Tímarit lögfræðinga - 01.09.1951, Síða 38

208
Tímarit lögfnciinga
eða annars varð sannur að vígi, átt að gjalda niðgjöld.
Það sumar, er vígsök var sætt eða sótt eða hana skyldi
sækja, átti að gera ráðstafanir til heimtu niðgjalda.1) Um
heimtu manngjalda, er þau voru mælt í einu lagi, segir
auðvitað ekkert í inum fornu lögum. Þá hefur vegandi eða
fyrirsvarsmaður hans orðið að standa skil á því gjaldi.
Samkvæmt Jónsbók Mannhelgi 10. kap. skyldi vegandi
lýsa vígi á hendur sér.2) Þetta var ofureinfalt, þegar ein-
ungis einn maður hafði verið að vígi. En vera mátti, að
óvíst væri, hver banamaður væri, ef fleiri en einn höfðu
að verið. Návistarmenn aðrir áttu þá um að bera, og mátti
aðili þá sanna sýknu sína með því að leiða votta að því, að
henni hefði ekki getað verið á vettvangi (alibi). Ef maður
var annars borinn vígsök, mátti hann leysa sig undan
áburði með tylftareiði, sem sýnist þó ekki hafa dugað, ef
eftirmálsmaður leiddi síðan sjónarvitni að atburðum á
vettvangi, Jónsbók Mannhelgi 9. og 10. kap.
Með því að lúka skyldi konungi þegngildi eftir veginn
mann, þá hlaut umboðsmaður konungsvaldsins (sýslu-
maður) að láta vígsakir til sín taka. Venjan varð því sú,
að sýslumaður eða umboðsmaður hans stefndi þing og
nefndi 12 manna dóm um málið. 1 slíkum dómum er venju-
lega fyrst athugað, hvort vígi hafi verið lýst, og er þá leitt
víglýsingarvitni, enda var víglýsing skilyrði þess, að vígið
yrði bótamál. Síðan var grennslast eftir því, hvort inn
vegni hafi nokkuð til saka gert við veganda, og að því
loknu eru manngjöld ákveðin og þegngildi. Stundum hefur
sakariðili og fyrirsvarsmaður veganda þegar sætzt á mann-
gjöld, og sú sætt er þá staðfest, og stundum verður sætt um
þau fyrir dómi. Þegngildi er þá og stundum goldið eða
'hefur ef til vill þegar verið goldið. Loks er vegandi dæmdur
útlægur á konungs náðir. Skyldi hann venjulega utan fara
svo fljótt sem hann mætti fá far, og víst aldrei síðar en
•1) Grágás I a 202-203.
2) Sbr. áðurnefndan dóm um Pál lögmann Vigíússon og Alþb. VII.
571—572.
J