina?
Aflát til sölu.
Sumarið 1954 kom ég í dómkirkjuna í
Aachen, einhverja merkilegustu og sér-
kennilegustu kirkju í Þýzkalandi. Elzti
hluti hennar er frá dögum Karls mikla.
Og hún á auk þess að líkindum hið mesta
og dýrasta safn helgigripa og dýrgripa,
sem til er norðan Alpafjalla. Ég skoðaði
þetta safn, þ. e. a. s. þann hluta þess sem
til sýnis var þá. Hinir helgustu gripir
kirkjunnar eru aðeins sýndir sjöunda
hvert ár, en þá streyma pílagrímar að
hvaðanæva, einkum rómversk-kaþólskir
menn, er leita sér afláts. í anddyri kirkj-
unnar var, er ég kom þar, skilmerkileg
skrá yfir, hversu mikið aflát fengist fyr-
ir að líta hvern einstakan hinna helgu
gripa og veita honum lotning.
Aflátið er sem sé í fullu gildi í rómversk-
kaþólsku kirkjunni enn í dag — þó með
nokkuð öðrum hætti en tíðkaðist á dög-
um Marteins Lúters.
Hvað er aflát? — Kaþólskir nútíma-
guðfræðingar neita því harðlega, að það
sé hið sama og syndafyrirgefning eða
henni skylt, heldur sé það eftirgjöf tím-
anlegrar (jarðneskrar) refsingar, erkirkj-
an hafi vald til að leggja á syndarann, er
hann hefur játað synd sína og hlotið
fyrirgefningu. Þó kenna þeir, að sálir í
hreinsunareldinum geti einnig notið af-
láts, en þá aðeins vegna fyrirbæna lif-
enda, því að kirkjan hafi ekki vald til
þess að leysa eða binda þá, sem í hreins-
unareldinum eru. í hreinsunareldinn
fara sálir trúaðra, sem yfirgefa jörðina
og eru þó ekki hæfar til þess að ganga
inn í Guðs ríki, vegna þess að þær hafa
fyrirgefanlegar syndir á samvizkunni eða
hafa ekki tekið út þá tímanlegu refs-
ingu, er Guðs réttlæti krefst, þótt þær
hafi hlotið fyrirgefningu.
Það er með öðrum orðum kenning
rómversk-kaþólskrar kirkju, að fyrir-
gefningin leysi manninn ekki undan því
að bæta fyrir brot sitt með einhverjum
hætti eða taka út refsingu. Jafnframt
kennir hún, að staðgengill hins brotlega
geti gjört þetta í hans stað. í aflátinu
öðlast syndarinn þannig sér til góða hlut-
deild í verðleikum Krists og heilagra
dýrlinga. Aflát er tvenns konar, fullkom-
ið aflát eða aflát að hluta. Með fullkomnu
afláti veitist algjör eftirgjöf refsingar.
Það veitir kirkjan nú einkum á sérstök-
um hátíðum, en auk þess er það bund-
ið við sérstök trúarleg félög, bræðralög
og ákveðnar guðrækilegar iðkanir.
Á síðmiðöldum var kenning kirkjunn-
ar um aflátið ekki svo ljós og einföld,
enda mun skilningur almennings á því
hafa verið allur annar þá en hér var lýst.
í hjarta mannsins vakti þá eins og nú
spurningin: „Hvað á ég að gjöra til að
eignast eilíft líf?“ Hin skólastíska guð-
fræði átti nóg svör við henni. Hún hall-
aðist að semipelagíanisma og siðbótar-
öldinni — eins konar samstarfi Guðs og
mannsins við hjálpræðið. í rauninni varð
hlutur mannsins þar öllu stærri. Hann
gat í rauninni allt í hjálpræðissökum, ef
hann vildi; þó með nokkurri hjálp Guðs.
Þannig var hugsun manna leidd inn á
brautir verkaréttlætis. Verðleikar manns-
ins fyrir Guði skiptu öllu máli. Því var
fyrir öllu að stunda góð verk. En hugtakið
„góð verk“ hafði nokkuð aðra merkingu
þá en það hefir nú á íslandi. Hin góðu
verk voru þá fyrst og fremst trúarlegs
og guðrækilegs eðlis: bænir, föstur og
ölmusur og líknarverk. Og þau voru eins
konar gjaldmiðill, er gilti á himnum uppi.
Pyrir þau mátti kaupa bænheyrslu, Guðs
náð og blessun, fyrirgefning synda og
eilíft líf að lokum. Því valt á miklu að
eiga álitlegan góðverkasjóð sér til fram-
færis í lífi og dauða.
Ekki stóðu þó allir jafnt að vígi í góð-
verkasöfnuninni. Hin andlega stétt,
klerkar, munkar og nunnur, var að sjálf-
sögðu miklu verðugri alls góðs frá Guðs
hálfu en leikmenn. Hún átti miklu hæg-
ara um vik að stunda messuna — sem
í rauninni var hið æðsta góðverk manns-
ins — hreinlífið og hvers konar guð-
ræknilegar dyggðir. Sá var helgastur, er
lengst gekk í því að hafna öllum hvers-
dagsleika og veraldargæðum og þjaka
sjálfan sig á allar lundir. Leikmenn urðu
því flestir lítið heilagir, en mikið syndug-
ir, því að alltaf vilja misfellurnar verða
margar í daglegu lífi. Og harla erfitt varð
Háskólabœrinn Wittenberg eins og hann kom listamanni fyrir sjónir árið 1546
60