Vikan - 21.10.1993, Blaðsíða 12

BARNEIGNIR
fræðslu og ráðgjöf um
fjölskylduáætlun þar sem
við á.
• Að gefa út fræðsluefni og
standa að námskeiðum fyrir
fagfólk og almenning.
Tíðindamaður Vikunnar
mælti sér mót við Sóleyju á
skrifstofu hennar í hrörlegu
husnæði fyrrum Hjúkrunar-
skóla íslands á Landspítala-
lóðinni, þar sem námsbraut í
hjúkrunarfræði er til húsa. Að-
spurð sagði hún að verkefnin
væru ærin en stjórnin ætlaði
sér að forgangsraða þeim eftir
mætti.
„Árið 1988 vann ég að
könnun á vegum landlæknis-
kynlífsheilbrigði mikils verður
þáttur fjölskylduáætlunar. Hún
gengur út á það að hver og
einn geri sér grein fyrir því
hvenær í lífinu er æskilegt að
koma í veg fyrir barneign og
hvenær að eignast barn.
Þetta er ákaflega einstak-
lingsbundin ákvörðun og sú
síðari breytir nánast öllu í lífi
hvers og eins. Áður en fólk
ákveður að eignast barn þarf
það því meðal annars að gera
sér grein fyrir þáttum eins og
fjárhag, breytingum sem
verða í kjölfar barneignar -
eins og að takast á við nýtt
hlutverk, breytt samskipti milli
aðila, verkaskiptingu og fleira.
Parið eða hjónin þurfa að
Sóley vió
kennslu í
hjúkrunar-
fræóum
vió Há-
skólann.
»Heil-
brigóis-
stéttirnar
vantar
fræóslu-
efni til
þess aó
koma á
framfæri
vió fólk
eins og
um ófrjó-
semis-
aógeróir,
kven-
skoóun,
tíóahvðrf
og kynlíf í
tengslum
vió bams-
buró.“
embættisins um fjölskyldu-
áætlun á heilsugæslustöðv-
um. Ég athugaði meðal ann-
ars hvernig læknar stæðu að
fræðslu og ráðgjöf á þessu
sviði borið saman við Ijós-
mæður og hjúkrunarfræðinga.
Niðurstöður sýndu meðal
annars að slík þjónusta er
helst í höndum læknanna. Við
viljum gjarnan að fleiri fag-
stéttir vinni saman að þessu
málefni og stuðla að því til
dæmis að hjúkrunarfræðingar
og Ijósmæður fái meiri tæki-
færi til að mennta sig á þessu
sviði. Auk þess kom fram í
könnuninni að heilbrigðisstétt-
irnar vantar fræðsluefni til
þess að koma á framfæri við
fólk, eins og um ófrjósemisað-
gerðir, kvenskoðun, tíðahvörf
og kynlíf í tengslum við barns-
burð.“
FIÖLSKYLDUÁÆTLANIR
NAUDSYNLEGAR
- Er þörf fyrir fjölskylduáætl-
anir hér á landi?
„Með fjölskylduáætlun er
meðal annars átt við það að
skoða fram í tímann hvað
æskilegt sé að gera varðandi
frjósemina. Á það jafnt við um
einstaklinga og pör. Einnig er
skoða þetta sameiginlega til
að geta áttað sig á því hvað
hvort þeirra er tilbúið að
leggja af mörkum. í okkar
þjóðfélagi, þar sem konan er
oftar en ekki í fullu starfi utan
heimilis, er það engin spum-
ing að fólk verður að finna
leiðir til þess að samhæfa
hlutina. Ef til vill ættum við að
ganga svo langt að bjóða upp
á námskeið þar sem spum-
ingunni „Á ég að eignast
bam?“ væri svarað. Þó að
maður geti aldrei séð alla
þætti fyrirfram held ég að
hægt sé að átta sig á ýmsu
því sem máli skiptir.
Segjum sem svo að hjón
hafi gert sér hugmyndir um að
eignast tvö eða þrjú börn og
ætli að hafa ákveðið bil á milli
þeirra. Slíkt er mjög æskilegt
en ýmislegt getur komið upp á
í millitíöinni, svo sem ófrjó-
semi, hjónin ná ekki að Ijúka
námi á tilsettum tíma og svo
framvegis. Þegar áætlun er
gerð verður þess vegna að
gera ráð fyrir sveigjanleika.
Þegar ég var í framhaldsnámi
í Bandaríkjunum kynntist ég
mörgu ungu fólki sem vildi
Ijúka námi áður en bameignir
hæfust. Hjá sumum var það
svo að þegar loksins allt var
tilbúið gekk dæmið ekki upp.
Ég kynntist einnig hjúkrunar-
konu sem gifti sig í júní og
ætlaði svo að eignast barn að
níu mánuðum liðnum. Það
gekk ekki alveg eins og hún
óskaði. Það má því segja að
þessar áætlanir sem aðrar
þurfi að byggjast á skynsam-
legu mati.“
VAL A GETNAÐAR-
VÖRNUM
„Hvað varðar þann þátt fjöl-
skylduáætlunar að takmarka
barneignir í skemmri eða
lengri tíma er mikilvægt að
fólk geti notað getnaðarvarnir
sem það er sátt við. Það getur
verið mjög mismunandi hvað
hver og einn vill nota á hverj-
um tíma. í fjölskylduáætlun
tölum við stundum um þrjá
hópa, þá sem vilja koma í veg
fyrir fyrstu barneign, þá sem
vilja hafa ákveðið bil milli
barneigna og þá sem vilja
ekki eiga fleiri börn. Hver hóp-
ur um sig hefur sérþarfir.
