Tímarit lögfræðinga - 01.12.1988, Side 23

brotum á lögum, án þess að refsinæmi þeirra sé nánar skilgreint.
Einnig sjást í lögum almennar og víðtækar lýsingar á brotum, jafnvel
í hegningarlögunum (124. gr.: ósæmileg meðferð á líki, 234. gr.:
móðgun í orðum eða athöfnum, 210. gr.: klám). 1 26. gr. 1. 56/1978,
um verðlag, samkeppnishömlur og óréttmæta viðskiptahætti, er svo-
fellt ákvæði: „1 atvinnustarfsemi, sbr. 2. gr., er óheimilt að hafast
nokkuð það að, sem brýtur í bága við góða viðskiptahætti, sem tíðkað-
ir eru í slíkri starfsemi, eða er óhæfilegt gagnvart neytendum.“ Sam-
kvæmt 52. gr. laganna varða brot á þessu ákvæði fésektum og, ef
sakir eru miklar, varðhaldi eða fangelsi allt að 4 árum!
Islenskir dómstólar hafa verið fremur umburðarlyndir við Alþingi
og stjórnvöld, þótt refsiheimildir hafi sýnst óskýrai'. Einhverja stefnu-
breytingu í átt til meira aðhalds má ef til vill lesa út úr nýlegum
dómi Hæstaréttar í umfangsmiklu okurmáli, H 1986:1723.
Eyðuákvæði eru algeng, oftast þannig að um efni þeirra er vísað
til annarra laga eða almennra stjórnsýslufyrirmæla (reglugerða).
Einnig má nefna þá leið að lögákveða refsingu fyrir óhlýðni við lög-
leg yfirvaldsboð á tilteknum réttarsviðum.22
4) Persónuleg ábyrgð á eigin verkum. Almennar reglur refsiréttar
byggja á persónulegri ábyrgð og persónubundnum viðurlögum. Ekki
má innheimta fésekt hjá neinum öðrum en sökunaut sjálfum, nema
heimild sé til annars í lögum, sbr. 4. mgr. 52. gr. hgl. Reglan birtist
líka í því, að maður ber eingöngu ábyrgð á eigin verkum (athöfnum
eða athafnaleysi), að öðrum kosti væri sakarreglan lítils virði. Sök
getur þó verið fólgin í skorti á eftirliti með starfsmanni, sem fremur
hið refsiverða brot.
Sérreglur um refsiábyrgð á efnahagsbrotum víkja í verulegum
atriðum frá þessari grundvallarreglu.
a) Nokkrar lagaheimildir (nú 10—15 talsins) eru til, sem leggja
refsiábyrgð á lögaðila, enda þótt slík ábyrgð leiði til fjárútláta í
sektarformi, er bitna jafnt á saklausum sem sekum eigendum og hlut-
höfum fyrirtækja.
b) Heimildir til að leggja hlutræna refsiábyrgð á tiltekna fyrirsvars-
menn eða ábyrgðarmenn (stöðuábyrgð), ýmist vegna eigin verka eða
verka annarra, í tilvikum þar sem ósannað er um saknæmi. I nokkr-
um þessara tilvika er sönnunarbyrðinni snúið við (sakarlíkindaregla).
22 Giinter Heine: Umweltstrafrecht in der Bnndesrepublik Deutschland: Entwicklung und
gegenwartiger Stand, Grundprobleme und Alternativen. Drittes deutsch-sowjetisches
Kolloquittm iiber Strafrecht und Kriminologie 1985. Baden-Baden 1987, bls. 96—97.
221