Tímarit lögfræðinga - 01.12.1988, Page 18

bundnu brot. Fámenni og kunningsskapartengsl hér á landi stuðla
fremur að efnahagsbrotum, en slíkar aðstæður styrkja aftur á móti
hið félagslega taumhald nærhópsins, þegar um hefðbundin brot er að
tefla. Ætla má, að hér á landi ríki talsvert umburðarlyndi gagnvart
ýmsum tegundum efnahagsbrota.10 Hentugleikasjónarmið geta orðið
réttvísinni yfirsterkari, ef atvinna margra manna er í hættu vegna
yfirvofandi gjaldþrots, málshöfðunar og leyfissviptingar hinna brot-
legu. Kann þá að þykja freistandi að leysa mál þeirra með stjórn-
sýsluúrræðum (t.d. með dagsektum eða álagi (refsiskatti) vegna
skattabrota) fremur en að draga þá fyrir dómstóla.
3) Þörf refsiverndar. Það er mikilvæg regla, sem ekki er ætíð virt
af löggjafa og stjórnvöldum, að beita úrræðum refsivörslukerfisins i
hófi og því aðeins, að önnur vægari úrræði nægi ekki til 'að bera niður
á óæskilegri háttsemi. Kanna þarf hverju sinni, hvaða úrræði eiga
best við og hvort þörf sé á refsiheimild. Sé svo, ætti að gæta betur að
því en nú er gert að sníða refsiheimildir skýrt og hnitmiðað að því
atferli, sem nauðsynlegt þykir að leggja refsingu við. I sérrefsilög-
gjöfinni er allt of mikið af óljósum og víðtækum refsiheimildum, þar
sem m.a. er byggt á hugtökum og skilgreiningum stjórnsýslulöggjafar.
1 ályktun ráðherranefndar Evrópuráðsins frá 1981 eru aðildarríkin
hvött til ýmiss konar einkaréttarúrræða, viðskipta- og stjórnsýslu-
aðgerða, auk refsiviðurlaga eftir því sem nauðsyn krefur.17 Lögð er
áhersla á fyrirbyggjandi aðgerðir með lagaákvæðum um lágmarks-
tryggingu (stofnfé) til að stofna eða reka fyrirtæki, opinbera skrán-
ingu fyrirtækja með sérstökum skilyrðum, bókhaldsskyldu og endur-
skoðun hlutlausra aðila svo og reglulegt eftirlit hins opinbera og skoð-
un fyrirtækja. Þá er hvatt til þess að fela (sérstökum) umboðsmanni
að vernda almenning, einkum neytendur, fyrir mistökum og misferli
atvinnufyrirtækja og til þess að auka og bæta samvinnu hlutaðeigandi
yfirvalda í baráttunni gegn efnahagsbrotum. Sérstakt kynningarátak
sé gert, gefinn greiðari aðgangur að yfirvöldum og settar skráðar siða-
reglur á sem flestum sviðum viðskiptalífs.
Jafnhliða þessu hefur á vettvangi Evrópuráðsins og hvarvetna í
nálægum löndum verið talin þörf á ríkari refsivernd gegn efnahags-
brotum, þ.á m. með virkari og sérhæfðri löggæslu, sérþjálfuðum lög-
gæslumönnum og ákærendum, bættri réttarstöðu brotaþola, sérstakri
þjálfun dómara, greiðari upplýsingaskiptum yfirvalda, hraðari máls-
16 Jónatan Þórmundsson: Okur og misneyting. Úlfljótur 1986, bls. 104—105.
17 Economic Crime. Evrópuróðið 1981, bls. 8—10.
216