Margir þættir skipta máli varð-
andi val á getnaðarvörnum
eins og hvort viðkomandi er í
stöðugu sambandi eða ekki,
hvort viðkomandi á við heil-
brigðisvandamál að stríða,
hvað hann sjálfur er tilbúinn
að leggja á sig varðandi notk-
un getnaðarvarnar og hvaða
viðhorf makinn hefur til getn-
aðarvarnarinnar. Fyrir suma
er pillan ekki möguleg, fyrir
aðra lykkjan og enn aðra hett-
an. Þetta verður því allt að
vega og meta í hverju tilfelli.“
- Hugsum okkur aö þú
leggir línuna fyrir „venjulega“
konu - sem byrjar sautján ára
að stunda kynlíf og ætlar að
eignast tvö til þrjú börn fram til
fjörutíu og fimm ára aldurs.
Hvaða ráð myndir þú gefa
henni varðandi getnaðarvarnir
ef þú hugsaðir þér ferli sem
næði yfir allt frjósemisskeiðiö?
„Það er mjög erfitt að gefa
svar við slíku þar sem svo
margir einstaklingsbundnir
þættir koma inn í þetta. Án
þess að ég hafi nokkrar rann-
sóknarniðurstöður um það
þykir mér þó líklegt að hér-
lendis sé ferlið eitthvað á þá
leið að kona byrji að nota pili-
una, eftir fyrstu barneign noti
hún lykkjuna, síðan séu ýms-
ar getnaðarvarnir notaðar
tímabundið, svo sem smokkur
og sæðisdrepandi efni, hetta
og sæðisdrepandi efni, pillan
eða lykkjan. Undir lok frjó-
semisskeiðs gæti hún verið
að nota pillu, lykkju eða hjónin
ákveði að annað hvort þeirra
fari í ófrjósemisaðgerð."
ÓFRIÓSEMISAÐGERDIR
„Undir lok frjósemisskeiðs
getur komið til greina fyrir fólk
að taka ákvörðun um að fara í
ófrjósemisaðgerð. Fyrir suma
er þetta valkostur á meðan
svo er aldrei hjá öðrum. Á
tímabilinu 1981-1991 voru
5,3 ófrjósemisaðgerðir að
meðaltali á hverjar 1000 kon-
ur á aldrinum 25-34 ára, 22,5
á hverjar 1000 konur á aldrin-
um 35-44 og 3,3 á hverjar
1000 á aldrinum 45-54 ára.
Meðal karlmanna er þetta
miklu sjaldgæfara. Hér er
spurning um hvers vegna svo
miklu algengara sé að gera
þessa aðgerð á konum þar
sem hún er miklu auðveldari í
framkvæmd á körlum. Maður
veltir ýmsum skýringum fyrir
sér, svo sem viðhorfum karl-
manna til aðgerðarinnar, hvort
konum sé beint inn á þessar
brautir fremur en karlmannin-
um og hvort báðir aðilar fari í
viðtöl þegar um slíka ákvörð-
un er að ræða.
Hugsanlega hefur almenn-
ingur ekki nægilegar upplýs-
ingar um það í hverju þessi
aðgerð felst. Ef til vill hefur
það sín áhrif. Það hefur iðu-
lega þótt sjálfsagt að konur
annist getnaðarvarnirnar.
Þetta eru í raun óbein skila-
boð sem ungar konur fá. Mér
finnst ég samt heyra þær
raddir í vaxandi mæli að hér
sé um að ræða sameiginlega
ábyrgð beggja aðila - þeir eigi
báðir að bera ábyrgð á frjó-
semisþættinum."
ÓFRIÓSEMI
- Hvað er ófrjósemi stórt
vandamál hérá landi?
„Ég held ég megi segja að
innan við tíu af hverjum
hundrað pörum í íslensku
samfélagi eigi við ófrjósemis-
vanda að stríða. Það var ekki
óalgengt hér áður fyrr að líta
svo á að það væri vandamál
konunnar ef hjón reyndust
ófrjósöm en svo er alls ekki
því að vandinn liggur ekkert
síður hjá karlmanninum. Síð-
an glasafrjóvgunardeildin á
Landspítalanum tók til starfa
fer fólk oftast þangað að und-
angengnum rannsóknum og
þess er freistað að taka sæði
úr eiginmanninum til þess að
frjóvga egg konunnar. Mjög
mikilvægt var að koma slfkri
deild af stað. Þar sem hún er
ung þarf hún að fá að vaxa og
þroskast og eitt af þeim verk-
efnum sem ég tel mjög mikil-
væg er að bæta ráðgjöf við
fólk sem á við ófrjósemis-
vanda að etja - fyrir tilraun,
eftir hana og ekki síst eftir að
12 VIKAN 21.TBL. 1993