Andvari - 01.06.1959, Blaðsíða 22

20
SIGURBJÖRN EINARSSON
ANDVARI
gegndu rökstudd andmæli sannarlega sínu hlutverki, þótt hinna hlutur verði
bctri í augurn síðari tíma manna, scm fylgdu því, sem reyndist rétt, jafnvel
þótt röksemdir þeirra væru, meðan málið var á stigi tilgátunnar, engu öruggari
en hinna. Og enginn veit tölu á öllurn þeinr bábiljum, sem vísindaleg gátsemi
hefur þaggað eða kveðið niður.
Hins vegar ber að minnast þess, að átök um vísindalegar kenningar voru
stundum háð á óskyldum vettvangi, á trúarlegum vettvangi en ekki vísinda-
legurn. Það var stundum kirkjunnar sök en alls ekki alltaf. Nýjar, vísinda-
legar kenningar voru alloft, sérstaklega í seinni tíð, gerðar að undirstöðu eða
ívafi víðtækra, lífsskoðanalegra ályktana og hcimspekilegra kennisetninga, sem
áttu ekkert skylt við vísindalegar niðurstöður en gengu í berhögg við kristin
meginviðhorf.
V.
Það er ekki úr vcgi að minnast á Giordano Brúnó í þessu sambandi —
frægt dæmi og frægt að endemum, en örlög hans eru greypt í vitund hvers
skólabarns að heita rná sem allsherjar ímynd kirkjulegrar afstöðu til yfirburða-
manna í sögu hugsunarinnar.
Brúnó var dæmdur til dauða og brenndur á báli, eins og kunnugt er, í
Róm 17. febr. árið 1600. Hann hafði flutt djarfar tilgátur urn heimsfræðileg
efni. Og það var hinn rómversk-kaþólski rannsóknarréttur, sem dæmdi hann
til aftöku villutrúarmanns. Þetta er satt og rétt. En það er ekki satt, að hann
hafi verið dæmdur af lífi fyrir vísindalegar tilgátur sínar, því síður sannaðar
eða sannanlegar niðursöður. Málsskjölin frá þessari ræmdu rekistefnu hafa
öll verið gefin út. Sakarefnin voru mörg, alls þrjátíu talsins, þar af aðeins
tvö, sem snerta vísindaleg efni: Hann var sakaður um að halda því fram,
að heimar væru rnargir og að veröldin væri eilíf. Hin atriðin lúta öll að guð-
fræðilegum efnum. Hann var sekur fundinn um ögrandi ummæli og svæsnar
fullyrðingar um kirkjuleg trúaratriði. Meðal annars hafði hann sagt, að Jesús
hali verið syndari og að bæði hann og Móse hefðu framið kraftaverk sín með
göldrum. Hvernig sem mönnum kunna að falla slíkar kenningar, þá verður
ekki sagt, að þær séu nein vísindi. Auk þessa neitaði Brúnó flestum trúar-
kenningum rómverskrar kirkju. Yfirvöldum kirkjumála í Róm þótti hann því
heldur ábyrgur orða sinna um þessi efni, að hann var munkur, dominikani,
en hafði hlaupizt undan merkjum reglunnar, hafði m. ö. o. brugðið þeinr
dýrustu heiturn, sem gengizt verður undir í þeirri kirkju.
Að sjálfsögðu mælir þetta ekki bót aftöku hans. Hún var vitaskuld óhæfu-
verk, unnið á tímum, sem um umburðarleysi og ofstæki taka flestum fram,