Tímarit lögfræðinga - 01.09.1951, Blaðsíða 32

202
Tímarit lögfræBinga
gjöld eftir þá lækkað stórlega eða stundum jafnvel engin
verið gerð eða dæmd. Jafnvel vont ,,rykti“ vegins manns
varð til lækkunar manngjalda eftir hann, ef það þótti
sannað, eftir því sem virðist mega ráða af dómi einum frá
1537.Eru þar dæmd 20 hundruð samtals í manngjöld
og þegngildi, 16)4 hundraðs í manngjöld og 3%, hundraðs
í þegngildi. Þessi hugsun lýsir sér og í einni greininni um
rétt manna,1 2) þar sem segir, að þeir skuli taka hálfa þriðju
mörk í rétt sinn, sem að „engum óknyttum" eru kenndir,
og meginreglan í alþingisdóminum frá 1586,3) þar sem
berum orðum segir, að vegandi skuli svara erfingjum ins
vegna fullum bótum, „eftir því sem sá var maáur til, er
veginn var“, leiðir eins til lækkunar bóta og til hækkunar.
Það skipti máli um ákvörðun manngjalda, hvort víg var
vegið af ásetningi, gáleysi eða það varð af hreinni tilviljun.
Af ákvæðum Grágásar, sem enga almenna reglu hafa um
þetta, sýnist mega álykta, að lögmætar athafnir, sem leiða
af sér líftjón, hafi verið refsilausar, og því eigi heldur haft
í för með sér bótaskyldu til frænda ins látna, ef þær voru
unnar á viðunandi hátt. En vafi mátti verða um þetta og
um vilja aðilja, og virðast málalok þá hafa verið undir
því komin, hvort kviður bar af honum eða á. Ef kviður
bar á hann, þá hefur hann orðið sekur um manndráp og
hefur orðið að gjalda niðgjöld og síðar manngjöld. Ef mað-
ur olli dauða annars manns fyrir gáleysi sitt, varð hann al-
mennt að bera ábyrgð á því,4) en um greiðslu niðgjalda
eða manngjalda segir ekkert, en manngjöld hefur þó mátt
ákveða í sátt eða gerðardómi, sennilega eitthvað lægri en
in almennu, eftir því sem á stóð.
1 Jónsbók Mannhelgi 13. kap, er greint milli óþarfra
gáleysisverka og þarfra. Ef verkið horfði til þarfinda og
olli manntjóni, þá skyldi aðili gjalda fjórðung bóta, enda
1) lsl. fbrs. X. 333—334.
2) lsl. fbrs. IX. bls. 365.
3 Alþb. II. 73.
i) Sbr. Grásás I a 166, II. 334, 355.