Ritmennt - 01.01.2005, Page 44

JÓN AÐALSTEINN JÓNSSON
RITMENNT
Hefur hún því auðsæilega vakið athygli
margra. Hún er eftir V. E. Clausen og nefnist
Det folkelige danske tiæsnit i etbladstiyk
1565-1884.
í bókinni er rakin saga tréskurðar, sem
gerður var meðal annars til að framleiða á
pappír myndir af margs konar tilefni. Hafa
þær margar varðveitzt fram á okkar daga.
Tréskurður er elzta aðferð til að fjöl-
falda myndir, og er hún upprunnin í Kína,
þar sem pappírinn uppgötvaðist einnig.
Elztu tréskurðarmyndir í Evrópu eru frá
14. öld og koma frá Þýzkalandi, Frakklandi
og Niðurlöndum. Svonefnd flugbréf komu
einnig upp í Evrópu á 16. og 17. öld og þá
meðal annars sem einblaðsprent. Voru þau
í reynd forveri mánaðar- og dagblaða, sem
síðar lcomu fram. Varð útgáfa slíkra bréfa
sérstök iðngrein, ef svo má orða það, og
nefndust þeir, sem hana stunduðu, bréf-
málarar, sbr. á þýzku Briefmaler og dönsku
Brevmaler.
Himnabréf voru meðal þessa einblaðs-
prents. Trúlega hafa þau í þessari gerð borizt
snemma til Danmerkur frá Þýzkalandi,
enda samgöngur tíðar milli þessara landa
og þýzka lítil hindrun fyrir Dani. Vafalaust
hefur samt fljótlega verið hugað að því að
þýða himnabréfið á dönsku og prenta í
Danmörku. Þannig er álitið, að elzta varð-
veitta himnabréfið þar í landi, Et Biev udi
Kiicken til St: Geimana, sem þýtt var úr
þýzku og prentað 1720, eins og fyrr segir, hafi
verið prentað í Danmörku, þótt það komi
ekki fram á sjálfu bréfinu. Er það geyrnt í
Konungsbókhlöðu í Kaupmannahöfn.
Við samanburð getur enginn vafi leik-
ið á því, að það er einmitt samsvarandi
texti þessa danska himnabréfs frá 1720,
sem ónefndur íslenzlcur skrifari hefur haft
fyrir framan sig, þegar hann íslenzkaði það
og afritaði á 18. öld og staðfærði að nokkru
leyti. Það bréf hefur svo örugglega legið til
grundvallar Hb ömrnu minnar og öðrum
þeim himnabréfum, sem skrifuð voru upp á
18. og 19. öld.
Engar heimildir hafa aftur á móti komið
fram um það, að himnabréf hafi verið prent-
uð á íslandi eða þau borizt óþýdd erlendis
frá. Hið síðarnefnda var í raun óhugsandi,
þegar haft er í huga, að allt guðsorð varð
að íslenzka allar götu frá Nýja testamenti
Odds Gottskálkssonar 1540, svo að íslenzk-
ur almenningur fengi notið þess.
Þar sem svo mikill samgangur var á
þessum öldum við Danmörku og íslenzk-
ir námsmenn sóttu háskólamenntun til
Kaupmannahafnar, meðal annars í guð-
fræði, hljóta íslendingar að hafa haft vitn-
eskju um himnabréfið og efni þess. Þar sem
margt í því hefur hins vegar þótt guðlast og
ekki sæmandi kirkjunni, er næsta líklegt,
að kirkjunnar menn hafi snúizt öndverðir
gegn því og boðskap þess. Um það hef ég
samt engar heimildir fundið.
í upphafi bréfsins segir, að sjálfur Guð
hafi skrifað það og sent til okkar á jörðinni
með Mikael erkiengli. Eins er tekið frarn, að
það sé skrifað með gylltum bókstöfum og
sjáist í kirkjunni Germain eða í Cronboria-
kalli. Þá er þess annars vegar getið í bréfinu,
að fyrir hverjum þeim, sem vilji festa hönd
á því, hörfi það, en hins vegar beygi það sig
og opnist fyrir þeim, sem vilji afrita það.
Allt lcemur þetta heim við orðalag í upp-
hafi Hb og annarra íslenzlcra himnabréfa,
svo sem lesendur hafa séð. Eina frávikið hér
er, að staðurinn, þar sem það kom niður af
40